Morgunblaðið - 27.07.1951, Blaðsíða 6

» «» k i. ii /V H h A O I t>
Föstudagur 27. júlí 1951.

Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjóri: Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Lesbók: Árni Óla, sími 3045.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriítargjald kr. 16.00 á mánuði, innanianQs
í lausasölu 75 aura eintakið. 1 krónu með Lesbók
IMieis ilohr opnaði io.nsýn í atómheima
Stórsókn gegn óræktinni
FEGAR FERÐAST er um ís-
Itnskar sveitir um þessar mund-
ir, er það fyrst og fremst eitt,
sem vekur athygli. Það eru hin-
ar stórfelldu ræktunarfram-
kvæmdir, sem nú er unnið að í
íjölmörgum hjeruðum landsins.
Þessar framkvæmdir eru svo
stórkostlegar, að óhætt er að
íullyrða að aldrei hafi jafn stór
skref verið stigin í ræktunar-
n»álum þjóðarinnar og einmitt á
þfcssum síðustu árum.
Morgunblaðið hefur fyrir
skömmu átt leið um mikinn
hluta Norðurlands, allt frá Suð-
ur-Þingeyjarsýslu vestur um
Húnavatnssýslur. í öllum þessum
þróttmiklu landbúnaðarhjeruðum
getur að líta stórvirkar vjelar að
fiamkvæmdum. Þannig eru t. d.
Uær skurðgröfur að verki í
Köldukinn í Þingeyjarsýslu. —
Vmnur önnur þeirra í sunnan-
verðri sveitinni á vegum Ný-
býlastjórnar en hin að norðan-
verðu á vegum ræktunarsamtaka
bændanna sjálfra.
Þarna er verið að ræsa fram
hundruð hektara af landi, sem
ýmist mun verða lagt til nýbýla
eða jarða einstakra bænda, sem
að þessari ræktun standa. Mun
þessi sveit, þrátt fyrir sitt kald-
í analega nafn, innan skamms
\erða eitt blómlegasta byggðalag
landsins. Þar er ennþá mikið
iand, sem bíður þess að verða
brotið. Ef að líkum lætur mun
á næstu árum verða haldið áfram
í t gjörrækta þessa grösugu og
Hýlegu sveit.
í ýmsum fleiri byggðarlögum
Þingeyjarsýslu er unnið að
myndarlegum ræktunarfram-
kvæmdum.
★
En þegar komið er vestur á
brún Vaðlaheiðar, blasir við það
Herað landsins, sem ber nú orð-
ið hvað mestan svip hins nýja
tíma í íslenskum landbúnaði.
Sveitir Eyjafjarðar nálgast óð-
fluga að geta heitið samfelldur
akur. Er útsýni yfir þessar blóm-
ltgu byggðir hið fegursta.
í Skagafirði og Húnavatns-
sýslum hefur undanfarið verið
nnnið að miklum ræktunarfram-
kvæmdum. í báðum sýslunum er
r.ú unnið að landbroti á vegum
nýbýlastjórnar, í Skagafirði í
Lýtingsstaðahreppi og á Víði-
rrýri og í Austur-Húnavatnssýslu
að Skinnastöðum. Þar hafa í
sumar verið ræstir fram um 100
hektarar lands.
Mjög áberandi eru hinar miklu
byggingarframkvæmdir siðustu
ára í Skagafirði. Eru miklar lík-
ur til þess að innan skamms tíma
niuni Skagafjörður verða eitt
best hýsta hjerað landsins. Um-
bætur í húsnæðismálum hafa
e. t. v. hafist síðar í þessum
byggðarlögum en ýmsum öðrum.
En allt bendir til þess að Skag-
firðingar muni siður en svo
verða eftirbátar annara á því
sviði eftir að þeir hafa snúið sjer
að framkvæmdum þar.
★
Ræktunarframkvæmdir Norð-
lcndinga hafa sjerstaklega verið
gerðar hjer að umtalsefni. En í
raun og veru er það þannig að í
öllum hjeruðum landsins er svip-
úð saga áð gerast um þessar
mundir. Ræktuninni fleygir fram.
Samkvæmt skýrslum Búnaðar-
Leiags íslands um jarðabætur á
árinu 1950 nemur nýræktin á því
ári 2163 hekturum og túnasljett-
urnar 710 hekturum. Jafnhliða
hafa stórfelldar umbætur verið
unnar á íbúðar- og peningshus-
um.
Það er ekki of djúpt tekið
í árinni að merkilegustu fram-
kvæmdirnar, sem nú eru á
döfinni í þessu landi sjeu ein-
mitt hinar miklu ræktunar-
framkvæmdir. Þær gefa sann-
arlega glæsileg fyrirheit um
framtíð íslensks landbúnaðar
og raunar þjóðarinnar í heild.
Framhjá þeirri staðreynd verð
ur ekki gengið, að það eru ■
kostir landsins, sem á öllum
tíma hljóta að eiga ríkastan
þátt í að skapa grundvöllinn t
að afkomu fólksins og mögu-
leikum til sjálfsbjargar.
Þetta hlýtur að gilda einnig í
| þessu landi, enda þótt að sjávar-
útvegurinn hafi um langt skeið
verið annar aðal atvinnuvegur
ísiendinga og hljóti að verða það
í framtíðinni. En áhætta fiskveið-
anna skapar einmitt ríka þörf
fyrir traustan og blómlegan land-
búnað. íslenska þjóðin má ekki
'e:ga alla afkomu sína komna und-
ii svo áhættusamri atvinnugrein.
Þessvegna verður hún að leggja
allt kapp á að búa sem best að
þeim atvinnuvegunum, sem
minni áhætta fylgir, en geta þó
skapað henni aukið öryggi um
Hfskjör og afkomu.
Allir góðir íslendingar
hljóta að fagna hinu mikla og
nytsama ræktunarstarfi, sem
nú er unnið í sveitum lands
þeirra. í því birtist rík trú á
landið og kosti þess. Flóttinn
frá landbúnaðinum er að
stöðvast. Hann er að snúast
upp í sókn, stórsókn gegn ó-
ræktinni, mýrum, móum og
holtum. Fyrr en varir hefur
óræktinni verið breytt í arð-
gæfan töðuvöil, matjurtagarða
og jafnvel kornakra. Undir-
staða þessarar breytingar cr
trúin á landið og gæði þess.
En í raun og veru þurfa fleiri
er. sveitafólkið sjálft að taka
þátt í hinni miklu sókn í rækt-
vnarmálunum. Öll þjóðin verður
að leggja þar hönd á plóginn.
Ræktunin og byggingarfram-
kvæmdirnar kosta mikið fje. En
1; ndbúnaðinn skortir fjármagn til
þessara framkvæmda. Því fje,
sem til þeirra er varið, er vel
varið. Bændur eru iðjusamasta og
sparsamasta stjett þjóðfjelagsins.
Þeir munu áreiðanlega ekki sóa
því fjármagni, sem rynni til at-
vinnuvegar þeirra, í þarflausa
hluti. Það myndi þvert á móti
verða ávaxtað í ræktun landsins
og öðrum umbótum, sem ykju
verðmæti þess og skiluðu því feg-
urra og byggilegra í hendur
r.æstu kynslóðar.
★
Enginn sparisjóður er tryggari
og öruggari en gott og vel rækt-
aö land. Engin kynslóð á íslandi
gegnir skyldu sinni við land sitt
betur en sú, sem drýgstan skerf
leggur af mörkum til þess að
efla þennan sjóð. Núlifandi kyn-
slóð hefur ekki látið sinn hlut
þar eftir liggja. Hún hefur þvert
á móti hafið merki ræktunarinn-
ar hátt á loft og mun halda sókn
sinni áfram sjáifri sjer til gagns
óg sóma og ókomnum kynslóðum
■il farsældar og þroska.
Hinn heimskunni danski atórn*.
fræðingur, Niels Bohr, kfcmir ,
hingað til lands 2. ágúst n. k.‘
og flytur hjer fyrirlestra. —
Hjer birtist lauslega þýdd og
stytt grein um vísindamann-
inn oftir dr. Paul Bergsoe.
SÚ SAGA hefur verið sögð., af
þegar prófessor Niels Bohr kom til
Englands frá Danmörku í stríð
inu, hafi hann haft með sjer tvæ’
ölflöskur með þungu vatni í. Plann
á að hafa geymt það á flöskum
raiinsóknarstofu sinni til þess, a'
Þjóðverjar finndu það ekki. Á
leiðinni til Englands varð flug-
vjelin að fljúga í mikiili hæð, vari'
Bohr lasinn og hafði gleymt flösk
unum, þegar hann steig aiður.úi
flugvjelinni. Einn af áhöfninn'
fann þær, opnaði aðra og fekk
sjer gúlsopa, cn íleygði flöskunni
frá sjer og sagði, að þetta væri
bara venjulegt vatn. Þegar Bohr
var kominn yfir í gistihúsið rank-
aði hann við sjer og mundi eftir
hverju hann hafði gleymt, sneri
þegar við og kom tímanlega til
að bjarga annari flöskunni af
þessu dýrmæta efni frá glötun.
í þessari sögu er að vísu ekki
til sannleikskorn, cn hún sýnir
hvernig upp koma frásagnir af
frægum mönnum. Og fyrst mað-
urinn var prófessor, hefur þótt
sjálfsagt að ge.ra hann utan við
sig.
VENJULEGUR MAÐUR,
HEFUR ÁHUGA Á LISTUM
En prófessor Bohr, er ekki utan
við sig. Hann er bara ósköp
venjulegur maður, eins og jeg og
þú. Hann lifir kyrrlátu lífi í Kaup
mannahöfn ásamt konu og börn-
um. Hann hefur áhuga á íögrum
listum og málar í frístundum sín-
um. Hann hefur ef íil vill ekki
tíma til að hlusta á hvern og einn,
sem honum mætir, sinnir ekki því,
sem hann telur fánýtt, en það er
ekki sama og að vera utan við
sig. Bohr prófessor er mjög önn-
um hlaðinn og það er í rauninni
furðulegt, hvað hann gefur sjer
þó mikinn tíma til að ræða ýms
málefni utan hans starfshrings og
þá kynnast menn því brátt hve
hann hugsar fljótt og skarplega.
Niels Bohr hefur opnað mönn-
um nýja innsýn í atómveraldir,
alveg eins og landi hans, Tyge
Brahe, opnaði mönnum nýtt sjón-
arsvið í stjarnheimana, fyrir mörg
um öldum. Báðir voru þeir braut-
ryðjendur, hver á sínu sviði. Mun-
urinn er aðeins sá, að kenningar
Tyge hlutu ekki fulla viðurkenn-
ingu fyrr en hundruð ára cftir
hans dag, en nú, 40 árum eftir
að Niels Bohr setti sínar kenn-
ingar fram, eru þær almennt við-
urkenndar.
KENNING UM
RAFEINDIR
Rutherford hafði uppgötvað at-
ómkjamann, þegar Niels Bohr
kom fram með kenninguna um raf
eindirnar, sem sveima í kringum
atómkjamann. Þessi kenning
stríddi á móti öllum kennisetning-
um efnafræðinnar fram til þessa
og gegn eldri kenningum um c-ðli
ljóssins. En hún hefur ótvírætt
borið hærri blut nú. Þessi kenning
Niels Bohr hefur orðið lykillinn
að frekari atómrannsóknum. Hún
felur í sjer skýringu m. a. á því,
hversvegna frumefnin hafa mis-
munandi ciginleika. Með þessari
nýju kenningu opnuðust atómheim
amir fyrir mannkyninu.
Jeg minnist þess frá fyrri árum,
að Bohr hjelt fyrirlestur um hinar
nýju kenningar sínar og gátu
menn borið fram fyrirspurnir að
erindinu loknu. Verkfræðingur
einn tók til máls og spui'ði Bohr,
hvort þessi kenning væri ekki til-
gagnslaus.Hann taldi, að það skifti
engu máli, hvort það væru til raf-
eindir. Bohr svaraði að hann sæi
ekki að kenningin kæmi að neinu
gagni ennþá, en hann setti hana.
fram af því, að það gæti yerið
að hún kæmi að gagni.
ATÓMORKAN ER MIKIL
Þegap íók að herða á rannsókn-
Niels Bolir.
um á atómkjamanum fyrir tíu
árum, komust menn brátt að þeirri
niðurstöðu, að starfið ætti fyrst
og fremst að beinast að því, að
auka hraða kjarnans, þar til hann
missti úr sjer rafeindir og þannig
skapaðist þá nýtt frumefni. Það
er einmitt þetta, sem cr gert í
atómkljúfum. Geysistórir rafsegl-
ar herða á atómunum, þar til raf-
eindimar losna úr rsambandi við
kjarnanna. Með keðjuárekstrum
hefur verið hægt að breyta nær
því hvaða frumefni sem er og
losnar mikil orka úr læðingi við
þessa árekstra. Það hefur verið
s&gt, að orkan í einu einasta úr-
aníum-atómi sje nægileg til að
flytja sandkom einn millimeter. —
Það vii-ðist í fljótu bragði ckki
svo mikið, en menn ættu þá að
gæta að því, að úraníum-atóm or
jafn mörgum sinnum minna en
sandkom eins og sandkornið er
mörgum sinnum minna en stærstu
hallir.
FYRSTI ATOMKLJUFUR
Niels Bohr koni sjer upp 193!),
fyrsta atómkijúf í Evrópu og var
'iað stórmikill viðburður í sögu
’.tómvísindanna, þegar hann tókr
vil starfa. Atómfræðingar komu
•íða að með ýmis efni, sem þeir
;jetu í atómkljúfinn og nú sann-
i.ðist það fyrst, hve mikil orka
eysist við atómsprengingar. Þá
kall heimsstyrjöldin yfir, atóm-,
kljúfurinn í Danmörku var cyði-
lagður, en Niels Bohr komst und-
an Þjóðverjum til Englands og
síðar til Bandaríkjanna og þar
yar starfið hafíð að nýju, og iiáð-
'st brátt svo stórkostlegUr árang-
ir, sem síðari atburðir bera vitni
'im.
ÞÁTTUR í DEILUM
STÓRVELDANNA
Því miður hefur svo farið, á
síðari árum, að átómorkan’er orðin
liður í deilumálum stórveldanna.
Það er hægt að nota hana sem
vop:i í hernaði og því reynt cftir
megni að Ieyna þeim uppfinningum
sem gerðar eru. Þetta er mikið
áfall fyrir vísindin, því að þau
þarfnast frjálsræðis til þess að
árangurinn af þeim megi verða
þjóðunum heillaríkur. En stjórn-
málamennirnir viota vísindin til að
hræða þjóðirnar.
Ef heimurinn er að því kominn
að tortíma sjer með atómsprengj-
um, þá cr það s.íst vísindamann-
anna sök. Þeir hafa árangurslaust
mótmælt og varað við hættunum
eins og t. d. Niels Bohr í opnu
brjefi, sem hann sendi S. Þ., þar
benti hann á, að stjórnmálamenn-
irnir stefni með þjóðirnar út í op-
inn voðann. Er það skoðun hans,
að allar þjóðir heims eigi að vinna
saman í bróðerni og hreinskilni að
atómrannsóknum og cinskis að
dylja hvor aðra. Þá fyrst cr hægt
að vona að á komist varanlegur
friður.
ÚR DAGLEGA LÍFINU
í 25 þús. eintökum
f^INHVERJUM kann að íinnast
J helsti langt gengið að gera
bækur að umtalsefni um hásum-
arið, en hjá því verður þó ekki
komist, enda eng’in goðgá, þegar
að er gætt.
Nú hafa menn vafalaust fengið
verðlaunagetraun íslendinga-
sagnaútgáfunnar í hendur, hún
hefur verið send út í 25 þús. ein-
tökum og ætlunin að koma henni
inn á hvert heimili í landinu.
Þarf því varia að taka fram, að
mönnum er ætlað að segja til um,
hvar sje að finna í bókum útgáf-
i unnar 34 ívitnanir, og eftir hverj
um þær sjeu haíðar, þar sem það
á við.
Skemmtileg getraun
ÞETTA er nýstárleg getraun,
sem mörgum mun þykja
gaman að glíma við. Hvar er til
að mynda þessi orð að finna og
í eftir hverjum eru þau höfð: „All-
ar falsast sínum bónda og vilja
jþann, er nýr er, þegar sá leiðist,
er forn er.“? — Eða þessi: „Þrýtr-
at veganda vopn, nema hugur
bili.“ Þá er þessi ekki síðri: „Þú
hefir haus þunnan, en ek hefi
öxi þunga.“ Sumar setningarnar
karmast allir við eins og þessa:
„Eigi skal haltr ganga, meðan
báðir fætr eru jafnlangir.“
Þetta tækifæri ætti að vera
íslendingum kærkomið til að
sýna hversu vel þeir eru heima
í fornbókmenntum sínum.
DÍSt
þeim þá og kostur að reka af
sjer það slyðruorð, sem sumir
hera þeim, að þeir kaupi fremur
bækur til augnayndis en Ijstr-
ar.
Iíornfirðingur
fyrstur að marki.
ÞEIR hafa heldur ekki látið á
sjer standa. Hornfirðingur
sendi fyrsta svarið 30. júní eða
rjettum mánuði eftir að getraun-
in hófst. Annars mátti varla á
milli sjá, hvor fyrri var, hann
eða fyrsti Akureyringurinn. —
Þriðji varð Hafnfirðingur, cn
fyrsti Reykvíkingurinn náði
marki 13. júlí .Annars hefur orð-
ið vart geysiáhuga :nanna z3
taka þátt í getrauninni. Enn er
langur tími til stefnu, því að
nóg er að hafa skilað svörum 15.
nóvember. Þeir, sem að getraun-
inni standa, búast við, að ekkí
berist færri en 200 rjett svör,
enda er til nokkurs að vinna,
þar sem verðlaun verða veitt.
Leyfum þeim að
gera hreint
SKÓLAPILTUR er óánægður
yfir, að Bæjarbókasafninu
skuii hafa verið lokað nú um
hálfsmánaðar skeið. Er lestrar-
áhugi hans virðingarverður, en
það verður þó að leyfa þeim í
bókasafninu að gera hreint eins
og tíökasl á góðum heunilum.
Brjefið frá skólapiltinum ond-
ar svo: „Það mætti segja, að á
sumrin ættu ailir að vera úti í
siað þess að gefa sig að bóka-
lestri. — Jeg er í skóla á v.eturna
og hef ekki nema sumarið til að
lesa sögubækur, bess vegna vii
jeg, að Bæjarbókasafnið sje opið
yfir allan sumartímann.“
Skorað .í
Fegrunarfjelagið
64¥TÚSMÓÐUR“ gremst að sjá,
J.l.'werri niðurlægingu blóma-
kerin í Lækjargötunni hafa sætt.
„Fegrunarfjelagið sýndi virðing-
arverðan áhuga, þegar það ljet
koma kerunum fyrir i Lækjargöt
unni í vctur. í pau voru bá cctt
iítil grenitrje.
I sumar voru látin í þau blóm,
cn nú eru þessi ker orðin til
skammar. Blómin flest dauð eða
að veslast upp umhirðuiaus. Er
illt, að Fegrunarfjelagið skulí
svo bregðast. hlutverki rinu.
Vil jeg. nú skora á það að gera
annað tveggja að setja ný blóm í
kerin og halda iífinu í þeim eða
fara með steinkerin burt."‘