Morgunblaðið - 07.03.1951, Blaðsíða 11

Miðvikudagur 7. mars 1951
MORGVNBLAÐIÐ
11
icn Bjcrnsscn shrifar m:
BÓKMENNTIR
FYRIR tæpu ári gerði jeg forn-
ritaútgáíu Islendingasagnaútgáf-
unnar að umtalsefni hjer i blað-
inu. Hafði útgáfan þá sent á mark
aðinn allar hinar eiginlegu Is-
lendingasögur, Sturlungu, Bisk-
upa sögur, Eddurnar og þrjú
bindi af riddarasögum, ásamt ít-
arlegum nafnaskrám og skýring
um. Var þá þegar Ijóst, að þetta
myndi verða hin umfangsmesta
útgáfa af fornritunum sem kom-
ið hefir, og aðgengilegust þeirra
allra fyrir alþýðu manna. Enda
mun hún þegar í byrjun hafa
aflað sjer mikilla vinsælda, svo
sem vert er, enda getur vart
betra lesefni handa ungum sem
öldnum.
Arið sem leið sendi íslendinga
sagnaútgáfan 7 ný b'-ndi á mark-
aðinn. Telur allt safníð nú 34
bindi. Þctta er rr.ikið saín og það
sem mest er um vert er, að í því
er alit hið dýrmætasta úr forn-
bókmentum þjóðarinnar. Þessi
nýjasta viðbót er Karlamagnús
saga og kappa hans í þremur
bindum, og Fornaldar sögur
Norðurlanda, sem er fjögur
bindi. Karlamagnús saga er lið-
ur í riddarasagnaútgáfu forlags-
ins, en hún hófst í hitteðfyrra. í
því safni voru meðal annarra
Sagan af Tristram og ísönd,
Bragða-Mágusar saga, Samsonar
saga fagra oí fleiri af hinum
vinsælustu riddarasögum, sem
voru orðnar ófáanlegar fyrir
löngu. Sá Bjarni Vilhjálmsson
um þá útgáfu. Hann hefir einnig
sjeð um útgáfu Karlamagnús
eögu.
STÆRSTA RIDÐARASAGAN
Karlamagnus saga er lang-
stæi’st allra riddarasagna eða
þrjú bindi í þessari útgáfu, alls
nærri 1000 síður. Hún er áður
gefin út í Kristianíu af norska
fræðimanninum C. R. Unger,
1360. Styðst þessi útg. að nokkru
leyti við hana. Þar sem svo- er
langt um liðið er sagan auðvitað
orðin ókunn öðrum en fræði-
mönnum.
Bjarni Vilhjálmsson ritar ítar
legan formála um söguna, þar
sem gerð er grein fyrir uppruna
hennar og ritunartíina. Hún á rót
sína að rekja til hinna elstu
franskra fornkvæða, hinna svo-
neíndu chansons tle geste eða
kappakvæða, en mörg þeirra
Voru þýdd á óbundið mál í Noregi
á þrettándu öld.
Hákon gamli Noregskonungur
Ijet hefja þýðingar erlendra
riddarabókmenta á norrænt mál,
eins og kunnugt er. Eitt af fræg-
Ustu fornkvæðunum er Rolands-
kvæðið, en það er frá því á of-
anverðri elleftu öld. Flest þess-
ara kappakvæða fjalla um menn,
se mraunverulega hafa verið
Uppi, þó allt sje auðviíað ýkt og
stækkað, en það fjell í smekk
þeirra tíma. Riddarasögurnar eru
að mörgu leyti hliðstæðar skáld-
sögum vorra tíma og hafa notið
svipaðra vinsælda. —- Síðar var
tekið að frumsemja riddarasögur
á íslandi og fengust menn við
það fram á öldina sem leið. —
Þetta eru því geysimiklar bók-
ínentir, og þó að þar sje misjafn
sauður í mörgu fje, eru margur
þeirra stórmerkar íyrir lýsing-
ar á aldarhætti, og þar að auki
bráðskemtilegar, einnig fyrir nú-
tímalesendur. Liggur það eink-
um í hinum smellna og hnytti-
lega stíl skrásetiaranna. Karla-
magnús saga og kappa hans er
í röð hinna allra bestu riddara-
sagna.
Riddarasögurnar voru yndi og
eftjrlæti rímnaskáldanna öldum
saman. Þau ortu rímur út af efni
þeirra og Guðmundur Bergþórs-
Son orti Olgeirsrímur danska út
af Karlamagnús sögu, en Olgeirs
rímur er lengsti rímnaflokkur
sem ortur hefir verið, að því er
inenn best vitá.
Kavl liiikö, sewi oiiænum
mönnum var nefndvr Karla-
magnús €*'*!’• b*—J ’ ' ska uaíui
hans Carolus Magnús, var ein-
hver frægasti höfðingi á mið-
öldunum og voldugastur allra
keisara. Afrek hans var að sam-
ein.a hina sundruðu germönsku
þjóðflokka í eitt ríki. Fyrir það
var hann gerður að hálfguði hjá
þessum þjóðum. „Eftir dauða
sinn“, segir sagnaritari einn,
„varð hann smám sarnan að
yfirmannlegri veru, sem eins og
Atlas ber heim miðaldanna á
sterkum herðum sinurn". Annara
sagnaritari, Einhard að nafni, en
hann var samtíðamaður Karls
mikla, lýsir keisaranum og hirð-
lífinu. Virðist svo sem hinn
mikli þjóðhöfðingi hafi verið
holdi klædd ímynd þeirra
dygða, sem frómir menn settu
öllu ofar. „Eigi aðeins synir
hans en einnig dæturnar voru
settar til læringar í vísindum hjá
engilsaxanum Aelkvin, sem var
heimiliskennari keisarans. Syn-
irnir fylgdu föður sínum í hern-
að, en dæturnar sátu við rokk-
inn eða vefstólinn og unnu undir
umsjá móður sinnar. Keisarinn
gekk í klæðum er dætur hans
höfðu gert. Aðeins við hátíðleg
tækifæri klæddist hann keisara-
skrúða sínum, sem var alsettur
glitrandi demöntum.... “ Þegar
þar við bættist að Karlamagnús
var mikill byggingameistari og
stjórnvitringur og síðast en ekki
síst ótrauður stríðsmaður kirkj-
unnar gegn heiðingjunum, var
engin furða þótt skáldin tækju
líf hans og hinna 12 kappa hans
til meðferðar í ljóðum sínum og
þessi kvæði yrðu síðan vinsæl í
söguformi hjer á landi.
Karlamagnús saga fjallar, eins
og aðrar riddarasögur, um her-
farir og hetjudáðir. Höfundar
hennar eru auðvitað langt frá
því að vera hlutlausir í frásögn-
inni og gera enga tilraun til að
leyna því. Heipt kristinna vest-
urlendinga í garð Múhameðstrú-
armanna kemur fram í ýmsum
myndum og sumum næsta bros-
legum. Víða er mjög hnyttilega
komist að orði. Setning eins og
þessi, sem sögð er í fullri alvöru,
kemur manni kátbroslega fyrir
sjónir fyrst í stað:
„Karlamagnús keisari hafði í
þann tíð unnið borgina Acordies
og niður felt borgarveggi og tók
þar mikla fjárhluti, gull og silf-
ur og dýrleg klæði, og var eng-
inn sá í borginni, að eigi væri
drepinn eða kristinn ger“.
Ekki verður sagt að mikið fari
fyrir umburðarlyndinu, og mörg
önnur dæmi mætti tilfæra, svo
sem þar sem sagt er skýrum orð-
um að sálir fallinna heiðing.ia
fari beina leið til helvítis. En
þetta er spegill af hugsunarhætti
miðaldanna. Og við sem nú lif-
um, brosum að slíku ofstæki og
álítum okkur svo miklu fremri
á þessari upplýsingaröld. En er
því í raun og veru þannig farið,
þegar öllu er á botninn hvolft?
Eru voldugustu „keisarar" nútím
ans ekki einmitt altaf að bolla-
leggja að „fella borgarveggi"9
Gæti miðaldamaðurinn ekki al-
veg eins brosað að okkur? —
Þessar og þvílíkar hugsanir geta
hvarflað að manni við lestur
hinna gömlu rita. Og manni verð
ur ljósara en áður, að miðaid-
irnar eru ekki svo fjarri í surau
tiliiti, sem við hugðum, þótt
riddararnir hafi að vísu skipt um
búninga.
FORNALDAR SÖGUR
NORÐURLANDA
Rjett fyrir jólin komu fornaíd-
arsögurnar út á vegum íslend-
ingasagnaútgáfunnar. Þær eru í
fjórum bindum allþykkum, eða
yfir 400 bls. hvert. Guðni Jóns-
son skólastjóri hefir sjeð um út-
gáfuna og ritað fróðlegan for-
mála.
Þetta er fjórða útgáfa af forn-
aldar sögunum í heiid, en marg-
*• .-'-XV . . • - 1\.KJ u'úö U o , bjw V-■*
stakar í vísindalegum útgáfum.
íaíuu pj oiLir V ioi^daincuxi 1«
- Ræða Giuinars Bi
þar mest af mörkum, sem og á
mörgum öðrum sviðum er varða
foi nbókmenntir okkar. — Fyrsta
heildarútgáfa sagnanna kom á
vegum Norræna fornfræðafje-
lagsins undir umsjá C. C. Rafns.
Rúmum íimmtíu árum síðar
komu þær út í Reykjavík. Sá
Valdimar Ásmundsson ritstjóri
um þá útgáfu. Mun sú útgáfa
hafa selst upp tiltöluléga fljótt,
a. m. k. voru fornaldarsögurn-
ar orðnar sjaldgæfar um langt
árabil og’ flestu yngra fólki hul-
inn fjársjóður. En á árunum
1943—’44 komu þær loks út að
nýju í útgáfu þeirra Guðna Jóns-
sonar og Bjarna Vilhjáimsson-
ar. Sú útgáfa er nú uppseld. —
þessi nýja útgáfa er sniðin eftir
henni og þó fyllri, því að fjórum
sögum er bætt við, sem ekki voru
í eldri útgáfum. Hún er því vand
aðasta útgáfa af sögum þessum
sem völ er á.
Fornaldar sögur Norðurlanda
gerast flestar löngu áður en ís-
land byggðist. Og þær eru hinar
fyrstu sögur, sem getið er um að
hafðar hafi verið til skemmtun-
ar í mannfagnaði. Þorgils saga
og Hafliða greinir frá því að
Hrómundar saga Gripssonar og
fleiri sögur hefði verið sagðar
í veislu á Reykhólum árið 1119.
En um ritunartíma þeirra er fátt
vitað, og þau handrit, sem nú
eru til, eru ekki eldri en frá því
um 1400. Telur útgef. i formála
að sama máli gegni um þær og
Islendinga sögur, að handrit
þeirra sjeu 50—100 árum yngri
' en frumritin.
Margar af fornaldar sögunum
! hafa sannsögulegan kjarna að
■ geyma, og hetjur þeirra hafa
verið uppi einhverntíma í fyrnd-
inni. En þær eiga sammerkt í því
við riddarasögurnar, að í þeim
gætir hvergi nærri þeirrar hóf-
i semi í frásögn og persónulýsing-
■ um, sem eru aðaleinkenni íslend
inga sagna.
| Danski sagnaritarinn Saxo
Grammaticus ritaði sögu Dana á
latínu um aldamótin 1200. Segir
hann sjólfur frá því að hann
, hafi leitað til Islendinga um
i heimildir og hælt þeim mjög
fyrir fróðleik þeirra. Saxo ritar
um hina fornu Danakonunga,
Hrólf Kraka og Ragnar Loðbrók,
sem án alls efa eru sannsögu-
legir. Islenskar ættir eru meira
að segja raktar frá Ragnari Loð-
brók! Sannsöguleg uppistaða
mun og vera í Völsungasögu, en
hún er samin upp úr hetjukvæð-
um Eddu. Efnið er sameiginleg-
ur arfur germanskra þjóða, og
til grundvallar liggja sagnir frá
þjóðflutningatímanum. Niflunga
ljóð hin þýsku eru grein af þess-
um stofni. — Frá öllu þessu
greinir útgefandi ítarlega í for-
málanum í stuttu en fróðlegu yf-
irliti.
Fornaldar sögur Norðurlanda
hafa lengi verið í uppáhaldi hjá
þjóðinni. Rímnaskáldin hafa
haft þar óþrjótandi efni og óusið
óspart af því, en einnig skáld
síðari tíma hafa hrifist af þeim.
Eitt af höfuðskáldum Svía á öld-
inni sem leið, Esajas Tegnér,
orti helan ljóðabálk út af Frið-
þjófs sögu frækna. Friðþjófs
saga hans í snildarþýðingu Matt-
híasar varð einhver vinsælasta
bók, sem gefin hefir verið út hjer
á landi. Hið nýlátna stórskáld
Dana, Johannes V. Jensen, not-
aði efni úr Norna Gests þætti að
uppistöðu í einn þátt hins mikla
rits síns „Den lange rejse“, en
það er eitt af höfuðritum nor-
rænna bókmenta.
Efni fornaldar sagnanna er
margvíslegt. Má margt af því
ráða um bókmentasmekk for-
feðra okkar. Hjer er citthvað
fyrir alla* ef svo mætti að orði
komast. Sögur um göfugar ást-
ir og grimm Örlög skiptast á við
hetjufrásagnir um víkinga og of-
'r, m ■■ II ’ r’al ekki I,, nií ” ir
íá mis við hinar „djörfu“ bók-
1 Framh. á bls. 12.
Framh. af bls. 7.
inn í febrúarmánuði 1951. —
Stjórn Búnaðárfjelags íslands
fól Gunnari Bjarnasyni að fara
á fundinn fyrir íslands hönd og
átti hann að mæta þar sem á-
heyrnarfulltrúi. (Mörgum mun
víst finnast það kynleg afstaða
stjórnar Búnaðarfjelagsins, að
senaa aðal hvatamann að þess-
um stofnfundi, sem áheyrnar-
fulltrúa. Aths. Mbi.). Fundur-
inn hófst svo hinn 9. febrúar
s. 1., og var þann dag rætt um
dagskrá þingsins. Næsta dag
var útvarpað frá stofnfundin-
um og var Gunnar Bjarnason
meðal ræðumanna.
framleiðenda, mundi bera góð -
an árangur. — Fáum væri það
nauðsynlegra en okkur, að er-
lendum bændum mætti skiljast
hversu hagkvæmt það er að
nota smáhesta tii landbúnaðar-
starfa. Skýrði Gunnar í þessu
sambandi frá því, að nú þegar
væri sala á íslenskum hestum
til Þýskalands, á döfinni, og
mundi fást gott verð fyrir þá,
Á.
i UR SKYRSLU
I ÁRNA SIEMSEN
Ræðumaður skýrði frá því að
Árni ræðismaður Siemsen,
hefði verið á stofnfundinum, og
að honum loknum ,skrifað
skýrslu um fundinn. — Las
Gunnar skýrsluna. — Kom
ar Bjamason. — Segir Árni, að
fram í henni að fyrsti og aðal-
ræðumaður þingsins um fagleg
efni, var fulltvúi Islands, Gunn-
ræðan hafi verij mjög róttæk,
einkum haíi Gunnar gert sam-
anburð á smáhestunum og þeim
stóru og þá sýnt fram á hag-
kvæmari hestanotkun en nú
tíðkast. Að ræðunni lokinni hóf
ust svo umræður um efni henn-
ar. Árni Siemsen skýrir frá því
að á engum hafi fundarstörfin
hvílt meira en Gunnari, enda
var litið á hann sem leiðtoga
i fundarins og við stjórnarkjör
var hann kjörinn 2 varaforseti
sambandsins. — Forseti þess
var kjörinn prófessor Mitschell
frá Edinborg.
VONGÓÐUR UM
|ÁRANGUR
* Gunnar Bjarnason gat þess
að lokum, að hann værj von-
góður um að fundurinn og stofn
un Evrópusamtaka smáhesta-
Hjólbðrðar án
slönp
hjólbarðaverk-
Bnwrl onílrinrMirrj
uuuui 1 iVJ LIU '
á framleiðslu á
án slöngu, sem
FIRESTONE
smiðjurnar í
eru byrjaðar
hjólbörðum
ekki geta sprungið.
Frá upphafi hefir það verið
keppikefli hiólbarðaframleið-
endanna, að geta framleitt hjól.
barða, sem ekki geta sprúngið.
Þetta hefir nú lokts Firestone
verksmiðjunni tekist, og er hjer
um fyrstu hjólbarðana af þess-
ari tegund að i’æða.
Hjóibarðar þessir hafa nú
verið þrautreyndir í Bandaríkj
unum og gefa, prýðilega raun.
Rifni hiólbarðinn á ferð. tapast
aðeins lítill hluti loftsins í hon-
um, og má halda ferðinni áfram
hindrunarlaust. Fari hinsvegar
t. d. nagli eða annað í hjólbarð-
' ann sem í venjulegum tilfell-
j um myndi valda því að hann
springi, tapast ekkert loft úr
þessum nýja hjólbarða Mjúkt
t kvoðukennt gúmmílag innan á
hjólbarðanum umlýkur naglann
og kemur i veg fyrir að með
gatinu leki.
Almennt er álitið að upp-
finning þessi eigi eftir að gera
akstur með bifreiðum, mun ör-
uggari en nú er, þar eð stóran
I hluta ökuslysa má reka til hjól
' b*)’ða er springa skyndilega
þegar bifreiðin er á ferð.
R U M G O Ð
3ja herbergja íhú
ásamt stórri sjergeymslu, sjei’miðstöð og þvottahúsi, til
sölu á Seltjarnai’nesi. íbúðin er rúmlega ársgömul.
Nánari uppl gefur
HÖGNI JÓNSSON, hdl.
Aðalstræti 2, Ingólfsapóteki uppi, sími 7739.
Jörð til sölu
Jörðin Glóra í Hraungerðishreppi, Árnessýslu er t.íl
kaups og ábúðar í næstkomandi fardögum. Semja ber
við undirritaðan ábúanda og eiganda jarðarinnar
Andrjes Hallmundarson.
Orðsending frá
Hótel KEA
Smjörbrauðsdömu og vana eldhússtúlku vantar á hótelið
í sumar. Einnig frammistöðustúlkur. Uppl. í síma 80496
milli kl. 11 og ,12 árd. og kl. 5—7 e. h., eða hjá hótel-
: stjora, i KEA, Búnaðárbankahúsinu V. hæð.

■ ritaiMiiim
IMIIMMIMIIIK'*