Morgunblaðið - 10.12.1949, Qupperneq 6

r
MORGVHBLAÐIÐ
Laugardagur 10. des. .1949.
MINNING: Jóns Árnasonar
og Margrjetar Jónsdéttur
TJM LANGT skeið höfðu þau Jón
Arnason og Margrjet Jónsdóttir
borið byrðar Mfsins í sameiningu
— oft við kröpp kjör. Það var
hamingja þeirra og öðrum gleði,
hve aðskilnaðurinn var tiltölu-
le?a skammur hjer í heimi, því
að bæði ljetust þau á þessu ári,
hann 15. apríl og hún 2. nóvem-
br-h. Heilsa þeirra mátti heita
góð til hins síðasta, og aðeins
viku tima fyrir andlát sitt höfðu
þ-ri eigi ferlivist. Kraftarnir
voru notaðir til hinrstu stundar,
þ ^>ð Jón bar Ijá í gras síðasta
s,i -,arið, er hann lifði, þá vel
háiinaður með síðasta ár hins ní-
ir'da tugar, og Margriet rakaði
s. 1 sumar meira en hálfníræð.
Té-i Árnason var fæddur 15.
rr - 1859. Foreldrar hans, Árni
oT ^uðlaug, áttu heima í Holti í
AiHaveri, en lítið hafði hann af
þ~m að segia, bví að Kristín
lm=m. í Gröf tók hann strax
heim með sier — nýfæddan
í W, og. hálfsmánaðar fór hann
í fóstur að Snæbýli og ólst þar
imo. Má segia að þetta væri tákn
ræot fvrir líf hans, því að byljótt
varð Jóni ævin og oft mátti
hron sækja í hríðina. Sama gegn
j>- um æskuheimilið, sem var
lanvt frá allri þjóðleið og nú inst
bæia í Skaftártunvu. bað verður
strax vísir framtíðarinnar og
gerði hann hæfan til þess að ala
aldur sinn á afskekktum stað
u-ini við óbyggðina. Frá Snæbýli
rjeðist Jón vinnum. að Búlandi
og þaðan vinnum. að Holti og var
þar tíu ár hjá Runólfi hrepp-
stjóra Jónssyni. Þar kvæntist
Jón Dómhildi Sigmundsdóttur
ættaðri frá Svartanúpi. ;— Var
Kristín móðir hennar hálfsystir
B.iarvar í Skál og Guðmundar,
er síðast var í Holti — bóka- og
fræðimanns, sem margir þekktu.
Bvrjuðu þau búskap á Skaftár-
(hl, en fluttu þaðan að Eintúna-
háisi og þar andaðist Dómhild-
ur, eftir fá ár. Börn þeirra Jóns
eru: Jónína, er fluttist með fóst-
urfoTeldrum að Tjarnarkoti í
Biskupstungum, giftist Hallgrími
Jónssyni, verkam. i Hafnarfirði.
Hún lietst 1943. — Guðrún, gift
Páli Jónssyni smið í Hveragerði
og Árni, heima í Heiðarseli.
. Árið 1902 rjeðist Margrjet
Jónsdóttir til Jóns að Hálsinum
oCT eignuðust þau tvær dætur,
Þorbjörgu hjúkrunarkonu, gifta
þvskum manni, dr. Schveizer og
Sveinbjörgu, sem er bústýra hjá
Árna bróður sínum.
Margrjet Jónsdóttir Var fædd
30. nóv. 1863 að Kaldrananesi í
Mýrdal. Faðir hennar var bróð-
ir Gunnlaugs bónda í Norður-
Vík, en móðir Margrjetar var
Katrín Einarsdóttir frá Fjósum.
Þorsteinssonar frá Hunkubökk-
um, Salómonssonar. Móðir Kat-
rínar var Guðlaug Jónsdóttir frá
Kirkjubæjarkl., Magnússonar.
Margrjet var áður gift Jóni
Árnasyni bróður Vigfúsar í Heið-
arseli, en missti hann eftir
skamma sambúð. Dóttir þeirra
var Ragnhildur — dáin fyrir
mörgum árum, — er gift var
Magnúsi A.uðunssyni, Fagurhlíð.
Eintúnaháls er afskekktast
þeirra býla, er til skamms tíma
hafa verið í ábúð á Síðu. Síðustu
ábúendur þessa fjallakots — þar
sem veturinn gekk snemma í
garð og vorið kom seint — voru
þeu ,Jón og Margrjet. Frá fornu
fari’mun hafa verið tvíbýli í Háls
irum og hjelst það nær fyrsta
tug þessarar aldar. Þá voru fleiri
um að yfirstíga erfiðleika hins
daglega lífs, sem einangrunin
skapaði á mótum byggðar og ó-
Eró Eintúnahálsi
byggðar, umfram þá almennu, er
Skaftfellingar urðu að sigrast á
og aðrir landsmenn höfðu ekki
af a<5 segja í sama mæli. Jón og
Margrjet bjuggu í Hálsinum —
en svo nefnist bærinn í daglegu
tali — um þrjátiu og tveggja ára
skeið, þar af hálfan þriðja tug
ára í einbýli. Sjerstaða þessa
býlis átti sinn þátt í því, að erfið
leikar gamla tímans fylgdu bú-
skap þeirra lengur en ella mundi.
Hinsvegar voru þau svo óvenju
miklu þreki gædd, að naumast
er hægt að hugsa sjer annað
fólk, er svo hefði af sjer staðið
alla óblíðu og erfiðleika lífskjar-
anna á þessum stað. En margir
eiga þess að minnast, að gott var
að leita til húsrf í Hálsinum, er
komið var að „innan“ úr óbyggð
inni. Öllum var þar vel tekið og
veitt langt umfram efni. Skammt
var frá Hálsinum til afrjettar,
enda tók Jón oft ómakið af öðr-
um í eftirleitirnar og bjargaði
margri sauðkindinni frá hungur-
dauða. Bærinn stóð fast uppi
undir Geirlandshrauni, sem er
fjallgarður, og lá allt land jarð-
arinnar í áttina til afrjettar,
slævjurnar allar fyrir innan
„Hráun“ nema túnbletturinn. —
Vegurinn upp og niður Hurðar-
bökin, er ekki árennilegur með
b.eybandið og engjavegurinn
langur inn fvrir ,,Hraun“, sem
er þriggja klukkustunda lesta-
gangur hvora leið. Þó gleymdi
Margrjet húsfreyja ekki að hafa
prjónana með á engjarnar, og
pTiónaði oft á göngunni og hverja
aðra stund er gafst. Þegar vel
áraði var oft leitað til annara um
slæjur, en þrautalendingin var
alltaf fyrir „innan“.
Þó að árferði væri yfirleitt
hart það tímabil, er Jón og Mar-
grjet voru í Hálsinum, fór hag-
ur þeirra batnandi til ársins 1918
og þeim leið orðið sæmilega er
Katla gaus um haustið það ár.
Þá um sumarið var óvenju mik-
ill grasbrestur, svo að enginn
mundi slíkan síðan um „fellir-
inn“ 1882. Askan tók þegar af
alla haga á hausti og hin litlu
hey eyddust tilfinnanlega upp í
skepnurnar meðan verið var að
ráðstafa þeim til slátrunar, sem
tók langan tíma. Vorið eftir
Kötluveturinn var engin kýr í
Hálsinum og níú ær í kvíum. —
Erfiðleika næstu ára má hugsa
sjer.
Þegar Heiðarselið losnaði úr
ábúð 1934, fluttust þau þangað
frá Hálsinum. Færðist þá búsýsla
að mestu í hendur systkinanna,
Árna og Sveinbjargar, en umferð
var enn meiri þeirra er skipti
hafa við afrjettina haust og vor.
Á þessum stað áttu þau Jón og
Margrjet gott ævikvöld. Alltaf
var gaman að koma til þeirra á
skákina og ræða við þau, hvort
sem var um gamla eða nýja tím-
ann, því að áhuginn var enn að
fylg’ast með því sem gerðist, og
útvarpið var ekki sparað. —- Við
burtflutning þessa fólks frá Háls-
inum, lagðist býlið til afrjettar
og óbyggðin færðist almenningi
nær en áður var, en sæluhús var
reist á rústum þess, svo nauð-
synlegt var að hafa þarna hæli.
Jón Árnason var sjerstæður
maður og minnisstæður. — Kom
þar fleira til en hin harðskeytta
barátta hans með óblíðu náttúr-
unnar, er að vonum setti mark
sitt á svip hans, fas og fram-
göngu, sem var hvöss óg ákveðin.
Enda var hann viðurkenndur
göngugarpur og hraustmenni.
„Eins og Jón í Hálsinum", var
sagt þegar lengst var tiljafnað
um hreysti og harðfengi. Á hann
beit ekkert, það var því líkast,
að hann hristi af sjer óveðrið og
enginn sá, að honum yrði nokkru
sinni kalt. En minningarnar
geymast einnig um hann í öðrum
ham, þegar gesti bar að garði
og fögnuðurinn duldist ekki í
svip hans yfir komu þeirra. —
Þegar sumarið hafði náð tökum
á náttúrunni, náði það líka tök-
um á Jóni. Hann var innilega
glaður þegar sólskinið fyllti dal
inn og heimagangurinn hoppaði á
stjettinni. Jón á .Hálsinum gat
einnig sýnt, á síðustu árum þar,
að nýi tíminn hafði skotist fram
hjá mörgum, sem nær þóttist
,,menningunni“ og kvatt dyra
hjá honum. Hann hafði fengið
| rennandi vatn alla leiðina inn í
! eldhús. Lindin fyrir ofan bæinn
j var beisluð. Og þó að túnið væri
algerlega jetið upp af grasmaðki
j á mánaðamótum júní og júlí,
svo að í því var enginn hagi, en
mosinn lá eins og reifi rótslit-
inn ofan á moldinni, átti Jón
rabarbara mikinn og vöxtulegan
í kálgarðshorninu, sem miðlað
var af til höfuðstaðarins 1—
Reykjavíkur.
Margrjet húsfreyja í Hálsinum
var þó eigi síður minnisstæð
bæði í sjón og raun. Strax við
fyrstu sýn vakti hún eftirtekt,
vegna gjörvuleika og myndar-
legrar framkomu. Svipur henn-
ar var mikill og festulegur, en
þó með mildri tign og ró. Hún
var gáfuð og skýr í tali og hvert
orð er hún mælti, opnaði manni
heim fagurrar heiðríkju, sem
hugsanir hennar höfðu mótað í
skóla lífsins. Margrjet á Hálsin-
um var svo mikil kona, að lífs-
kjörin gátu aldrei gert lítið úr
henni. Hún var raunsæ og gerði
það besta úr því, sem hún hafði
úr að spila í lífinu. Og því láni
átti hún að fagna, þrátt fyrir
alla erfiðleika, að öðlast hylli
allra er þekktu hana.
Búskapur Jóns og Margrjetar
í fjallakotinu leiddi ekki í ljós
mikil afrek á nútíma vísu, en
þó vil jeg fullyrða, að þau hafi
á margan hátt verið gædd því
hugarfari, sem þjóð vor getur
ekki án verið, ef henni á vel að
vegna til framtíðar.
Þ. H.
Korðmenn ákveða
síldarverðið hjá jjer
| ÚTVARPIÐ í Osló skýrði frá
því í gærkvöldi, að búið væri
> að ákveða síldarverðið fyrir
I vetrarsíldina og vorsíldina
' einnig.
I Fyrir fyrstu 2 milj. hektó-
I lítra af vetrarsíld (Sorsíld)
verða greiddar norskar krón-
ur kr. 16.50 á hl. — Næstu 500
þús. hl. 16 kr. á líter og síð-
an kr. 15.50 fyrir þar næstu
500 þús. hl.
Þetta verð á síldinni er sjó-
mönnum og útgerðarmönnum
tryggt. — Vorsíldin verður 3
kr. ódýrari á hvern hl. — G.A.
með vísnahendingum eftir Stefán Jónsson, kennara.
FRÁBÆRT UPPELDISTÆKI.
Þetta glæsilega leikspil er spilað jafnt af ungum
sem gömlum.
Heildsölubirgðir:
Ásbjörn Ólafsson,
heildverslun.
Sölnmaðnr
Sölumaður, sem vill selja ýmsar vörur gegn prósent-
um, óskast strax. — Tilboo sendist blaðinu strax merkt:
„Sölumaður — 16F‘.