Morgunblaðið - 01.04.1952, Page 5

f Þriðjudagur 1. apríl 1952
MORGUISBL AÐIÐ
5
i
Sorpeyðingarsföðin framleiðir lífrænon áburð
Framh. af bls. 1
JAFNAST Á VIÐ HÚS-
PÝKAÁBURÐ
Kompostið er mjög mikið not-
Sð sem hitagjafi í gróðurreiti og
gem áburður í garða, á tún o. s.
tfrv., enda jafnast það, hvað hita-
og áburðargildi snertir, fyllilega
á við hrossataðið. Eftir nokkra
rnánuði, þegar gerjuninni er lok-
Sð.í kompostinu, líkist það alveg
góðri gróðurmold og heíur einnig
Ella gróðrareiginleika hennar.
Er kompostið því selt mikið til
jjarðabóta í trjágörðum, ávaxta-
görðum o. s. frv. Má rækta í því
hverja ávexti, jurtir og blóm,
pem er.
Dano-aðferðin er mjög þrifa-
Jeg sorpeyðingaraðferð. Öll
yinnsla fer fram innan húss, í
éinni vélasamstæðu. í sorpeyð-
Sngarstöðinni er lítið ryk, sára
Jítil lykt og engar rottur eða
tflugui'.
t:m tvæk aðferðir
Af) VELJA
í lok nefndarálitsins kemst
Jrefndin svo að orði:
Vilji Reykjavíkurbær leysa
porpeyðingarvandamálið á vioun-
endi hátt og það er vissulega
þ>rýn nauðsyn á, að það verði sem
tfyrst, er að dómi nefndarinnar
aðeins um tvær aðferðir að
yelja.
Önnur er hinir svoliölluðu í
gkipulögðu sorphaugar. Stofn- j
kostnaður við þá er tiltölulega
Jítill, en reksturskostnaður aftur
á móti talsvert mikill. Óbeinn
Jiagnaður er fólginn í jarðabót-
tim. Sorpeyðingaraðferð þessi
Ikrefst mikils landrýmis og yrði
©ðeins bráðabirgðalausn á sorp-
eyðingarvandamáli bæjarins, auk
J)ess sem hún fullnægir ekki
ströngustu kröfum um hollustu
háttu.
i
an Elliðaárvogs, við Sandnám cða ’
Grjótnám bæjarins, hentugast til .
þessara nota. Um stærð svæðis- *
ins fer mjög eftir- staðháttum á
hinu endanlega ákveðna svæði,
en ætla verður sorpeyðingarstöð-
inni eða úrgangsefnum hennar
all mikið landrými, ef gera á
ráð fyrir, að hún geti tekið við
soi'pinu úr bænum í marga ára-
tugi.
ÚPPFYLLIR FYLLSTU
JÍRÖFUR UM ÞRIFNAÐ
- Hin er Dano-sorpeyðingarað-
ferðin. Stofnkostnaður við hana
je'r mjög mikill, svo mikill að
yalda kann talsverðum erfiðleik-
Um um framkvæmdir. Ennfrem-
tir þarf mikinn erlendan gjald-
eyri til að reisa Dano-sorpeyði
ángarstöð, en pappír yrði hirtur
tir sorpinu og notaður til pappa-
gerðar o. þ. h., ynnist sá gjald-
eyrir margfaldlega inn á skömm-
Lm tíma. Reksturskostnaður, að
tfrádrengum tekjum af kompost-
sölu, yrði ekki hærri en. reksturs-
kostnaðurinn við skipulagða sorp
hauga, og ef framkvæmd yrði
pappírshirðing og sala, sem
tiefndin telur sjálfsagt, gæti hann
prðið að miklum mun ódýrari.
Við þetta bætist svo hinn ó-
heini hagnaður af kompostfram-
Jeiðslunni, auknir möguleikar á
alls konar ræktun á bæjarland-
inu, einstökum bæjarbúum og
bæjarfélaginu í heild til farnað-
ar og ánægju. Verður óbeini
hagnaðurinn, sem kompostfram-
Jeiðslan hefur í för með sér, að
teljast talsvert mikilvægari en
sá, sem af jarðabótum vegna
skipulagra sorphauga leiðir.
Dano-aði'erðin uppíyllir fyllstu
kröfur um þrifnað og hollustu-
háttu og leysir sorpeyðingar-
yandamálið til frambúðar.
Að öilu þessu athuguð leyfir
liefndin sér að leggja það til við
háttvirt bæjarráð, að Dano-sorp-
éyðirgarstöð verði reist hér í
Eeykjavík eins fljótt og kostur
«r. —
t •
STADSETNING
í Nefndin telur, að sorpeyðing-
arstöðin eigi að vera utan þess
svæðis, þar sem byggð er, eða
Jiar sem byggð er fyrii'huguð.
IHins vegar þurfi hún að vera
eins nálægt þungamiðju bæjar-
fcyggðarinnar og frekast má, þar
ieð sorpaksturinn er dýr. Aukn-
5ng á vegalengd um hvern km
tfrám yfir það, sem nauðsynlqgt
er, kostar bæjarfélagið um 1,50
Jtr. pr. smál. sorp, nxiðað við
sorpnxagn, bilakost .og laun árið
1948. Te’ur nefndin svæðið aust-
Hér fer á eftir útdráttur úr
greinargerð þeirra Jóns Sigurðs-
sonar og Sigmundar Halldórsson-
ar um mál þetta, dags. 19. marz
s.l.
STOFNKOSTNÁÐUR
í nefndaráliti írá árinu 1949
var lagt til að byggð veiði Dano-
sorpeyðingarstöð, er afkastaði 90
smál. af sorpi á 8 klst. í því, er
hér fer á eftir, er gert ráð fyrir
byggingu sams konar stöðvar.
þar eð ekkert hefur, að því er séð
verður, kornið l'ram, er bendir til
að önnur sorpeyðingaraðferð • ða
önnur stærð á sorpeyðingarstöð
henti betur.
Sorpmr.ymð hefur að vísu.
minnkað x.o kuð frá þvi að um-
rætt nefndarálit var samið (1948:
um 81000 rúmm. og um 22.270
smálestir, 195.1: 75000 rúmm. og
17.180 smálestir), en óvarlegt
verður að teljast með tilliti til
hinnar stöðugu öru aukningar á
íbúafjöldanum í bænum, að gera
ráð fyrir afkastaminni sorpeyð-
ingarstöð en að framan segir.
Stofnkostnaður við soi’peyðing-
arstöð þessa var í framangreindu
nefndaráliti áætlaður sem hér
segir: Vélar 1.990.000.00 kr.,
byggingar, heimæðar og leiðslur
1.020.000.00 kr., eða samtals
3.110.000.00 ísl. krónur. — Miðað
var við að Dano-verksmiðjan
smíðaði „specialhluti" í vélasam-
stæðuna, en Véfsmiðjan Héðinn
vélarnar að öðru leyti.
Síðan nefndarálit þetta var
samið hefur Dano-verksmiðjan
og Vélsmið.jan Héðinn gei't bi'eyt-
ing á uppdráttum og vélasam-
stæðum sorpeyðingarstöðvarinn-
ar með það fyrir augum aðallega
að lækka byggingarkostnað
stöðvarinnar til að mæta að ein-
hverju leyti. þeim kostnaðarauka,
sem orðið hefur á þessu tímabili
vegna gengislækkunar og kaup-
breytinga, en einnig til þess að
auðvelda útvegun á fjárfesting-
arleyfi. Hefur komið í Ijós að
með breyttri tilhögun á véla-
samstæðum má koma sorpevð-
ingarstöðinni fyrir í tveirn stál-
skemmdum. — Skemmur af
þessari stærð og gerð eru til í
eign Reykjavíkurbæjar.
Jafnframt hafa nefnd fyrirtæki
orðið ásátt um að Vélsmiðjan
Hóðinn smíði talsvert meira af
vélum stöðvarinnar en áður var
gert ráð fyrir. Gjaldeyrisþörfin
mundi þó aðeins minnka við það
um 5.750.00 krónur* þar eð mjög
mikil hækkun hefur orðið á efni
og vinnu erlendis á þessu tíma-
'oili.
VÉLAKOSTUR
Vélar í sorpeyðingarstöðina
munu. samkvæmt upplýsingum,
•er við höfum fengið hjá Vél-
smiðjunni Héðni, kosta með nú-
verandi verðlagi, kr. 3.520.000,00,
Verð vélanna hefur hækkað
síðan 1949 um 1.530.000.00 ísl.
kr., og svarar það næstum til
eengisbreytingarinnar, sem varð
19.3. 1950.
Rétt er að geta bess hér að
Dano-verksmiðjan Jiefur boðist
til að greiðsia bæjarins ti! verk-
smiðjunnar (Dkr. 31-3.200.00)
fari fram með jöfnum afborgun-
um á 'jórum árum.
Uppsetnin" o. t'J. áætlast Jxr.
160.000.00 (Áætlað 13.1. ’19 kr.
J 00.000.00. Mismunurinn kr.
60.000.00 er liauphækkun írá
þeim tíma.)
BYGGING
Við áætlun um hvgcrnrr--kostn
að teljum við rétt að m;ða vio
hiá’acíðan til'öguunnd* átt rnn
fvrirkomulág í rorpeyðinp'arsti'ð,
þar eð hann virðist einfaldari og
að mun hagkvæmari en tillögu-
uppdráttur sá, er upphaflega var ‘
gerður.
Verði notast við stálskemmur,
eins og áður er tekið fram, reikn-
ast okkur til að byggingarkostn-
aður í sambandi við þær veroi
um kr. 350.000,00, og er þá ekki
reiknað með verðmæti skemm-
anna sjálfra.
Sé hins vegar byggt hús úr
steinsteypu, múrhúðað utan en
ekki að innan, með járnþaki og I
af þeirri stærð, sem gert er ráð
fyrir í hjálögðum tillöguupp-
drætti, gerum við ráð fyrir að
byggingarkostnaður verði um kr.!
700.000.00.
Húsbyggingunni er aðeins ætl-
að að verja vélasamstæðuna
gegn úrkomu, og stálskemmur
þær, er lxér Itoma til greina, geta
með góðu viðhaldi staðið í ára-
tugi. Við teljum því af þessutn
ástæðum og með hliðsjón af
byggingarltostnaði og útvegun
fjárfestingarleyfis rétt að mæla
með að sorpeyðingarstöðinni
verði komið fyrir í stálskemmum
skv. hjá laeðri teikningu og sem
eru í cigu bæjarins, og eru þeir i
útreikningar, sem hér fara á eftir,'
miðaðir við það.
Þar eð teikningar eru ekki fyrir
hendi af slíku húsi, er þetta að-
eins lausleg kostnaðaráætJun. Af
sömu ástæðum er erfitt að segja
fyrir um kostnað við vatns-, skólp
og rafmagnsleiðslur, en lauslega
áætlum við hann um kr. 100.000,
00 — 150.000,00, og fer það nokk
uð eftir endanlegri staðsetningu
stöðvarinnar.
Stofnkostnaður yrði þá skv.
framanrituðu, lcr. 4.180.000.00.
REKSTURSKGSTNAÐUR
Reksturslíostnaður hefur að
sjálfsögðu einnig hækkað frá því
að áætJun frá 1949 var saman.
Árlegan kostnað áætlum við
þannig:
Afskriftir af vélum, uppsetningu
o. fl. (6.67%) um kr. 250.000.00
Afskriftir af byggingum og heim
æðum (6.67%) um kr. 35.000.00
Laun 3ja starfsmanna kr.
105.000.00.Rafmagnskostnaður ki*.
40.000.00. Viðhaldskostnaður kr.
40.000.00. 'Samt. kr. 470.000.00.
TEKJUR SORPEYÐINGAR-
STÖÐVARINNAR
Eins og bæjarráði er kunnugt,
er gert ráð fyrir sölu á pappír,
sem te-kinn er úr sorpinu áður
en það er malað, og ennfremur
sölu á lífrænum áburði, Jxomposti,
sem unninn er úr sorpinu.
S; ’a á pappír:
S-mm-ið 1951 var á vegum sorp
hreins-narinnar í Reykjavík gerð
athugun á því, Jive miklu magni
af pappír rr.ætti með góðu móti
ná úr sorpinu með handtínzlu á
sorphaugunum. Tínt var úr 15
bílhlössum, sem vaiin voru með
tiiliti til þess, að þau gæfu sem
réttasta mynd af sorpinu í bæn-
um, í íbúðar-, iðnaðar- og verzl-
unarhverfum, ú hitaveitusvæðinu
og utan þess. Típdur var aðeins
pappi og þurr eða nokkurn veg-
inn þurr og heillegur pappír.
Fékkst á þennan hátt úr samtals
16060 kg. af sorpi 1710 kg. af
pappír, eða um 10.6% af sorp-
magninu. Er það mun minna en
fékkst við rannsókn Ásgeirs
Þorsteinssonar verkfræðings vet
urinn 1944-—45 og mun. bað sum
part stafa af því að minna er nú
af pappír í sorpinu en í lok stríðs -
áranna, og sumpart af því að
gengið mun hafa verið nær
pappírnum við rannsókn Á. Þ.
en við athugunina s.l. ár.
1700 LESTIR Á ÁRI
Sé reiknað með sorpmagni ný-
liðins árs og að tina megi úr því
pappír, er nemi um 10% af
þyngd sorpsins, má tína til sölu
um 1700 smáiestir af papnír á ári,
og mundi það á eiigan hátt rýra
gildi kompost.sins.
I áætlun þessari þykir okkur
rétt að gera ráð fyrir, að p.anpírs-
hirðincin verði framkvæmd m-ð
j iiandtíns’u. en revnsJan síðar iát-
! in skera úr um. hvo 11—na s’-u'i
loftbiástur í þessu skyni eða eiiki.
Þá þarí að binda pappirinn í
bagga í pappírsþjöppunarvél og’
geyma hann síðan undir regn-
skýli af einföldustu gerð. Myndi
vinnan við pappírinn sennilega
krefjast 4ra manna.
Stofnkostnaður við þessar
framkvæmdir áætlum við að
verði, miðað við núverandi verð-
lag kr. 200.000.00.
Reksturskostnað við pappírs-
hirðinguna mundi að okkar dómi
mega áætla- kr. 153.340.00.
Verð á pappír hefur aukist
mjög s.l. tvö ár, og má gera ráð
fyrir, að nú megi fá hér í bæn-
um um 30-—35 aura pr. kg. af
úrganspappír. Til frambúðar er
þó varlegra að reikna njeð aðeins
um 20 aura verði pr. kg af
pappír, sem tíndur er úr sorpinu
og bundinn í bagga.
Tekjur af pappírshjrðingu á
ári yrði þá skv. framanrituðu:
Sala á 1700 smál. af pappír á
kr._ 200.00 kr. 340.000.00.
Ariegar tekjur af oappírshirð-
ingu umfram reksturskostnað
ýrðu því kr. 186.660.00.
Sala :í :>burði (komposti)
Eins og áður er sagt, var sorp-
magnið hér í bæ s.l. ár um 17.180
smál.. Við mölunina má gera ráð
fyrir, að um % af því magni verði
að komposti, en afgangurinn, um
fjórðungur sorpsins, verður sum-
part að mölunarúrgangi (slagge),
og kemur sumpart ekki til möl-
unar (málmhlutir o. fl.) Árlegt
magn af Dano-komposti verður
þannig 12750 smál.
Samkvæmt upplýsingum frá
ræktunarráðunaut Reykjavíkur-
bæjar, er mikil þörf fyrir iíf-
rænan áburð hér í bæjariandinu,
en slíkur áburður mun stundum
vera með öllu ófáanlegur hér.
Telur ræktunarráðunauturinn
að í bæjarlandinu sé þörf fyrir’
um 5000 til 7000 smál. af Dano-
komposti, en fullyrða má, a<5
áburðargiidi kompostsins sé sízÞ
minna en hrossa- eða sauðataðs.
Samkvæmt áætlun ræktunar--
ráðunautsins má selja hverja
smáiest af Dano-komposti fyrir
kr. 150.00 til kr. 175.00, afgreftt
frá sorpeyðingarstöð.
Þótt ekki sé reiknað með hærm
verði cn kr. 100.00 pr. smál. af
komposti og seldar séu af því a<5
eins 2500 smál. á ári, þá nærau
árleear tekjur af kompostinu kr.
250.000.ÚÖ.
A-
ÚTDRÁ^ÝUR OG
NIÐURLAGSORÐ
Samkvæmt framanrituðu bykir
rétt að áætla stofnkostnað vi'A
Dano-sorpeyðingarstöð í Reykja-
vík samtals kr. .4.180.000,00.
(Er þá ekki reiknað með verði
skemmanna, sem eru i eign
Reykjavikurbæjar).
Árlegur kostnaður.
Árlegan kostnað við rekstur
sorpeyðingarstöðvar þessárar
áætlum við bannig:
Kostnaður við »' ý. .
pappírshirðingu kr. 153.340.09
A.nnar reksturs-
kostnaður kr. 470.000.09
Samtals kr. 623.340.09
' Árlegar tekjur áætlast:
Af sölu á pappír kr. 340.000.09
Af sölu á komposti kr. 250.000.09
Samtals kr. 590.000.09
Reksturshalli' á ári yrði skv.
framanrituðu ' Jcr. '33.340.00. Til
samanburðar ’má geta þess a'9
kostna.ður við sorphaugana
Eiði var s.i. ár um kr. 140.000.00.
yggingar í sveilum
FYRIR tfctium tuttugu árum'
kom einn af helztu búnaðarfröm- J
uðum Noregs hingað til lands. Var,
það Olav Kiokk, skrifstofustjóri
landbúnaðarháskólans í Ási. —
Dvaldi hann hér í nokkrar vikur,
og kynntist íslenzkum iandbúnaði J
og íslenzkum sveitum allnáið. —
Ferðaðist hann um mest allt land-
ið ásamt þáverandi búnaðarmála-,
stjórum, Sigurði Sigurðssyni og
Metúsalem Stefánssyni. Ý’mislegt
var það, sem þessum merka og at-1
hugula manni leizt vel á hér á
landi, en einkum kom honum hin-
ir miklu rsektunarmöguleikar
landsins á óvart. Hann skildi, að
við stóðum að mörgu leyti á frum-
býlingsstiginu, bæði til sjávar og
sveita og miklu máli skipti hvern-
ig á yrði haldið næstu áratugina.
Eitt af því, sem Óiav Klokk
bar nokkurn kvíðboða fyrir, var
sú endurbygging í sveitum lands-
ins, sem þá var að hefjast fyrir
alvöru fyrir tilstyi'k Byggingar-
og landnámssjóðs. í því sambandi
sagði hann eitthvað á þessa leið:
„Isleijzku torfbæirnir falla eins
vel í umhverfi hins fagra lands
ykkar og bezt verður á kosið. Þeir
eru hiuti af menningarverðmæt-
um íslenzku þjóðarinnar allt frá
landnámstíð og nú, þegar Islend-
ingar hverfa frá því að byggja úr
torfi og grjóti og fara að byggja
samkvæmt kröfum tímans, meiga
þeir ekki við því, að kasta þessum
gömlu verðmætum frá sér fyrir
fullt og alit, heldur verða þeir að
samvæma þau kröfum hins nýja
tíma og fvamtíðinni. Annars fer
illa fyrii' ykkuKí byggingamálum
sveitanna og þið fargið verðmæt-
um, sem aldrei verða endurheimt,
en sízt má án vera, tengslum við
fortíðina“.
Nú eru gömlu torfbæirnir iaf.i-
aðir við jöiðu. Þeir tslcndingai:,
sem cnn eru á barnsaldri r.onia
fæstir til .að líta iivítar fcæ.jar-
buvslir og grónar þek.jur, þó að
afar þeirra og ömmur hafi ekki
]xkl:t önnur iiúsalcyr.ni fram - ft-
ir öllum aidri, Svc hvöss er .ím-
ans tönn. Við neitum því ekiá að
við söknum gömiu torfbæjanna ir
hinu íslenzka umhverfi og einkum
tekur okkur það sárt, hve gamlir
sögustaðir iandsins eru hart leikn-
ir í þessum efnum.
Fyrir nokkrum árum. var þekkt
norsk skáldkona á ferð hér á lar.di
og heimsótti hún ýmsa af sögu-
stöðum landsins. Er hún ók inn
Reykholtsdalinn - og Reykholt.
biasti við sjónum, varð henni að
orði „Snorri og fúnkis“ og benni
datt í hug verksmiðjubygging en
ekki bær sagnaritarans mikla, er
Norðmenn dá sízt minna en við
íslendingar. Norðmenn eru glöggrr
á hin gömlu verðmæti. Það fer
ekki fram hjá þeim, sem reikar
um byggðasafnið í Lilléhammer —
De Sandvigske samlinger — hve
d.júp ítök hinar gömliiu byggingar
eiga í hugum hinna norsku arki-
tekta og bænda út um hinar breiðu
byggðir Noregs i dag.
Hér á iandi er þessu á annan
veg farið. Að vísu fengu húsa-
meistarar vorir lof fyrir — og
s.jálfsagt verðskuldað — hve val .
þeim tókst að viðhaldá gamla „ein-
okunarstílmim“' á Bessastöðum,
en að öðru leyti er ekki að ræða
um þ.jóðlegan byggingarstil í þessu
landi. Á fyrstu árum Byggingar— ■
og landnámss.jóðs, voru þó nokkrar
tilraunir gerðar í þá átt, að við-
haida að nokkru byggingarlagi
gömiu torfbæjanna, en þær munu
ekki haf.a..þátt .ákjósanlegai, enda
fl.jótt frá þeim liorfið.
Hvað fáum við svo . í staðinn
fyrir torfbæina? Við fáum holV
vistleg og góð húsakynni, vöndtíð
hús byggð úr varanlegu- efni, því
verður ekki á móti ma-it. Nokki'r
þeirra eru snotur en flest' e: ;i þau
l.jót og þjóðiegur bygginga.'. •'. iil >:.r
' eklci lcngur vil í sv*>itur<i þes: i
iands. Þegar byggð' e:i ú w: cð v
fjeiri íbúðarhús á sama be'- : :æ;'
samræmirgar ;í cngu frek: r cn
veikast vili, hy$ð" þá, .-þega> v
heilar sveith' é'ða -héfuð • ■ 5-
ræða. Og' sambandið við :':rtíð-
Frh, á bls. 12.