Morgunblaðið - 26.09.1950, Qupperneq 2

2 r.
MftRGUiNBLAÐlÐ
Þriðjudagur 26. sept. 1950.
Blrmulegf ásland á óþorka-
.wæðinu austanlands
' )Þar sem hvorki súgþurkunar nje
wofheysgerðar nýfur við
-«IVS OG kunnugt er, voru þgir
4iln«tndir af ríkisstórninni Árni
d. Eylands fulltrúi í landbún-
*»ffarxáðuneytinu, og Páll Zop-
tkómasson búnaðarmálastjóri,
<tií |þess að athuga ástæður
-ftænda á óþurkasvæðinu aust-
*nTam.ds, varðandi heyfeng og
-«;kepnuhöld.
l>eír eru nýkomnir hingað úr
"llif. daga ferðalagi um óþurka-
#væðin. Fóru þeir um Austur-
•“ JSk tfíatellssýslu, Múlasýslur og
• '♦> í ifgeyj ar sýsl u r.
Höguðu þeir ferðinni þannig.
«ií> þeir kvöddu oddvita og aðra
Hfcátfamenn í hreppunum til ]
tfunda við sig, því að tímij
"vannst að sjálfsögðu ekki til, |
®ð koma í alla hreppa. Því hafa I
'verður hraðann á um tillögurj
•tú úrbóta, þar eð sláturtíð er
•••“'^xegar að hefjast á þessu svæði.
Kn bændur verða að fá að vita,
áður en henni er lokið til hvaða
• ---• áða verður gripið, svo að þeir
^ðti haldið bústofni sinum lítt
í.Uertum.
Elaðið átti tal við Árna G.
fcSylands í gær og spurði hann
•*-vernig ástandið væri þar
eýstra. Skýrði hann m. a. svo
ftá.
Yfirieitt er það mjög mis-
jafnt. Segja má, að það sje
«ftjög alvai'legt víða í Austur-
f?kaftafellssýslu, að Hofshreppi
4<Öræfum undanskildum, í Múla
rýslum. og í nokkrum hreppum
tMorður-Þingeyjarsýslu. — Á
f>©ssu svæði eru þó nokkrir bæ-
ix-, þar sera enn hafði ekki náðst
•ihkkur tugga í garð, þegar við
vorum á ferðinni. T. d. á ystu
feæjunum á Langanesi og á
nýrstu bæjunum á Sljettu.
t Raufarhafnarhreppi hafa t.
d. ekki náðst nema 170 hestar
tif töðu. í Hjaltastaðaþinghá,
r.óm er mikil engjasveit, höfðu
ckld náðst nema 65 hestar af
kitheyi í allri sveitinni. í Þing-
cyjarsýslum vestan Sljettu er
fetkoma heyskaparins nokkru
feétri. því óþurkarnir byrjuðu
seinna, en eru þó orðnir
ákaflega langvinnir. — Lakast
er ástandið í Reykjadal.
Mjog víða austanlands lítur út
éýrir, að heyskapur verði eigi
♦xema tveir þriðju að magni, við
• - venjulega. Og því miður er
rrtjög mikið af heyjunum hrak-
<4 sem náðst hafa.
! Sem betur fer eru undantekn
itígar frá þessu alvarlega á-
í.tandi. Standa þeir bændur bet-
■ -rws að vígi, sem byrjuðu slátt
-~*4jög snemma, og höfðu náð
verulegum hluta af töðu sinni,
feður en óþurkarnir hófust.
Ennfremur þar sem súgþurk-
-ruxar- hefur notið við, og vot-
.»(• iþysgeröar. að verulegu ráði.
--éfevnt eru það ekki nema tiltölu
• fáir bændur, í þessum sveit
—sem hafa súgþurkun, og
votheysgerð er yfirleitt lítil, —
hreppum nær engin.
Ýmsir bændur hafa grafið
vothevstættur í sumar. En
- «4$0s£ir þeirra hafa ekki fengist
vjð votseysgerð áður. Er því
«#j*jkkuð í tvísýnu, hvernig tekst
«éeð heyverkunina hjá þeim. —
•Ciþ'Tit er -þessi viðleitni manna
.ífór-þakkaverð.
í. dag er þurkur víða um Aust
- ♦iiJ ind. Ef hann hjeldist nokkra
"Áísga mundi nást all mikið af
yjíim í viðbót. En mikið a-f
•4>yi er gjörhrakið, þó sum kunni
vf' ygra nýlega slegin.
Sem, ctemi um ástandið má
geta þess, að töluvert víða eru
enn óslegnar skákír í túnum.
Og má nærri geta, hvernig það
gras er órðið úr sjer sprottið.
Sömuleiðis er enn úti óhirt á
ail mörgum bæjum sú taða,
sem fyrst var slegin, er sláttur
hófst snemma í júlímánuöi. —
Bændur hættu að hugsa um
þetta hey og sneru sjer frekar
að því, að.hirða um þau hey,
sem síðar voru siegin, þá fáu
daga, sem eitthvað rofaði til.
— Hvaða tillögur munuð þið
gera í þes§u máli?
— Um það get jeg ekkert
sagt að svo stöddu. En við Páll
rnunurn reyna að hraða þessum
tillögum okkar svo sem mest
má, og leggja þær fyrir land-
búnaðarráðuneytið, sem einnig
mun að sjálfsögðu hraða að taka
ákvörðun í málinu. En hverjar
sem tillögurnar verða og hvað
sem reynist kleift að gera til
úrbóta, er óumflýjanleg nauð-
syn að hraða þessu máli sem
mest vegna sláturtíðarinnar.
En um fram alt verður að
sjá um. að tryggt sje. að þeim
skepnum sje borgið. sem settar
verða á í haust.
Tilhæfulaus ósann-
indi um rekstur Sjálf-
slæðishússins
Yfiriýsing iögregiusfjóra
í „TÍMANUM“ á sunnudaginn
er allundarleg grein um rann-
sókn. sem blaðið segir að ný-
lega hafi verið hafin að fyrir-
lagi lögregluctjóra á veitinga-
starfseminni í Sjálístæðishús-
inu. Talar blaðið um „meint
brot“ og „vitnaleiðslur“ í þessu
sambandi. Efni greinarinnar að
öðru leyti eru svo furðu-
legar dyigjur um það, hvers-
vegna vínveitingastarfsemi sje
ekki bönnuð í Sjálfstæðishús-
inu. þar sem vínveitingar hafa
verið stöðvaðar í Vetrarklúbbn-
um svokallaða, sem-rekið hefir
starfsemi sína í Tívol-í.
Vegna þessarar - greinar í
,,Tímanum“ sendi lögreglustjóri
blöðunum í gær eftirfarandi til-
kynningu;
í titefni frásagnar í dag-
blaðinu Timanum þann 24.
þ. m. um það, að nýlega hafi
rannsóknarlögreglan að fyr-
irlagi lögreglustjórans í
Reykjavík hafið rannsókn á
veitingastarfsemi þeirri, sem
rekin er í SjáKstæðishúsinu
lijer í bæ, skal fram tekið,
að til engrar slíkrar rann-
sóknar hefir verið stofnað að
minni tilhlutan.
Sigurjón Sigurðsson.
Af þessu má sjá. að þessi
, skrif ,,Tímans“ um Sjálfstæð-
ishúsið eru með öllu tilhæfu-
laus. Sje sagan um „rannsókn-
| ina“ runnin beint frá forráða-
mönnum Vetrarklúbbsins, verð
ur þó vart gert upp. á milli
arengskaparins í slíku tiltæki
af þeirra hálfu eða blaðsins að
birta slíkan söguburð' að óat-
huguðu máli.
ENGUM íslendingi b!anda$t
hugur um það að togaraverk
fallið, sem nú hefur senn
staðið í þrjá mánuði er einn
hinn versti og dapurlegasti
atburður, sem gerst hefur í
atvinnusögu okkar, a. m. k.
hin síðari ár. Dýrustu og
stórvirkustu framleiðslutæki
þjóðarinnar eru stöðvuð þeg-
ar verst gegnir. Gjaldeyris-
skortur og þar af leiðandi
skortur á margskonar nauð-
sjnjum sverfur að alnienn-
ingi. Við borð liggur að heil
ar atvinnugreinar, eins og
iðnaðurinn stöðvist nær al-
gerlega \egna skorts á hrá-
eíni.
Stöðvun togaranna hefur
þannig ekki aðeins í för með
sjer vinnutap fyrir sjómenn-
ina heldur margvíslegt tjón
fyrir þjóðarheildina. — Við
þetta bætist svo sú hneisa,
sem að því er að þau at-
vinnutæki, sem landsmenn
hafa lagt mesta áherslu á
að afla sjer og eru hreykn-
astir af að eiga, skuli þannig
allt í einu gerð óvirk og lát-
in liggja ónctuð svo mánuð-
um skiptir.
HVAÐ HÖFÐU
SJÓMENN?
Segja má. að nú sje komið
sem komið er. Ekki þýði um að
sakast. Mestu máli skipti að
allt verði gert sem unnt er til
þess að koma skipunum úr
höfn. Rjett er það. En þjóðin
verður að vita, hvernig allt er
í pottinn búið. Togaraverkfall-
ið er ekki mál sjómanna og tog-
araútgerðarmanna einna.
Fyrsta spurningin, sem spurt
er um er sú, hvaða laun tog-
arasjómenn hafi haft áður en
þeir hófu verkfall.
Samkvæmt upplýsingum, sem
íyrir liggja og ekki hafa verið
vjefengdar höfðu hásetar á tog-
urum að meðaltali 2700—-2800
kr. mánaðarlaun á saltfisks-
veiðum, samkvæmt samning-1
um. Er það miðáð við ca. 240
smálesta afla af saltfiski á þess
um tíma. j
Hjer er fyrst og fremst mið- ,
að við saltfiskveiðar vegna þess j
að þær höfðu aðallega verið t
arasjómenn hafi haft áður en !
verkf'allið hófst.
AFKOMA ÚTGERÐARJNNAR !
ENGINN LEYNDARDÓMUR j
Þessu næst er rjett að at-1
huga, hvernig afkoma útgerð- [
árinnar hafi verið t. d. á s.l. ári.
Hún er enginn leyndardómur.
Nær helmingur nýsköpunartog
áranna er ýmist gerður út af
bæjarfjelögum eða að bæjar-
sjóðir eru aðiljar að útgerð
þeirra. — Reikningar þessara
skipa og rekstrarafkoma liggja
því fyrir opinberlega hverjum
þeim til athugunar, sem áhuga
i.efur fyrir að kynna sjer þá.
Hvað sýna svo þessi gögn?
Ef athugaður er rekstrar-
reikningur bæjartogaranna
hjer í Reykjavík, sem allir
eru aflasæl skip, kemur
þetta í ljós:
Á útgerð b.v. Ingólfs Al’li-
arsonar er bókfært rúmlega
9500 kr. tap á rekstrinum
árið 1919. Heiur þá ekki
þótt fært að reikna með full-
um fjrningaraískriftum eins
og sjálfsagt er.
Á rekstursreikningi Skúla
Magnússonar þetta sama ár
er tapið 340 þús. kr. og er
það um 28 þús. kr. hærra en
nemur íýrúiugarafskriftum.
Á rekstrarré'ikningi Hallveig-
ar Fróðadóttur eru taldar 36
þús. kr. upp í afskriftir. Á reikn
ans er

lauðsynlegt ú almenningur kynni
sjer rekstursafkomu skipanna
Hvatt til rólegrar yiirvegunar staðreynda
ingi b.v. Jóns Þorlákssonar eru
fyrnaraískriftir 250 þús.
Niðurstaðan á aðalrekstrar-
reikningi Bæjarútgerðar
Reykjavíkur er sú að bókfært
er 349 þús. kr. tap á rekstri
tveggja hinna fyrnefndu skipa.
Þetta er þá niðurstaðan af
rekstri þessara skipa árið 1949,
sem eins og áður er sagt eru
íneðal aflasælli skipa flotans.
Hver sem vill getur kvnnt sjer
þessar tölur og einstökum at-
riðum í rekstri skipanna.
IIVERJAS VORU
KRÖFUR SJÓMANNA
Næst er rjett að athuga,
hvaða kröfur togarasjómenn
hafi borið fram og sem leitt
hafi til verkfalls þess, sem senn
er oröið þriggja mánaða langt.
Þær voru í stuttu máli þessar:
1. Fastakaup hækki um
38—39‘t.
2. Liftrarhlutur hækki um
20 G.
3. Aflaverðlaun hækki um
75c/c á ísfiski.
4. Sex krónu aflaverðlaun af
hverju tonni saltfiskjar komi í
hlut hvers haseta a saltfiökveið-
um. Er það alger viðbót.
5. Tólf stunda hvíld á sólar-
hring verði tekin upp á öllum
veiðum.
Samkvæmt útreikningnum á
þýðingu þessara kjarabreytinga
er áætlað að laun háseta yrðu
um 5300 kr. á mánuði á salt-
fiskveiðum miðað við áætlaðan
meðalafla.
KJÖR MIÐLUNAR-
TILLÖGUNNAR
Ef litlð er þessu næst á
miðlunartillögu sáttanefndar
þeirrar, sem ríkisstjórnin
skipaði, kemur í ljós að sam-
kvæmt henni var gert ráð
fyrir að meðaltalslaun tog-
araháseta á saltfisksveiðum
yrðu 3600 á mánuði, ef mið-
að er við 275 tonna afla af
saltfiski vegnum upp úr
skipi á mánuði og rúmlega
8 þús. sterlingspunda sölu á
ísfiski og 38 manns á skipi á
saltfisksveiðum og 31 á ís-
fiski,
Við þennan afla og sölu er
miðað vegna þess að talið er
að óhugsandi sje að rekstur
togara standi undir sjer með
lægx-a aflamagni á saltfisks-
veiðimi eða aflasölu, ef um
ísfisksveiðar er að ræða.
Þá lagði niiðlunartillaga [
''sáttanefndarinnar til að há- !
setar fengju 12 stunda hvíld j
á saltfisksveiðum.
HVAÐ ÞÝÐIR ÞESSI
SAT'J'ATILLAGA?
Það, sem að miðlunartil-
laga sáttanefndarinnar þýðir
var þessvegna það, að of tog-
ari aflar í mcðallagi og selur
afla á meðallagsverði fær tog
arahásetinn allverulega kaup
hækkun frá því sem var. Ef
að skipið af lar vel fær hann j
mikla kauphækkun. Ef að j
það aflar iila eða selur illa
og tap verður á rekstrinum
fær hann nokkru minna. En
í báðum tiflellunum fær
hann þó þeirri meginkröfu
sinni framkomið að fá 12
stunda hvíld að vísu aðeins
á saltfisksveiðuin. *
Hásetar fá ennfremur 30
sterlingspund í erlendum gjald
eyri er þeir sigla. Þetta þýddi
í stuttu máli sagt miðlunartil-
laga sáttanefndarinnar.
Það er nauðsynlegt að það
liggi Ijóst fyrir, enda þótt hún
hafi verið kolfelld bæði af út-
gerðarmönnum og sjómönnum,
ÖFGALAUS YFIRVEGUN
NAUÐSYNIÆG.
Til þess ber brýna nauðsvn
að þessi mál sjeu yíirveguð æs-
ingalaust og án nokkurra öfga.
Það er óhætt að fulíyrða að ís-
lenska þjóðin sje einhuga um
það að sjömennirniv á togurun-
um eigi að fá eins háar tekjur
og atvinnutæld þeirra frekast
bera. Vinnan á þ.<.-um skipum
verður að vera ef r sóknarverð
og unnin við ein/ /ótfa aðbúð og
hægt er að skava skilyrði f v rir.
Þessvegna hefnr þjóðin glaðst
yfír því að ge'a fengið togara-
sjómönnum s'num ný, góð og
glæsileg skip. En af sjómönn-
um togaraíi xtans verður þá
einnig að krefjast þess að þeir
geri sjer Uóst, hvað er mögu-
legt. Kynn' sjer ti! hlítar, bvað
atvinnurekstur þeiira þolir til
þess að gete haidið áfram. Þeir
verða einnig að minnast þess,
hvað aðrar stjettir bera úr být-
um. t. d. verkamern og hluta-
sjómenn.
Hvorki hlutasjómenn nje
verkamenn hafa nú að jatnaði
2700—2800 kr mánaðai’laun á
ári. l>\Tí fer svx v'ðsfjarri. Því
fer ennþá fjær að þeir hafí
3600 kr. ein - og miðlunartillaga
sáttanefnd.a innar Ixauð togara-
sjómörmxm upp á ef rekstur.
skipantna a'eins fiýtur.
e i
Á HVAÐ -V LIÐUM Á
AÐ SPAR \. "í
Vel mé vera að einhverjir
komi og segi sem svo: Það er
rjett, togaraútgerð einstaklinga
og bæje.ríjelaga hefur varla
borið sig með þv; kaupgjaldi,
sem greitt hefur verið til sjó-
manna. En það á að gera rekst-
urinn hagkvæxnari. Það á aö>
spara. Gott og vek en á hvaða
liðum á að spara. Það er nauð-
synlegt til leiðbeiningar a.ð fá
upplýsingar um þ.ið.
Kjarni málsins er sá a8
allir menn í þessu landá
verða að vera þess minnug-
ir að þeir eiga ekki aðeina
kröfur á hendur öðrum, þjófS
fjelaginu, stjetí sinni og at«<
vinnuvegi, heldur hvílii?
einnig á þeim skylda. Á tog-
arasjómönnum hvílir sú
skylda að kynna sjer til hlít-<
ar, hvernig þeir fái tryggt af-
komu sína og alvinnutækjat
sinna á varanlegan hátt. Það
cr elilsi cf djúpt tckið í ár-
inni að hvað sem þeirra cig«i
in hagsmunum líðm’ þá hef«<
ur a. m. k. alþjóðarhags«<
muna ekki verið vel gætt þá
tæpa 3 mánuði, sem togara*
verkfallið hefur staðið og ís-<
lenska þjóðin liefur glatað á
Framhald á bls. 12, J