Morgunblaðið - 08.07.1951, Síða 6

MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 8. júlí 1951

Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjóri: Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Frjettaritstjóri: ívar Guðmundsson.
Lesbók: Árni Óla, sími 3045.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Riístjórn, auglýsingar og afgreiðsla:
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald kr. 16.00 á mánuði, innanlands.
í lausasölu 75 aura eintakið. 1 króna með Lesbók.
Kennaram enn tunin
í SAMTALI, sem birtist hjer í
blaðinu fyrir skömmu við Helga
Tryggvason kennara, vakti hann
athygli á því að Kennaraskólinn
væri lengi vanrækt stofnun og
byggi við ófær skilyrði. Jafn-
framt var á það bent að kennara-
skólar væru yfirleitt undirstaða
alls skólakerfisins. Þeir leggi öðr-
um skóluin til kennara og legðu
þannig grundvöllinn að starfi
þeirra.
Þetta er að mjög verulegu leyti
rjett. Það skiptir miklu máli að
kennaraskólar sjeu starfi sínu
vaxnir og búi þið þroskavænleg
skilyrði. En því miður vérður
ekki sagt að hinn íslenski kenn-
araskóli njóti sæmilegrar að-
stöðu. Á sama tíma, sem stórfelld
ar framfarir og breytingar hafa
orðið í húsnæðismálum skólanna
hefur þessi undirstöðustofnun
staðið í stað. Svo að segja alger
kyrrstaða hefur ríkt um húsakost
hennar. Kennaraskólinn var bygð
ur árin 1907—1908 og er því orð-
inn rúmlega 40 ára gamall. Á
þeim tíma hefur þjóðinni fjölgað
og allt aðrar kröfur eru nú gerð-
ar til kennara og menntunar
þeirra en áður var. Það liggur
þessvegna í augum uppi að. mikil
þörf er fyrir bætt starfsskilyrði
til handa þessari stofnun.
Þetta hefur líka verið viður-
kennt. Fyrir 4—5 árum veitti Al-
þingi hálfa milj. kr. á fjárlögum
til byggingar nýs kennaraskóla.
húss. En síðan hefur við það set-
ið. Nefnd manna hefur að vísu
starfað að undirbúningi bygging-
armálsins en um frekari fjárveit
ingar hefur ekki verið að ræða.
Þó er nú svo komið að í ráði mun
vera að hefja byggingarfram-
kvæmdir á næsta ári.
Jafnhliða nýrri kennaraskóla-
byggingu er áformað að byggja
æfingaskóla, sem jafnframt yrði
barnaskóli fyrir ákveðin hverfi
í bænum. í kennaraskólanum yrði
einnig rúm fyrir handíðakennara
skólann og húsmæðrakennara-
skólann, en báðir þessir skólar
eru nú í leiguhúsnæði.
Hlutverk kennaraskólans verð
ur að annast menntun kennara
fyrir barna- og unglingaskóla.
Það kemur hinsvegar í hlut kenn
aradeildar háskólans, sem ráð-
gert er að taki til starfa á kom-
andi hausti, að sjá fyrir menntun
kennara við gagnfræða- og fram-
haldsskóla. En á henni hefur til
þessa verið hin mésta ringulreið.
Aðgang að kennaradeildinni, sem
að öllum likindum verður 3ja ára
skóli, munu fá bæði stúdentar og
þeir, sem lokið hafa prófi frá
kennaraskólanum.
Þegar að kennaraskólinn og
æfingaskóli hans hafa fengið
nýtt húsnæði og kennaradeild
háskólans er tekin til starfa,
má gera sjer vonir nm mjög
bætta kennaramenntun í land-
inu. Er þessvegna ástæða til
að hraða sem mest má verða
þessum framkvæmdum.
Góð skilyrði til kennaramennt
unar hljóta að skapa auknar lík-
ur fyrir góðum árangri þess mik-
ilvæga starfs, sem skólarnir
vinna.
í þessu sambandi er ástæða til
þess að minnast sjerstaklega á
eitt atriði, hina verklegu mennt-
un. Óhætt er að fullyrða að rík
ástæða sje til þess að auka hana
í unglingaskólum og gagnfræða-
skólum. Miklum fjölda unglinga
er þannig varið að gjörsamlega
ástæðulaust er að leggja höfuðá-
herslu á að þröngva þeim til bók-
náms. Margir þessara unglinga
, hafa hinsvegar bæði hæfileika og
löngun til verklegs náms. Stofn-
! un handíðadeildar kennaraskól-
ans bætir mjög aðstöðuna til þess
að sinna þeim meira en gert hef-
ur verið.
íslenska þjóðin verður yfir-
leitt að gera sjer það ljóst að
hún verður í framtíðinni að
iniða skóla sína og fræðslu-
starf í vaxandi mæli við að
skapa verkmenningu í land-
inu. Þeir verða að eiga sinn
þátt í að eðlileg skipting og
hlutföll haldist miili atvinnu-
stjetta þannig að starfskraftar
þjóðarinnar nýtist sem best.
Bókvitið er gott og mikilvægt
og oít verður það látið í ask-
ana. Þekkingin er undirstaða
framfara og velmegunar. En
hin verklega kunnátta og
starfsvilji er ólijákvæmilegt
skilyrði þess að þjóðin geti
unnið fyrir sjer og notið góðra
lífskjara í landi sínu.
Mvernig siendiir
á því!
HVERNIG stendur á þeim mikla
mun, sem nú og undanfarin ár
hefur verið á fjármálastjórn
Reykjavíkurbæjar og hins ís-
lenska ríkis. Hver er ástæða þess
að á sama tima sem greiðsluhalli
ríkissjóðs verður um 170 milj. kr.
skuli útgjöld Reykjavíkurbæajr
nákvæmlega standast fjárhagsá-
ætlun og verða jafnvel undir
áætlun?
Ástæðan er auðsæ. í Reykjavík
fer Sjálfstæðisflokkurinn einn
með völd. Hann þarf ekki að
semja til hægri og vinstri um
fjármálastefnuna. Hann markar
sjálfur ákveðna stefnu og fylgir
henni síðan fram.
En Sjálfstæðisflokkurinn hefur
haft fjármáiaráðherra í 11 ár
segir Tíminn. Rjett er það. En
Sjálfstæðismenn hafa verið í
minnihluta á Alþingi. Fjármála-
ráðherrar þeirra hafa setið í sam-
steypustjórnum. Þeir hafa ekki
haft sömu aðstöðu og borgarstjór
inn í Reykjavík til þess að fram-
kvæma stefnu sína. Þeir hafa
þvert á móti orðið að semja við
Framsókn, Alþýðuflokkinn og
jafnvel kommúnista um svip og
framkvæmd fjárlaga.
Það er athyglisvert að aldrei
á þessu 11 ára tímabili, sem
f jármálaráðherrann var úr
hópi Sjálfstæðismanna, hefur
verið eins erfití að hafa taum
hald á fjármálastefnunni og
einmitt eftir að Framsókn kom
í stjóra árin 1947—1949. Ný-
sköpunarstjórnin skilaði land-
inu skuldlausu. Allar erlendar
skuldir höfðu verið greiddar
upp og innlendar skuidir voru
nær engar. Þá kom Framsókn
aftur í stjórn. Ilún var ekki
fyrr komin þar en greiðslu-
hallabúskapurinn hjclt innreið
sína, peningarnir f jellu í verði,
skattar og tollar stórhækkuðu.
Sagan frá 1927—1939 byrjaði
með öðrum orðum að endur-
taka sig.
Svo kemur Tíminn og reynir
að smyrja hallabúskapnum,
hækkuðum tollum, og sköttum á
Sjálfstæðisflokkinn!!!
Það er því miður þannig, að
svo virðist sem Framsókn megi
ekki koma svo í stjórn, að ekki
byrji að halla undan fæti í eína-
hagsmálum þjóðarinnar.
ién Björnsson skrifar m:
RITSAFN BENEDIKTS GRÖ
Benedikt Gröndal:
RITSAFN
Þriðja bindi
ísafoldarprentsm. 1950.
NYTT bindi af Ititsafni Gröndals
er komið á bókamarkaðinn. Þetta
er þriðja bindi safnsins, en alls
á það að verða fiögur bindi. í
fyrsta bindi voru ljóðmæli skálds-
ins, en í öðru bindi eiga gaman-
sögurnar, ásamt leikþáttum og úr-
vaii úr þýddum sögum að koma,
og þetta þriðja bindi flytur blaða-
og tímaritsgreinar Gröndals frá
árunum 1849—1890. í fjórða bindi
kemur sjálfsævisaga hans óstytt,
og að lokum ritgerð um skáldskap
hans og önnur störf. En ekki verð-
ur sjeð hvar hinn frægi fyrirlest-
ur Gröndals gegn raunsæisstefn-
unni á að koma, en hann mættj,
síst vanta, svo einkennandi sem
hann er fyrir Gröndal sjálfan og
þann umbrotatíma í bókmenntun-
um hjer og á Norðurlöndum, sem
raunsæisstefna Brandesar varð
upphaf að. Gröndal var maður hins
gamla tíma og varði hann með
oddi og egg, og er ýmislegt af efni
fyrilesturs-ins í fullu gildi enn í
dag, þegar allskonar „ismar“ vaða
uppi og prjedika óskeikulleik
sinn.
Eins og í fyrsta bindinu, Kvæð-
unum, fylgja þessu bindi ítarleg-
ar skýringar cftir útgefandann,
Gils Guðmundsson. Eru þær til
mikils hægðarauka fyrir lesendur,
því að erfitt er fyrir aðra en sjer-
fróða menn að átta sig á ýmsu 1
greinunum án skýringa. Margt af
efni ritgerðanna, svo sem dægur-
mál og stjórnmálaþref, er fyrir
löngu gleymt of grafið, þó að það
hafi verið á hvers manns munni
fyrir hartnær heilli öld.
Þetta bindi er rúmar fimm
hundruð blaðsíður, eða álíka
stórt og fyrsta bindið. Þó er langt
frá því, að í safni þessu sje allt,
sem Gröndal hefur ritað, en það
er skoðun mín að úrval Gils Guð-
mundssonar sje vel heppnað, og
man jeg ekki eftir neinu sem jeg
sakna, nema ef vera skyldi grein
hans um Eddukvæðin, sem birtist
I
í Tímariti Bókmenntafjelagsins.
Ritgerðir Gröndals sverja sig í
ættina. Þær eru allar skrifaðar
með hans alkunna fjöri og hnyttni, ,
svo að jafnvel leiðinlegustu efni ,
verða skemmtileg í meðförum
hans. Þær f jalla um hin marg- j
víslegustu efni, enda Ijet hann sig !
flest skipta af því er gerðist um i
hans daga. Hjer eru greinar um í
stjómmál, bókmenntir og forn- ’
fræði og hin fyrsta grein um fag-
urfræðileg efni, sem komið hefur
á íslenskii. Fyrirferðarmestar eru
ritgerðir ;þær, er Gröndal birti í
tímariti sínu „Gefn“, en það gaf
hann út meðan hann var búsett-
ur í Kaupmannahöfn. Margar
þeirra fjalla um stjórnmálaátök!
í Evrópu, og löng grein er þar um ;
stríðið milli Frakka og Þjóðverja
1870—1871. Kemur þar í ljós hve
sýnt honum er um að segja rjett
og hlutlaust frá alburðunum, og
gætu áróðurshetjur hinna tveggja
höfuðátta, sem nú eru msst í tísku,
margt lært af málflutningi Grön-
dals, og ekki síst það, að hægt er
að skrifa þannig um samtíma við-
burði, að það veki tiltrú heilbrigðra
lesenda, jafnvel þótt menn haldi
skoðun sinni á málunum. Að þessu
leyti eru greinar Gröndals aktú-
ellar enn þann dag í dag.
Það er gaman að lesa ritgerðir
Gröndals vegna hins hnyttilega
stíls hans og heilbrigðu andúðar
á öllum klíkuskap og lítilmennsku.
Þær gefa glögga mynd af honum,
og manni verður skiljanlegt, að
vinsældir hans urðu minni en
vænta mátti. Hann er óspar á að
segja löndum sínum til syndanna
og beitir þá oft hárbeittu vopni
fyndninnar. Víða er .hann óvæginn
í dómum um menn og málefni.
Ilann hefur um margfc.verið á und-
an sínum tíma, eins og þar seiri
hann gagnrýnir aðferðir fomrita-
útgefenda, sem flestir vom á kafi.
í smásmugulegum aukaatriðum og I
lögðu oft minni áherslu á heild-
ina. Skopast hann mjög að því
ér kunnir vísindamenn eru að velta
vöngum yfir auðsæjum misritun-
um. Óvæginn er han og gagnvart
frændum okkar Norðmönnum, er
þeir voru að eigna sjer fomrit
okkar. Einnig gengrur hann hart
fram gegn þeim mönnum, sem
kölluðu fomrít Islendinga „fom-
norrænar bókmenntir“ til þess að
styggja ekki Dani, sem elckert áttu j
í þeim. Fer hann víða háðulegum '
orðum um þá landa sína, sem
hjeldu slíkum skoðunum á lofti. —
Stjómmálagreinar hans eru að
ýmsu leyti einkennilegar. Hann
var blendinn í pólitikinni og ekki
ávalt sjálfum sjer samkvæmur, og
síst af öllu gaf hann nokkrum
málstað fylgi sitt vegna hagsmuna
vona, en ýmsir samtímamenn hans
verða ekki sýknaðir af því. Grön-
dal var ætíð hreinn og beinn við
hvem sem var að eiga, og kærði
síg kollóttan hvort mönnum f jellu
skoðanir hans betur eða verr. Gekk
hann eitt sinn í berhögg við stefnu
Jóns Sigurðssonar og hlaut fjand-
skap margra Hafnarlanda að
launum. Segir hann þó í æfisögu 1
sinni að hann hafi- jafnan sjeð
eftir því. En ekki verður betur1
sjeð en að hann hafi fullkomlega
bætt fyrir það með grein sinni
um jarðarför Jóns Sigurðssonar,
sem birt er á bls. 336. Vítir hann
þar með alþöruþrunga allt það
gum, sem háyfirvöldin Ijetu rigna
yfir þjóðhetjuna dauða, eftir að
hafa barist á móti honum áratug-
um saman. Það mun vera leitun
á annarri eins húðflettingu á
hræsnisfullri framkomu ráða-
manna þjóðarinnar og í þessari
grein. Dirfska Gröndals varð hon-
um ef til vill dýr á veraldarvísu,
því að það er jafnan vanþakklátt
verk að sveifla vendi vandlæting-
arinnar yfir spilltri samtið. En
dirfska hans mætti verða ýmsum
nútímamönnum til fyrirmyndar,
þar sem sá sjúkdómur virðist vera
að fara í vöxt, að láta sannleika
og rjettlæti liggja í láginni, ef
hin minnstu líkindi eru til þess að
það stangist á við „hagsmuni"
hinna ýmsu „flokka“, og stuðla
þannig að yfirráðum alheimsk-
unnar. Raúði þráðurinn í stjórn-
málaritgerðum Gröndals er sterk
andúð á hinum dönsku yfirráðum
á Islandi, andúð, sem nálgast
hreina fyrirlitningu, þegar hann
ræðir um hina innlendu erindreka
danska valdsins. Annars fjalla
ritgerðirnar um svo fjölbreytt efni,
að engin tök eru á að drepa á
nema fátt eitt af því í stuttri
blaðagrein. Eitt af hitamálum sam
tíðar Gröndals voru Vesturheims-
ferðirnar. Gekk hann í berhögg
við vesturfaraagentana og lenti í
málaferlum vegna greina sinna
um þau efni. Hann trúði á Island
þótt honum fyndist í mörgu áfátt
í fari landa sinna, og gagnrýni
hans, þótt harðskeytt sje, er ætíð
af jákvæðum toga spunnin.
IJtgáfa Ritsafnsins er hið mesta
þjóðþrifaverk og eiga aðstandend-
ur þess þökk skilið fyrir að ráð-
ast í hana. Ekki er trútt um að
nafn Gröndals hafi verið farið að
gleymast, og fáir munu þeir vera
af yngri kynslóðinni, sem nokkuð
þekkja til verka hans, e. t. v. að
Helj arslóðarorustu undanskilinni,
enda hafa rit hans lengi verið ó-
fáanleg öllum almenningi. Þá. er
allt safnið er komið út, mun það
verða ljóst, að Island átti í hon-
um einn áf sínum bestu sonum og
mestu listamönnum.
—Vikverji skrifarr — -—
m DAGLEGA LÍFIIMU
M
Ljótu húsin í Miðbænum
ÖRG eldri hús í Miðbænum
og þá fyrst og fremst þau,
sem eru við fjölförnustu aðalgöt-
urnar eru bænum í heild til
skammar sökum vanhirðu. •—
Málning hefur ekki verið borin á
þessi hús árum saman og ekkert
er að þeim dyttað. — Sannanlegt
er, að nokkur þessara húsa hafa
ekki verið máluð síðan fyrir kon-
ungskomuna 1921 og má geta
nærri hvernig þau líta út nú orð-
ið. —
Hús í fjelagseign verst
ÞAÐ eru fyrst og fremst hús,
sem eru í eigu f jelaga og jafn- i
vel hins opinbera, sem eru van- j
hirt. Er auðvelt að nefna dæmi:
Thorvaldssens-húsið í Austur-
stræti, Berklavarnarstofan í
Kirkjustræti. Hús Sambandsins
við sömu götu og þannig mætti
lengi telja. — Byggingar í eigu
einstaklinga er betur hugsað um,
enda munu einstaklingar sjá, að
það borgar sig að halda mann-
virkjum við.
Litelsk kona hefur gert máln-
ingu húsa í bænum að umtals-
efni í brjefi og segir hún á þessa
leið:
Menntask ólaby ggingin
„Víkverji minn góður!
MIKIÐ er jeg þjer þakklát, eins
og oftar, fyrir uppástungu
þína um að fá Landsspítalann
hvítmálaðan — ög örinur hús bæj
arins prýdd með smekklegum,
björtum litum, sem fara vel við
umhverfið. Jeg var r einmitt að
hugleiða eitthvað svipað viðvíkj-
andi Menntaskólanum við Lækj-
argötu, er mjer var þar gengið
daginn áður. •— Byggingarlag
menntaskólahússins er að mörgu
leyti tígulegt, þó það sje dálítið
forneskjulegt. En hinn -músgrái
li'tur þess veldur því, að manni
firmst þarna standa fangelsi æsk-
unnar, en ekki uppeldisstofnun,
sem á að glæða fegurðarkennd í
brjóstum ungra manna og
kvenna“.
Tilvalið tækifæri
4417' F SVO er, eins og heyrst hef-
lö ur, að lóðin verði nú loks-
ins skipulögð og prýdd, og „vend-
irnir“, sem ráðamenn skólans
hafa haft þarna (líklegast til að
ógna unglingunum!) teknir burt,
þá gefst tilvalið tækifæri til að
dubba upp á skólann með smekk-
legum lit. En jeg vil taka það
fram, að umgjörðir glugganna
þurfa að vera í öðrum lit en hús-
ið sjálft“.
i
»
Um liti á húsum
441IVÍTUR litur er fyrirtak á
ÍXhúsUm, en ljósgult ekki síð-
ur. Þó þurfa þök að vera með
skærum litum. Gluggaumbúnað
má þá hafa í sama lit, rautt,
grænt eða blátt. Það er of lítið
gjört af því hjer, að hafa skæra
liti á gluggakörmum, en þeir
veita skemmtilega tilbreytni,
ekki síst í hverfum, þar sem hvert
húsið er öðru líkt. — Sítrónugula
glugga sá jeg eitt sinn á Ijós-
pússuðu steinhúsi í þorpi úti á
landi — en það verkaði eins og
alltaf væri sólskin umhverfis það
hús“.
Rvðgað bárujárn
44 |EG er þjer fullkomlega sam-
J mála um að til ætti að vera
bæjarsamþykkt, sem skyldaði
mönnum að hafa hús sín vel mál-
uð — og lóðir þrifalegar. Ljótara
fyrirbrigði sjest ekki á byggðu
bóli en. ryðgað bárujárnshús —
en þau eru mýmörg.hjer í Reykja
vík. Og stórhýsi, sem standa ó-
pússuð árum saman á áberandi
stöðum í bænum eiga ekki að
þolast. í stað bæjarprýði, sem
slík hús gæti verið, bera þau vott
um trassaskap og menningar-
leysi, sem alltof víða er látið við-
gangast í þessum bæ“.