Morgunblaðið - 27.08.1950, Síða 3

Sunnudagur 27. ágúst 1950
MORGUNBLaÐIÐ
3
Fyrsta íslenska konan með læknisprófi
í STOFUNNI situr virðuleg
öldruð kona. Andlitið er góðlegt
og gáfuleg augu bjóða gestinn
velkominn, áður en nokkuð orð
hefir verið sagt. Þetta er frú
Steinunn Jóhannsdóttir Hayes,
fyrsta íslenska konan, sem lauk
læknisfræðinámi og fyrsti ís-
lenski trúboðinn í Austurlönd-
um. Hún er nú áttræð að aldri
og 64 ár eru síðan hún lagði út
í heiminn frá Hvalf jarðarströnd
inni. „Útþráin var svo sterk
hjá mjer“, segir hún, „að það
hjeldu mjer engin bönd. Jeg
hafði lesið í bókum og blöðum
um hinn stóra heim og jeg vildi
verða eitthvað mikið og vinna
afrek. — Það þótti vist ekki
skynsamlegt af mjer 16 ára
stúlku, að fara á þenna flæking
alla leið til Ameríku. Mjer datt
ekki þá í hug, að jeg ætti eft-
ir að verða heiðingjatrúboði í
Kína og dvelja í því fjarlæga
landi í 40 ár. En þannig fór
það nú samt“.
Vildi ekki ráðleggja
það öðrum.
„Þeir, sem hdstu höfuðin yfir
fyrirætlunum mínum er jeg var
16 ára, höfðu að nokkru leyti
rjett fyrir sjer, þótt allt hafi
þetta blessast undursamlega hjá
mjer. En ekki vildi jeg ráð-
leggja 16 ára stúlku að leggja
ein út í heiminn til að vinna
sjer frama, eins og jeg ætlaði
mjer að gera, jafnvel ekki nú
á tímum tækninnar og mikilla
möguleika fyrir ungar stúlkur
að koma sjer áfram. Eyrstu ár-
in voru erfið. Jeg fór með vin-
stúlku minni, sem fór til að
hitta bróður sinn, sem bjó í
Winnipeg. Fyrst á skipi til Leith
og síðan frá Glasgow til Kan-
ada. Þaðan lá leiðin til North
Dakota í Bandaríkjunum og
síðan vestur á Kyrrahafsströnd
og loks til Kína, sem hefir orð-
ið mitt annað fósturland og þar
sem hugur minn dvelur jafnan
lengi.“
Þannig segir frú Steinunn
frá hinni viðburðaríku ævi
sinni í fáum orðum. En sagan
er lengri og merkilegri. Unga
íslenska sveitastúlkan vissi, að
mentun er máttur og um leið og
hún vann fyrir lífsviðurværi
sínu gekk hún í skóla og lauk
mentaskólanámi og háskóla-
námi í læknisfræði.
„Brúðkaupsferðin til Kína”.
í háskólanum kyntist hún
Charles A. Hayes, sem einnig
var læknanemi og er þau höfðu
lokið prófi giftu þau sig og
..fóru í bx-úðkauosferð til Kína“,
eins og þau kölluðu það. En
brúðkaupsferðin stóð yfir í 40
ár.
Læknishjónin ungu settust að
í Suður Kína. nálægt Kanton
og þar var nóg að gera fyrir
lækna, því þangað höfðu aldrei
komið fyr lærðir læknar. Stein
unn hafði lagt fyrir sig kven-
og barnalækningar, en maður
hennar var sjex-fræðingur í háls
nef og eyrnasiúkdómum. í
fyrstu áttu þau í baráttu við
hjátrú almennings og innlenda
lækna. Kínverskir læknar gerðu
lyf úr jurtum. Jeg vil ekki
neita því, að sum þessara lyfja
hafi gert eitthvað gagn. En Kín
verjarnir, sem fengust við lækn
ingar þektu ekki bygging'u
mannslíkamans. Þegar kín-
versku læknarnir töldu æða-
slögin þreifuðu þeir á púlsin-
um á báðum handleggjum, því
þeir trúðu því, að annar væri
fyrir lifrina, en hinn fyrir hjart
að. . AAA
Samtal við frú Steinunni H ayes
sem dvalið hefir 40 ár ■ Kína
Erfiðir tímar.
„Erfiðir tímar gengu oft yfir
kínversku þjóðina þessi ár, sem
við dvöldum þar eystra, en
starf okkar var okkur eitt og
allt og ekki síst fyrir það, að
stundum fanst okkur það bera
góðan árangur Við fórum heim
á 7 ára fresti í frí og eftir fyrstu
7 árin okkar 1 Kína ferðuðumst
við um Evrópu og Island til
Ameríku. Það var eina skiptið,
sem jeg hafði tækifæri til að
koma heim til Fróns, frá því
að jeg fór upphaflega og þang-
að til nú“.
„Ein erfiðustu árin okkar í
Kína voru í uppreisn kommún-
ista 1925—1927. Kommúnistar
náðu þá Kanton á sitt vald og
höfðu ákveðið daginn, sem átti
að aflífa alla útlendinga, sem
bjuggu í borginni. Ræðismað-
urinn okkar fyrriskipaði
konum og börnum Bandaríkja-
manna að yfirgefa borgina. En
jeg hvarf aftur til Kanton. Vildi
fylgja manni mínum hvernig
sem færi. Áður en aftökudag-
urinn kom rjeðist ræningja-
herforingi einn með mikið lið
á borgina og náði henni úr hönd
um kommúnista.
Það voru ægilegir dagar.
Blóðið flaut á götum Kanton-
borgar í lækjum og líkin lágu
eins og hráviði um strætin. —
Þeim var safnað saman á kerr-
ur og flutt eins og gripaskrokk-
ar í fjöldagrafir.
Fangar Japana.
Síðan gerðu Japanir innrás
í landið, sem kunnugt er. Þeir
voru slæmir, en þó varla verri
en kommúnistarnir höfðu ver-
ið. Kommúnistar trúa ekki á
neitt, hafa enga siðferðistilfinn
ingu.
Japanir voru grimmir, en þeir
báru nokkra virðingu fyrir
kristnu hugarfari og voru sum-
ir kristnir sjálfir. Jafnvel þeir,
sem voru Búdda og Brama trú-
ar meðal þeirra fylgdu mann-
legu siðferðislögmáli að vissu
marki.
,Við hjónin vorum heim í
Ameríku í levfi um áramótin
1937—1938. Lögðum af staf til
Kína í febrúar og komum til
Kanton 1. april. Þann dag hófu
Japanir loftárásir á borgina Qg
stóðu bær nær óslitið í 7 mán-
uði. Síðan hertóku þeir Kanton
og þá vorum við tekin til fanga.
Fangar á sjúkrahúslóðinni.
„Er Japanar höfðu tekið
Kanton komu dag nokkurn 20
japanskir hermenn með
brugðna byssustinei inn á
heimili okkar. Liðsforinginn,
sem var fyrir hópnum tilkynti,
að við værum fangar og fengj-
um 10 mínútur til að taka sam-
an það dót, sem við vildum hafa
með okkur. Jeg svaraði því til,
að ekki kæmi til mála, að okk-
ur dygði svo skammur tími, en
jeg fjekk það svar, að þá gæti
jeg ekkert tekið með af eign-
um mínum. Eftir nokkuð þref
var fresturinn lengdur. Það
mátti aldrei sýna Japönum, að
maður væri hræddur við þá,
því þá gengu þeir á lagið.
Hermennirnir innsigluðu nú
húsið okkar og allar hirslur og
tilkynntu, að þeir siægju eign
sinni á það í nafni Jaoanskeis-
ara. — Er þessari athöfn var
lokið tilkynnti liðsforinginn, að
nú væri ilt í efni, því að þeir
konu sinni. Hinsvegar hitti jeg
Ólaf Ólafsson trúboða ekki fyr
en hjer á íslandi. Jeg frjetti
af dvöl hans í Kína, en það
var svo langt á milli okkar í
hinu víðáttumikla landi, að
ekki voru tök á að við hittumst
þar.
Lengi man til lítillra stunda
Eins og að líkum lætur kann
frú Steinunn Hayes frá mörgu
að segja, sem ekki eru tök á að
skrá hjer. Hún talar um Kín-
verja eins og börnin sín. Segir
frá mannkostum þeirra og dvöl inn er íyrir hendi enn 1
áttræðu konu, sem leggur upp
í hina löngu leið frá vestur-
Frú Steinunn Jóhannsdóttir
Hayes.
hefðu ekkert fangelsi til að
setja okkur í. Fyrst um sinn
yrðum við því að vera á há-
skólalóðinni, en þaðán mætt-
um við ekki hreyfa okkur. Við
gætum þó haldið áfram starfi
okkar. ef okkur sýndist. Feng-
um við svo öll, sem í trúboðs-
stöðinni vorum. f jórir karlmenn
og fjórar konur, annað húsið
til afnota, en hitt tóku Japanar
fyrir sig. Allir peningar okkar
voru teknir af okkur og erfiðir
tímar fóru í hönd. Okkur var
ekki gert neitt, en Japanar-ráku
taugastríð gegn okkur, sem
varð óþolandi og varð til þess,
að tveir af karlmönnunum gáf-
ust upp að lokum. Fengu tauga-
áfall. Við hefðum ekki lifað
þetta af, ef kínverskir vinir
okkar hefðu ekki smyglað til
okkar matvælum.
Eftir að Japanar rjeðust á
Pearl Harbor vorum við
svo færð í fangabúðir, en 1942
var skift á okkur og japönsk-
um föngum og fóru þau skifti
fram í Austur-Afríkunýlendu
Portugala. Við höfðum þá mist
heilsuna, að meira, eða minna
leyti og maðurinn minn bar
aldrei sitt bai’r eftir þetta. Hann
andaðist 1946
Kínverjar eru góðir menn.
„Margir halda, að vegna þess
hve Kínverjar eru f jarlægir
okkur og eru öðruvísi á hör-
undslit en við“, heldur frú
Steinunn áfram frásögn sinni,
„þá sjeu þeir ólíkir okkur og
iafnvel hálfgerðir villimenn.
En þetta er hinn mesti mis-
skilningur. Kínveriar eru óti’ú-
leaa líkir Bandaríkjamönnum.
Góð þjóð, sem unun er að kynn
ast og dvelja hiá. Kínverjar eru
sóðir menn. 1947 fór jeg aftur
til Kína, en fjekk ekki að vinna
bar leneur, þar sem jeg var
komin yfir þann aldur, sem trú
boðslæknum er leyft að halda
starfi sínu áfram. En hugur
minn dvelur oft eystra hjá
bessu indæla fólki, sem hefir
orðið að bola svo mikið fvrir
valdagræðgi og vonsku mann-
anna.“
Er jeg spurði frú Steinunni,
hvort hún hefði hitt nokkra Is-
lendinga í Kína, svaraði hún:
„I þau 40 ár, sem jeg dvaldi
í Kína hitti jeg aðeins tvisvar
íslendinga. Frú Oddný, Sen
heimsótti okkur, eftir að jeg
frietti af að hún væri eystra og
jeg hef átt því láni að fagna,
að hitta hana hier á landi nú.
Einnig kom sr. Jóhann Hannes-
son í heimsókn til okkar ásamt
að landsmenn vorir gera garðinn
frægan erlendis og vinna mikil-
væg störf í þágu mannkærleik-
ans, eins og frú Steinxmn hefur
gert með starfi sínu í Kína.
Þrek hefur þurft til af 16 ára
stúlku að fara eins síns liðs út
í hinn mikla, ókunna heim fyrir
64 árum, þegar almenningsálit-
ið sagði að konan ætti að helga
sig heimilisstörfum, þar sem
hún var komin og það þótti glap
ræði fyrir unga stúlku, að ætla
að sjá fyrir sjer sjálf. Festu og
gáfur hefur þurft til að ljúka
löngum og glæsilegum náms-
ferli og vera fyrsta íslenska
konan, sem lýkur læknisfræði-
prófi frá háskóla.
Og dugnaðurinn og kraftur-
hinni
sinnj með þeim í 40 ár, eins og
fallegu ævintýri. En að lokum
snýst samtalið, að æskustöðv-
unum á Hvalfjarðarströndinni.
„Dvölin á íslandi hefur verið
dásamleg. Allir hafa verið mjer
svo undur góðir og viljað allt
fyrir mig gera. Það er gaman,
að koma heim að Eystra-Mið-
felli og minnast æskuáranna.
Rifja upp gamla æskudrauma
og horfa yfir farinn veg.
„En tvær óskir átti jeg, sem
ekki var hægt að uppfylla.
„Onnur óskin var að ganga
berfætt um hagan heima, eins
og í gamla daga og vaða út
Hólmavatn til að tína egg.
„Hin óskin var að klífa upp
bæjargilið við Miðfell og fara
upp á múlann til að tína ber,
eins og' við gerðum er við vor-
um börn heima. En jeg er orð-
in of gömul til þess, að jeg gæti
veitt mjer þessar óskir og
ekki þarf jeg að kvarta, því jeg
hef sjeð það, sem mig hefur
dreymt um frá því að jeg fór frá
íslandi. Jeg hefi komið í kirkj-
una í Saurbæ, þar sem jeg var
skíi’ð og fermd og hitt ættfólk
mitt á ný. Meira get jeg ekki
beðið um og er þakklát“.
„Þótt þú langförull legðir “
Steinunn Hayes hefur talað á
enska tungu. Það mál er henni
nú tamara en íslenskan, eftir
rúmlega 60 ára fjarveru og
stopul tækifæri til að heyra,
eða lesa móðui’málið sitt. En
hún skilur það og talar til
fullnustu, þótt hún eigi bágt
með að tala lengi og segja frá
á íslensku. Talið berst að Vest-
ur-íslendingum. Steinunn er bú
sett í Glendale í Kaliforníu og
þótt allmargt sje íslendinga þar
um slóðir, hefur hún ekki haft
tækifæri til að hitta marga.
Einkásonur hennar er Arthur
Courtney Hayes, prófessor í
efnafræði við North Carolina-
háskóla.
Það eru aðallega ein íslensk
hjón, sem hún hittir við og við,
en hún fylgist vel með því, sem
gerist meðal fslendinga í Vest-
urheimi og segir:
„Það er gaman að sjá hve ís-
lendingar standa sig vel í Kan-
ada og eru þar vel látnir, sem
borgarara í hinu nvja landi. Við
sem munum erfiðleika frum-
byggjanna miklumst af því
hvernig þeir hafa komið sjer
fyrir og hvernig þeir geta sam-
einað, að vera nýtir og góðir
borgarar í nýju landi með fram-
andi þjóðum, án þess að gleyma
sínum eigin uppruna. í hvert
sinni, sem jeg heyri að íslend-
ingur hafi unnið afrek, gleðst
jeg yfir þeim sóma, sem hann
sýnir þjóð sinni“.
strönd Ameríku til að fá hæki-
færi til að sjá einu sinni enn
litla bæinn á Hvalf jarðarströnd
inni og æskustöðvarnar, kemur
til að hitta ættingja sína, senni-
lega í síðasta sinn.
„En það er nú ekki mikið að
fara þetta núna, fljúgandi, á
móts við hina löngu sjóferð og
landferðalögin, þegar jeg fór
fyrst til Ameríku“, segir frú
Steinunn að lokum.
í. G.
Lítið sóbkin í ftvík
HJER í Reykjavík hefur manni
fundist vera sæmilega mikið
sólskin, undanfarnar vikur, og
hafa menn talið að hjer um
slóðir hafi sólskinið verið
furðanlega mikið, samanborið
við frjettirnar, um hina sífeldu
óþurka í flestum sveitum lands
ins.
Blaðið átti í gær tal við frú
Theresiu Guðmundsson, veður-
stofustjóra, og spurði hana að
því, hversu margar sólskins-
stundir hafi verið hjer, frá því
í júlílok. Skýrði hún svo frá:
í júlí skein sólin hjer alls,
allan mánuðinn, 122 stundii. En
meðaltal sólskinsstunda er
190,5 klukkust. Það, sem af
er ágúst mánuði hefur sól skin-
ið hjer í Reykjavík, í aðeins 88
klst. En meðaltal sólskinsstunda
í ágústmánuði er 162 klst. Svo
Rvík hefur þ. 26. ágúst fengið
helming meðaltalsins yfir mán-
uðinn.
Að menn hafa hjer sætt sig
furðanlega við sólskinsleysið,
stafar vafalaust af því, hversu
sólskin hefur verið hjer oft, þó
það hafi ekki verið nema stutta
stund í einu.
í júlí mánuði t.d. kom það
aðeins fyrir sex sinnum, að sól-
skini yfir lengri tíma, en sex
stundir á sólarhring. En í þeim
mánuði er sólargangurinn um
og yfir 18 stundir. Lengst sól-
skin á einum degi þann mánuð
var hjer 13,5 klst. En það sem
af er ágúst hefur aðeins einu
sinni skinið sól meira en 6 klst.
á sólarhring. Það var 2- ágúst,
að sólskin var hjer í 9,8 klst.
Síðasta íslandsferðin
Við íslendingar, sem heima
erum gleðjumst einnig yfir því,
Yirðisf hafa verið heisf
til hörundsár
KARACHI. — Forseti Múham-
eðstrúarsambandsins í Pakist-
an hefir nýlega sagt af sjer. —
Bar afsögn hans upp á þjóðhá-
tíðardag landsins Ástæðan var
sú, að úti fyrir húsi hans söfn-
uðust hópgöngumenn, sem hróp
uðu: „Verkamenn allra landa,
sameinist“.