Morgunblaðið - 04.11.1949, Page 7

föstudagur 4. nóvember 1949
MORGUHBLAÐIÐ
7
SamfjykSir F.F.Si
Skæðar iarsóttir herja rjúpuna
Telur uggvænlegt hve0g valda mestu um iækknn hennar
æskan dregst ird
iramleiðslustöriunum
HJER FARA á eftir nokkrar samþyktir, sem þrettánda þing
Farmanna- og fiskimannasambands íslands hefir gert um
nokkur hagsmunamál stjettarinnar og þjóðmál yfirleitt:
Fræðsla um atvinnuvegina ®
í skólum landsins. ur, með því fje, sem i honum
13. þing F.F.S.Í. telur það er, verði afhentur vitamála-
muni. Menntamálaráðuneytið
mjög uggvænlegt hversu æsk- stjórninni, enda verði fje sjóðs ' leitaði því til Finns Guðmunds-
an dregst nú frá framleiðslu- ins lögum samkvæmt eingöngu SOnar, forstöðumanns Náttúru-
MENNTAMALARAÐUNEYT-
IÐ hefur nú ákveðið, að rjúpan
skuli ekki vera friðuð frá 15.
okt. til áramóta, en samkvæmt
lögum er hún friðuð frá 1. jan-
úar ár hvert til 15. okt. Heimilt
er einnig að friða hana allt ár-
ið, ef sjerstök ástæða þykir til. (
Að undanförnu hefur lítið sem hjer er-um að ræða, yfir-
verið um rjúpur og ýmsum get- leitt staðfuglar og losna því al-
um að því leitt, hvað vaida j gerlega við þau miklu vanhöld,
sém farfuglarnir verða fyrir á
Rfúpnastofninn er háður
sveiflum, segir Finnur
Guðmundsson, náttúrufr.
störfum. Þingið leyfir sjer því notað til viðhalds og nýbygg-
að skora á menntamálaráðherra inga á vitum og sjómerkjum.
að beita sjer nú þegar fyrir
því:
1. Að fræðsla í barnaskólum!
beinist meira en nú er að aðal-
atvinnuvegum þjóðarinnar, svo
sem gera má með lestri fróð-
legra greina, með kvikmynd-
um og með því að sýna börn-
um og skýra fyrir þeim fram-
leiðslutæki og þýðingu þeirra.
2. Að ákvæði fræðslulaganna
um verknámsdeild í framhalds-
skólum verði framkvæmd á
þann veg, að unglingum skapist
skilyrði til að læra og æfast
við undirstöðuatriði mikilvæg-
ustu atvinnugreinanna, til
dæmis meðferð og gerð veiðar-
færa, ýmsan fiskiðnað, hirðingu
vjela, ljett landbúnaðarstörf og
svo framvegis.
Þingið telur mikla hættu á
því, að sú lenging skólaskyldu-
timans, sem fræðslulögin
ákveða, dragi unglingana enn
meir en þegar er orðið frá fram
leiðslustörfunum, nema horfið
verði að raunhæfri, hagnýtri
fræðslu og æfingu í verkleg-
um greinum, svo sem bent er
á hjer að framan.
Vitamál.
í vitamálum voru eftirfar-
andi tillögur samþykktar.
1. 13 þing F.F.S.Í. skorar á
vita og samgöngumálaráðherra
að hlutast til um við vitamála-
stjóra, að staðið verði við lof-
Öryggismál.
13. þing F.F.S.Í. skorar á sam
göngumálaráðherra að hlutast
til um, að stöðugur hlustvörð-
ur verði haldinn á loftskeyta-
stöðinni á Siglufirði allt árið
og á Hornafirði og Vestmanna-
eyjum yfir vetrarmánuðina, frá
1. jan. til 1. maí.
Fiskveiðar við Grænlantl og
landsrjettindi á Grænlandi.
Jafnframt því, sem 13. þing
F.F.S.Í. ítrekar fyrri samþykkt-
ir Farmannasambandsþings um
fiskveiðar við Grænland, vill
þingið skora á ríkisstjórnina og
útvegsmenn að halda áfram
þeim tilraunum, sem þegar
hafa verið gerðar til fiskveiða
þar, enda þótt árangur þeirra
hafi ekki orðið eiris góður og
æskilegt hefði verið, meðal ann
ars vegna ónógs undirbúnings
og að sumu leyti óheppilegs
skipakosts.
Þá telur þingið einnig eðli-
legt, að prófaður sje fyrir al-
þjóðadómstóli rjettur íslend-
inga til Grænlands.
Fiskiðjuverið.
13. þing F.F.S.Í. skorar á Al-
þingi og ríkisstjórn að láta nú
þegar fullgera fiskiðjuver ríkis-
ins við Grandagarð. og lelur það
ekki vansalaust fyrir þá, sem
gripasafnsins, og bað um álit
hans, hvort rjett myndi að friða
ferðum sínum.
í öðru lagi lifa þeir allt árið
um kring á jurtafæðu og eru
yfirleitt ekki bundnir við neina
rjúpurnar algerlega í ár eða sjerstaka tegund jurtafæðu
um er ekki láandi, þótt hann
hafi skapað sjer sínar eigin
skýringar á rjúpnaleysistíma-
bilunum, enda hefur vísinda-
mönnum reynst fullerfitt að
finna orsakir þeirra.
Til gaman má geta þess, að
í norðanverðri Skandinavíu er
það ríkjandi skoðun meðal ai-
ekki. Var hann á þeirri skoðun, i heldur neyta þess, sem mest er I mennings, að rjúpan fljúgi
að það væri ekki æskilegt. Álits' af á hverjum stað og tíma. Þáð
gerð hans fer hjer á eftir:
Álitsgerð
Finns Guðmundssonar.
Hið háa ráðuneyti hefur ósk-
að þess, að jeg láti í 'ljós skoðun
mína á því, hvort friða beri
rjúpuna á þessu hausti.
Það er ekki auðvelt að taka
ákveðna afstöðu í þessu máli.
Það er margt hægt að færa
fram til stuðnings því, að rjúp-
an verði friðuð nú, en það er
líka marg't, sem mælir gegn því.
Eftir rækilega athu'gun á öll-
um málavöxtum hef jeg þó
komist að þeirri niðurstöðu, að
þessum málum hafa ráðið, að
°rð Þau> er vitamálastjóri gaf ]áta jafn dýrt fyrirtæki vera að
ne.^??. F.F.S.Í. síð- i mestu óstarfhæft árum saman,
er því lítt hugsanlegt, að fæðu-
skortur geti sett fjölgun þeirra
takmörk.
í þriðja lagi er svo viðkoman
hjá þessum fuglum mjög mikil
(eggjafjöldi 7—10) og ungarnir
verða fleygir þegar á 10. degi
eftir að þeir koma úr egginu
eða löngu áður en þeir verða
fullvaxnir.' Þeir eiga því til-
tölulega fljótt auðvelt með að
forða sjer undan óvinum.
Getur fjölgað
gífurlega ört.
Oll þau atriði, sem hjer hafa
verið talin, valda því, að um-
það sje ekki ástæða til að grípa ræddum fuglum getur fjölgað
til friðunarráðstafana að þessu gífurlega ört, og myndi fjölgun
sinni; ekki síst vegna þess, að
rjúpan var ekki friðuð síðastlið-
ið ár. Skal jeg reyna að gera
hjer nánari grein fyrir þessari
skoðun minni.
Rjúpnastofninn
háður sveiflum.
Eins og kunnugt er, er rjúpna
stofninn hjer á landi háður
miklum sveiflum. Sum árin er
þeirra vera lítil takmörk sett,
ef náttúran gripi ekki í taum-
ana. Ýmsir sjúkdómar hrjá
rjúpnafuglana eins og flesta
aðra fugla, en að jafnaði liggja
þessir sjúkdómar niðri og gera
ekki mikinn usla. En þegar
íjölgun rjúpnafuglanna hefur
náð vissu marki, brjótast þess-
ir sjúkdómar út sem skæðar
íarsóttir, og veldur þar mestu
rjúpnamergðin mjög mikil, en um,‘að aukið þjettbýli auðveld-
astliðið ár, um framkvæmdir í
vegna skorts á fjármagni.
rar
vitamálum.
2. Þingið telur rjett, að yfir-
stjórn vita og hafnarmála verði
aðskilin og falin tveimur mönn
um, þ. e. að skipaður verði sjer
stakuf vitamálastjóri, sem hef-
" “f 1'ön1U™ aUt fram- Jyjef lÍÓSmæðUf
kvæmdavald í vitamalum.
Gæti hinn nýi vitamálastjóri BÆJARST.TÓRNIN samþykti í
einnig haft með höndum mæl- S®r á fundi sínum að heiðra
ingastörf við strendur landsins, liósmæðurnar Þórdísi Carlquist
svo og kortagerð, ef til starfs- og Þuríði Bárðardóttur er báð-
íns veldist siglingafróður mað- ar eru nú hættar störfum sín-
ur, sem hefði fulla þekkingu og um i þágu bæiarfjelagsins.
skilning á þessum málum Nái Það eru 5 þúsund krónur, er
þetta ekki fram að ganga legg- bærinn veitir þeim, fyrir mjög
ur þingið til, að ráðinn verði á vel unnin störf í þágu bæiar-
vitamálaskrifstofuna sjerfróður ins, en Þuríður Bárðardóttir
maður, sem hefði þann starfa starfaði í 40 ár sem ljósmóðir,
að sjá um vitamál, annast eftir- en Þordís Carlquist í 45 ár.
lit með vitum, innsiglingamerkj Borgarstjóri fór miklum við-
um og öðrum sjómerkjum. urkenningarorðum um störf
3. Átelja verður þá van- þeirra beggja í gær, er bæjar-
rækslu vitamálastjóra, að vita- stjórnin ákvað þennan viður-
málanefnd hefur ekki verið kennjngarvqtt ginn, til þeirra,
kvödd saman á þessu ári, til Ákvecjið vqr að, auglýsg eina
að gera tillögur um vitamál, Ijósmóðurstöðu lausa, en lögin
svo sem lög mæla þó.fyrir, gera ráð fyrir, að hier i bænum
4. Þingið ítrekar fyrri álykt- starfi fjórar ljósmæður, en nú
anir sínar um að vitamáiasjóð- sem stendur eru þær þriár.
þess á milli sjest varla rjúpa.
Almenningur hjer á landi hefur
af eðlilegum ástæðum reynt að
gera sjer grein fyrir því, hvern-
ig standi á þessum miklu og
áberandi sveiflum. Hafa aðal-
lega komið fram tvær skýring'-
ar á þessu fyrirbrigði. Önnur er
sú, að íslenska rjúpan fljúgi
ar mjög smitun.
Farsóttirnar
granda rjúpunni.
þaðan til Síberíu og dveljist
þar meðan rjúpnaleysistímabil
eru í Skandinavíu. Þessi skoð-
un er hliðstæð ríkjandi skoðun
hjá almenningi hjer. Hjá okk-
ur kemur aðeins Grænlandi í
stað Síberíu.
Ofveiðar.
Þeir, sem aðhyllast þá skoo-
un, að ofveiðar sjeu orsök
rjúpnaleysistímabila, telja að
hægt sje að fyrirbyggja rjúpna-
^eysið með algerðri friðun. —
Þegar rjúpnaleysi gerir vart
við sig, koma þvi ávailt fram
háværar kröfur um.friðun frá
þessum mönnum.
Hafa þeir oft fengið kröfum
sínum framgengt og hefur til-
viljanakenndum friðunum því
verið skellt á öðru hvoru. Ekki
þarf að deila um það, að allar
veiðar rýra dýrastofna að
meira eða minna leyti, og þar
sem rjúpnaveiðar hjer á landi
eru fyrst og fremst fólgnar i.
stórfelldri slátrun, en eru ekki
nema að litlu leyti stundaða''
sem sport, er ekki ólíklegt, að'
með þeim sje stundum gengið
all nærri stofninum. En hversu
mikil áhrif veiðarnar hafa á
stofninn vitum við ekki, og
verður ekki hægt að ganga úr
Þessir sjúkdómafaraldrar' £kugga um það, nema með víð-
höggva svo stórt skarð í stofn- tækum rannsóknum, sem taka
inn, að varla sjest rjúpa fyrst iangan tíma- Eins og sakir
á eftir, en síðan fer þeim að standa höfum við ekki aðstöðu
smáfjölga, og verður fjölgunin
öðru hvoru til Grænlands og Því örari sem !engra líður frá
dveljist þar, meðan rjúpnaleys-: lágmarki, uns stofninn hefur
istímabil eru hjer. Hin er sú, að riað hámarki og farsóttir brjót-
ofveiði valdi rjúpnaleysistima-' asi a oýjan leik. Þannig
bilunum. Skal nú vikið nánar shapast hinar reglubundnu
að þessum skýringartilraúnum. sveiílur rjúpnastofnanna. Þar
sem rannsóknir á þessum sveifl
Grænlandsflug.
Jeg vil strax taka það fram.
um ná lengst aftur í tímann,
svo sem í Norður-Ameríku og
að jeg álít, að þessi skýring sje á Bretlandseyjum, hefur það
hiéin og bein bábilja, sem hati sýnt sjg> að j Ameríku liða að
ekki við nein rök að styðjast. meðaltali 10 ár milli hámarka
Þvi er þannig farið, að stofn- og á Bretlandseyjum 6—7 ár.
sveiflur, hliðstæðar sveiflunum!
Það er ekki fyrr en á siðustu
til að framkvæma slíkar rann-
sóknir. En hvað sem þvi líður
verðum við að gera okku '
ljóst, að hinar reglubundnu
sveiflur rjúpnastofnsins okkar
orsakast ekki fyrst og fremst
af veiðum, heldur af allt öðr-
um orsökum, sem raktar hafa
verið hjer að framan. Þó að ís-
lenska rjúpan væri alfriðuð að
staðaldri, myndi það því ekki
duga til að koma í veg fyrir
sveiflurnar og rjúpnaleysis-
tímabilin.
c í júpnastofninum okkar, eru árum> ag vísindamönnum hef-
einkennandi fyrir allar rjúpur ur tekist að öðlast nokkurp
og aðra skylda hænsnafugla skiining á þessum sveiflum og
hvarvetna í heimkynnum orsökum þeirra. Þo er enn eftir
þeirra. Og þar sem þessir fugl- margt órannsakað í sambandi
ar eru viðast hvar þýðingar- við eðu og orsakir þessara fyr.
miklii veiðiiuglar, hefur þess- irþrigða> en þjer er ekkf þægt
um sveiflum verið gefinn miklu að gera nánari grein fyrir því.
meiii gaumur en ella myndi En svo mikið er víst, að þessar
haia Veiið. Hefur víða verið reglubundnu sveiflur eru stað-
upnið að víðtækum, vísindaleg- ( reynd) sem enginn mannlegur
um rannsóknum á þessu fyrir-, mattur getur breytt eins og sak
brigði. Niðurstöðurnar af þess- ,ir standa.
um rannsóknum eru í stuttu
máli þessar.
í fyrsta lagi eru fuglar þeir,
Skoðanir almennings.
Almenningi í ýmsum
Rjúpunni er að fjölga.
Árið 1943 var rjúpnaveiði
gefin frjáls hjer á landi, eftir
að rjúpan hafði verið alfriðuð
nokkur undanfarin ár. Það ár
og næstu ár var rjúpnamergð
in mjög mikil, en’ síðan fór
rjúpunni að fækka og má segja,
að stofninn hafi verið: í-!ág-
marki árin 1947 og 1948, . En
nú sjást þess greinileg merki.
að rjúpunni er farið rað fjölga
aftur, og hef jeg nægar sanm
I anir fyrir því. Ef allt er með
lönd-' Frh. á bls. 8 i