Morgunblaðið - 22.08.1950, Page 11

Þriðjudagur 22. ágúst 1950
MORGVNBLABIB
11
Sextuffur:
Karl 8igurðsson9 bóndi á Knútsstöðum
KARL Sigurðsson, bóndi á
Knútsstöðum í Aðaldal varð sex-
tugur 6. júlí s.l.
Hann hefur búið að Knútsstöð-
um í 40 ár af miklum dugnaði
við érfið skilyrði framan af ár-
um, hafðist úr efnaleysi leigu-
Jiðans í vel stæðan bónda, keypti
jörðina og bætti stórum að rækt-
un og unnið sjer vinsælda og
traust.
Hann er fæddur að Hrauna-
stöðum í Aðaldal. Faðir hans var
Sigurður Guðmundsson, síðast í
Skörðum í Reykjahverfi, ein-
stakt karlmenni, varð fjörgamall.
Bjó víða í Aðaldal, Laxárdal, Mý-
vatnssveit og Fnjóskadal. Meðal
annars á Þeistareyjum í Reykja-
hlíð og Hlíðarhaga. Frá Þeista-
reykjum er messugata að sókn-
arkirkju að Grenjaðarstað. um 7
tíma gangur hvora leið. Þar bjó
Sigurður í 3 ár. Á Hliðarhaga
mun hann hafa búið 2 ár. Býli
það liggur inn á Mývatnsöræf-
um, um 25 km. frá næsta bæ, sém
er Reykjahiíð. Enginn maður tel-
ur nú á svona stóðum búandi. Fn
hvað mun þá verið hafa fyrir 50
til 100 árum við þau skilyrði, sem
þá voru? Mun það vissulega ekki
hafa verið heiglum hent að berj-
ast þar við 30 vikna vetur á Ör-
æfum uppi, í einu snjóþyngsta
hjeraði landsins.
Móðir Karls er Guðfinna Jóns-
dóttir, frá Krannastöðum, systir
Friðriks pósts á Helgastöðum og
Herborgar í Skriðulandi, sem nú
er nýdáin á tíræðisaldri. Fleiri
voru þau systkini. allt atgerfis-
fólk.
Segja má um Karl, að ekki sje
honum fisjað saman. Er hann
þriggja álna hár og frendur að
afli. Um skeið lagði hann fyrir
sig garðhleðslu úr hraungrýti.
Var það með ólíkindum hverju
hann fjekk áorkað, oft aleinn
með járnkall sinn einan tækja
Við að brjóta grjótið. Heyskap
varð hann og að sækja um lang-
an veg, þar til hann fjekk að-
stöðu til að láta mörg grös vaxa
heima, þar sem áður óx eitt. Á
yetrum gekk hann til fjárhirðing
ar langan veg, yfir Laxá að fara.
Nytjaði hann þar eyðijörð um
langt árabil og hirti þó gripi
heima hjá sjer kvöids og morgna.
Alt kostaði þetta hina mestu á-
reynslu og dugnað, sem ekki er
Unnt að tilfæra nema í langri
lýsingu. En erfiðleikarnir bug-
uðu ekki Karl. Þeim hefur hann
jafnan getað mætt með einstakri
karlmennsku, áræði og útsjón og
fyrirhyggju. Eitthvað af þessu,
eða allt, veldur því að ókunnugir
festa á honum traust. við fyrstu
sýn og börn hlaupa upp í fang
hans, þó þau annars forðist ó-
kunnuga. Samanlagðir hafa þess-
ír eiginleikar oft komið mönnum
að liði, sem um garð hans hafa
farið hin síðustu 40 árin. Bær
hans stendur á bakka Laxár fyrir
miðju Aðaldalshrauni og er þjóð-
vegur um hraunið nokkru vestar.
En sleðaleið mjög fjölfarin er eft-
ir ánni á vetrum, einkanlega þó
áður en bílflutningar urðu jafn
algengir og nú er. Oft ber það
Við að áin stíflar sig með klaka
nokkru neðan við Knútsstaðabæ-
inn og hleypur þá úr farvegi sín-
tim í hraunið og yfir veginn á
um 2 km. kafla. Verður þarna þá
illfært, hættuleg leið eða ófær
með öllu eftir því hvernig á
stendur eða hverjir eiga í hlut.
Gjár eru til beggja handa og veg-
urinn auk þess mjög krókóttur.
Svo fennir í þetta kannske eða
gerir svikaís yfir eða skrof. Egill
Jónsson hefur sagt í kvæði að
forsjónin hafi sett þennan heljar-
karl þarna niður á „bakkanum
við ána“, til að afstýra stórsiys-
um á mönnum, sem um veginn
fara, þegar svona ber undir. —
Þær ferðir munu aldrei tölum
íaldar, sem hann hefur farið til
að gjðstoða ferðamenn við hlaup-
in, gangandi menn, menn með
hesta, fólk á bifreiðum, stund-
um einn mann einstakan, stund-
um fleiri saman, og æfinlega
komið þeim annað tveggja klakk
laust yfir eða þá til baka. En
Laxá getur brugðið fyrir sig
fleiri glettingum en að hlaupa
fvrirvaralaust yfir Aðaldalsbraut
og stöðva bíla, fótgöngumenn eða
annað farandfólk, tefja fyrir því
eða bleyta. ís hennar er jafnan
ótryggur, einkanlega þegar út á
líður. Fram undir þennan tíma
hafa miklar sleðalestir gengið
eftir ánni vetur hvern, við tún-
jaðar Knútstaða. Enginn maður
mun jafn kunnugur ísalögum
Laxár frá Heiðarenda, allt suður
fyrir Brúavikur og Karl Á þess-
um kafla er ís víða svo svikull á
útmánuðum að ófært getur orðið
að kvöldi þar sem hesti ís var á
nóni sama dag. Ekki verða þær
ferðir heldur tölum taldar, sem
K. S. hefur fylgt sleðamönnum
til að leiðbeina þeim fram hjá
ófærum á ísnum. Hans mun og
ekki sjaldan hafa verið leitað til
að kippa hesti upp úr vök, sleða
eða jafnvel manni.
Af því að verkin tala venju-
lega betur en meðalmenn, þó
þeir vilji frá segja, vil jeg setja
hjer stutta iýsingu á atburði, sem
skeði hinn 21. mars 1940. Veit
jeg ekki til að frá honum hafi
neinsstaðar verið sagt opinber-
lega. En jeg held að hann sje
eins frásagnarverður og sumt
annað, og sýni að atgerfi nýtur
sín svo best, að því fylgi nokkur
fyrirhyggja, útsjón, dirfska, var-
færni, rólyndi og snarræði, eitt-
hvað af þessu og helst allt:
Maður heitir Arnór Sigmunds-
son, næsti nágranni K. S., hin-
um megin við ána, býr í Árbót.
Honum vildi það slys til umrædd
an dag undir kvöld, að hann
fjell ofan um ís, þar sem heita
Brúavíkur. Hafði hann gengið
yfir ána lítilli stundu áður, próf-
að ísinn og talið hann allgóðann,
uggði því ekki að sjer. Þetta var
í miðri á og hyldýpi og ísinn þar
orðinn frauð eitt, en þungur
straumur. Kom Arnór fyrir sig
höndum á skörina upp, en hún
brotnaði strax niður. Fór svo
lengi að skörin brotnaði jafnóð-
um og á hana var stutt. Arnór
er vel syndur. Braut hann sig nú
áfram um stund og styrkist ís-
inn heldur en hitt, eftir því sem
lengra dró frá þeim stað, er hann
fjell í vatnið. Hugði hann í fyrstu
að hann myndi geta haft sig sjálf-
ur upp úr ánni með aðstoð sund-
takanna, en eftir því sem lengur
leið dvínaði sú von, sökum þess
hversu ísinn var gjörsamléga
haldlaus. — Kólnaði honum nú
mjög og kom þá fyrst í hug að
kalla á hjálp. En jafnframt hug-
leiddi hann þó að kona hans var
ein heima með börn þeirra ung
og að hún myndi verða mjög
hrædd, ef hún heyrði köll hans,
og í öðru lagi ekki sjáanlegt að
hún gæti með nokkru móti bjarg
að honum, þó hún kæmi til, nje
drengir þeirra ungir. Svo að kalla
á hana undir þessum kringum-
stæðum, gæti orðið til að valda
enn stærra slysi.
Enn ljet Arnór því ekki til sín
heyra urri stund, en hjel áfram að
brjóta frá sjer ísinn með hönd-
unum í von um að ná taki á
skör, sem hald væri í. Að lokum
hafði hann brotið svo langt að
skörin þoldi að hann leggði báð-
ar hendur upp á hana í senn. En
þó var hún svo hál, að engin leið
var að stöðva berar hendur á ísn
um, svo að gagni mætti verða.
Fann hann nú að hann gerðist
stirður af kuldanum. — Hjekk
hann nú þarna og fjekk borið göt
í skörina með hnúunum og komið
fingrum í. Meira gat hann ekki
og kallaði nú á hjálp af öllum
mætti, Hundur var með Arnóri.
Tók hann nú að hlaupa eftir
bakkanum og gelta ákaflega.
Víkur qú sögunni að Knúts-
stöðum, sem er um 2,5 km. norð-
ir við ána. Af tilviijun varð
bóndanum þar gengið út um 7—8
leytið. Heyrir hann þá hundgá
og hljóð, eitt eða tvö. Hyggur
hann þar vera Árbótar-bónda
eða drengi hans að smala f je sínu
til húsa. Vill Karl þó inn ganga
aftur, en staldrar við í dyrum
úti, því honum virtist hundgáin
undarlega áköf. Kemur þá upp
annað hljóð og er öllu skýrara.
Heyrir Karl nú að hávaði þessi
er sunnar en venjulegar kinda-
stöðvar Árbótar-manna Hugleið-
ir hann nú um stund, hvort verið
geti frá fjármanninum að Tjörn
og hundi hans. Jafnframt dettur
honum í hug, að verið geti að
einhver vegfarandi við Laxá
kunni að veia í nauðum staddur.
Hleypur hann því fram á hlaðið
og upp á hól einn. Heyrir hann
þá þriðja kallið og ér það lang-
mest. Er honum nú ljóst að hjer
muni vera eitthvað annað á seiði
en að fjármaður æpi að fje sínu.
Án þess að hika hljóp hann nú
til hrossa sinna, sem voru heima
við, lagði við hryssu eina jarpa,
snaraði á hana hnakk og greip
skíði sín og broddstaf mikinn og
reipapar, stje á bak og reið, sem
mest hann mátti í áttina á hljóð-
in. Er leið þessi ósljett og var
þæfningsfæri. Af og til heyrði
hann köllin, svo og geltið í hund-
inum. Svo þögnuðu þau allt í
einu, köllin.
inu, Guðtinna. Báru þau manninn
inn og skáru utan af lio.ium klæð
j in og dúðuðu niður í rúm. Að
' honum var svo hlúð eftir bestu
I getu. Hresstist hann undrafljótt
eftir volkið og gekk heim daginr
eftir óstuddur. Heilsa hans beið
ekki verulegan hnekki. En illa
var hann hruflaður á höndum af
þv: að berja þeim ofan i isinn.
Sjaldan er bogi að bandi nje
burðarauki af staf. Svo hljóðar
gamalt máltæki. í svaðilförum
sínum við Laxá, er eins og Karl
hafi æfinlega haft við hendina
! það sem með þurfti í hvert sinn.
! Þegar hin orðlausa forsjálni styð-
: ur karlmennsku, hjálpsemi, snar
i ræði eða dirfsku, er sagt að
| menn hafi heppnina með sjer.
j Látum það gott heita. Þesskonar
heppni hefir Karl á Knútsstöð-
j um haft með sjer í 40 ár og hef-
ur enr..
j Kvæntur er Karl Sigriði Krist-
[jónsdóttur frá Knútsstöðum,
hinni bestu konu og eiga þau sex
börnj fulltíða.
í tilefni af sextugsafmælinu i
var gestkvæmt á heimili þeirra
hjóna. Var þar vel veitt og mergt.
spjallað. Meðal annars flutti:
Arnór i Árbót kvæði og Egill |
Jónsson annað. Er Arnór hag-í
mæltur vel, þó sjaldan fhki hann .
því. Egill er snillingur á gaman ■
kviðlingagerð einkum, svo á því þ
sviði munu fáir standa honum á j.
sporði, jafnoki Káins.
Þetta átti ekki að vera mann- \
lýsing. Til þess þyrfti miklu.
lengra mál. Enn síður er það æfi- :
saga, því vonandi er hún enn þá >
langar leiðir frá því að vera öll. j
Það eru aðeins fáeinir punktar
og kommur úr bók minninganna
frá nágranna, sem hefur marga
að mirinast og margt að þakka
fjmir það, sem þegar er umliðið. ?
11. júlí, 1950.
Bj. G.
200 manns í skemfiferð sjó-
mannadagsráðs á Akranes
S..L. SUNNUDAG efndi Fulltrúaráð sjómannadagsins í Reykja-f
Þegar hann hafði farið um
stund, þóttist hann greina dökk-
leyta þúst fram á ánni. Þó var
hann ekki viss um það, en hund-
inn sá hann, og þekkti hann hund
inn. Mun hann bá hafa þóst skilja
samhengi atburðanna og ekki
mun hann hafa hægt á reiðinni.
Af Arnóri er það að segja, að
hann sjer mann koma ríðandi
norðan með ánni og fara geyst.
Síðan missti hann meðvitund.
Karl sjer nú hvar maðurinn
hjekk við skörina. Hljóp hann af
baki og raktj sundur reipin, stje
á skíðin og hjelt út á ísinn. Sú
jarpa stóð eins og henni væri fyr-
ir því sagt og kastaði mæðinni.
Fljótt sá Karl að ísinn var svo
veikur að tvísýna var á að hann
hjeldi manni á skíðum, lausum,
hvað þá ef hann hefði eitthvað
meðferðis. Þegar hann hafði
gengið það framarlega, sem
hann taldi sjer óhætt, yrti hann
á Arnór og spurði hann hvort
hann gæti tekið við kaðalenda og
bundið honum um sig. Neitaði
Arnór því og hvaðst nú ekkert
geta. Eftir þessum orðaskiptum
man Arnór ekkert, nje nokkru
öðru sem næst gerðist. Varð nú
Karl að loppa á skíðunum lengra
fram og leggjast loks á-þau, uns
hann fjekk komið reipi utan um
manninn og hnýtt að. Losaði
hann þá hendur hans úr ísnum
og voru þær svo krepptar um
skörina, að hann varð að rjetta
þær upp með afli. Nú, er hann
hafði þetta gert, greip hann Arn-
ór í ósjálfræði svo fast um hand-
legg hans að Karl telur það verið
hafa mikla aflraun að losa sig af
honum við þær aðstæður, . sem
þarna voru. Að því loknu staul-
aðist Karl til baka á skíðunum
afturábak, uns hann hafði fengið
sæmilegan ís undir fæturna. —
Gek hann þá til hliðar og kom að
baki Arnóri eða áhlið við hann,
kippti honum afurábak, upp í
strauminn, í reipinu og rann
harm þá viðstöðulítið upp á skör
ina.
Sú jaipa stóð enn á bakkanum
í sömu sporum. Arnór lá eins og
dauður.
Með því að Karli mun hafa
fundist, að hjer væri eftir engu
að bíða, greip hann maninn upp
og kastaði honum klofvega yfir
hnakkinn, stje sjálfur á bak fyr-
ir aftan hann, sló í og hleypti
hryssunni af stað heimleiðis eins
og hún framast dró. Halda menn
að byrði hennar hafi þá verið
orðin aT' þung.
Þegar heim kom í Knútsstaði,
mætti dóttir hans honum á hlað-
vík og Hafnarfirði til skemmtiferðar til Akraness. Til þessarar’
ferðar hefur nokkrum sinnum verið efnt til eflingar hygg-
ingarsjóði dvalarheimilis aldraðra sjómanna. Vegna óhagstæðs.
veður á sunnudagsmorgun og slæms veðurútlits, fóru nú færri
með í þessa för en ætíð áður. Um 200 manns fóru þessa för ai>
þessu sinni.
KI. 13 var lagt af stað frá
Reykjavík, en að bryggju á
Akranesi var lagst kl. 14,15. Er
skipið lagðist að bryggju á Akra
nesi flutti Hallfreður Guð-
mundsson formaður Sjómanna-
dagsráðsins á Akranesi ræðu og
bauð aðkomumenn velkomna til
Akraness. — Síðan bauð Sjó-
mannadagsráðið á Akranesi full
trúum í Sjómannadagsráðinu í
Reykjavík og Hafnarfirði ' til
kaffidrykkju í Báruhúsinu.
Starf Sjómannadagsráðs
Akraness.
Þar flutti sóknarpresturinn,
sr. Jón Guðjónsson ræðu. Síðan
flutti ræðu Hallfreður Guð-
mundsson og lýsti starfsemi sjó
mannadagsráðsins á Akranesi
frá fyrstu tíð. Á Akranesi var
fyrst haldinn sjómannadagur
árið 1939 eða ári eftir að fyrsti
sjómannadagur var hátíðlegur
haldinn i Reykjavík. í ræðu
sinni sagði Hallfreður að í 8
ár hafi öllum ágóða sjómanna-
dagsins á Akranesi verið varið
til byggingar Bjarnalaugar, það
er sundlaugar á staðnum, en
Akurnesingar skilja það liklega
allra manna best, hve nauðsyn-
legt það er sjómönnum að
kunna sund. Þegar allar kvaðirl
Sjómannadagsráðsins á Akra- J
nesi voru uppfylltar varðandi1
Bjarnarlaug, eða árið 1948, varj
stofnaður sjóður, og á síðasta
vetri var ákveðið að verja eign-
dvalarheimilis aldraðra sjó-
mannadagsins eftirleiðis þann-
ig að 80% renni til byggingar
dvalarheimilis ildraðra sjó-'
manna á Akranesi í sambandi
við Elliheimilið, sem v-erið er
að byggja á Akranesi, en 20 %J
skal verja til styrktar sjómönn-
um sem verða fyrir slysum eða1
veikindum. Dvalarheimilissjóð- j
urinn á Akranesi nemur nú'
tæpum 30 þúsund krónum.
Ræðuhöld.
Böðvar Steinþórsson fram-
kvæmdarstjóri Sjómannadags-
ráðsins í Reykjavik og Hafnar- 1
firði flutti ræðu, þar sem hann
lýsti erfiðleikum þeim, sem
mætt hafi málefnum dvalar-
heimilisins í Reykjavík. synjun,
um fjárfestingarleyfi o. fl. Hann
sagðist vona að hið fyrsta risu;
upp myndarleg hvíldarheimili p
fyi’ir aldraða sjómenn bæði á •
Akranesi sem og í Reykjavík;."'
eða Hafnarfirði. — Að lokum
færði Böðvar þakkir og kveðjur
reykvískra sjómanna til sjó-':
manna og íbúa Akrianess. Elstí
fulltrúi í Sjómannadagsráði á,
íslandi Einar Þorsteinsson, sem
nýlega varð 75 ára flutti einnif'
ræðu, þar sem hann m. a. þakl*-
aði hlýhug og vinsemd sem sjó-
menn sýndu sjer á afmælisdegi
sínum. Hallfreður Guðmunds- '
son þakkaði Einari öll hans -.
miklu störf í þágu sjómanna-
stjettarinnar á liðnum árum, og
vænti þess að enn mætti stjett-
in njóta starfskrafta hans.
Menn skoðuðu Akranes, sum-
ir fóru upp í Ölver, og dansað
var um eftirmiðdaginn.
Kveðjur.
KI. 21.30 var lagt af stað frá-
Akranesi. Áður en Esja lagði
af stað flutti forseti bæjarstjórn'
ar Akraness Hálfdán Sveinssotx
formaður Verkalýðsfjel. Akra- ■
ness ræðu, þar sem hann lýstx
storfum sjómanna á hafinu, ogí
hve vel þeir skildu nauðsjm
þess að hver maður hafi náid
samstarf sín á milli. — Hann
flutti kveðjur Akurnesinga og
Verkalýðsfjelagsins. Að lokum
flutti Þorvarður Björnss. gjald-
keri Sjómannadagsráðsins í
Reykjavík ræðu, þar sem hann
lýsti starfi sjómannadagsins, og;
þakkaði Akurnesingum fyrir
góðar móttökur og ánægjulegt
samstarf.
Fulltrúaráð sjómannadagsins
vill biðja Morgunblaðið að færa
forstjóra Skipaútgerðar ríkisinsi
kærar þakkir fyrir þá rausn að
lána nx.s. Esju endurgjaldslaust