Morgunblaðið - 17.06.1953, Qupperneq 8

8
níORGuiyBL/iOlÐ
Miiðvikudagur 17. júní 1953

Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjóri: Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Stjórnmálaritstjóri: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Lesbók: Árni Óla, sími 3045.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla:
Austurstræti 8. — Simi 1600.
Áskriftargjald kr. 20.00 á mánuði innanlands.
í lausasölu 1 krónu eintakið.
\ UR DAGLEGA LIFiNU f
17. júní
í DAG er þjóðhátíðardagur ís-
lendinga. Frá því þjóðin hélt há-
tíðlegt 100 ára afmæli hins mikla
þjóðarleiðtoga síns, Jóns Sigurðs-
sonar, árið 1911, hefur fæðing-
ardagur hans jafnan verið hald-
inn hátíðlegur, með einum eða
öðrum hætti.
Fyrstu árin að liðnu 100 ára
afmælinu átti íþróttahreyfingin
í landinu mestan heiður af því,
að sleppa ekki þessum hátíðis-
degi úr höndum sér. í augum
íþróttafrömuðanna er minning
Jóns Sigurðssonar innilegast
tengd æskunni, framtakinu, vor-
inu, því hann er og verður um
alla framtíð í augum þjóðarinn-
ar mikilvirkasti og mikilverð-
asti vormaður íslands.
Síðan þjóðin uppskar fulla
ávexti af hinni einstæðu forystu
hans með endurreisn lýðveldis-
ins árið 1944, hefur þessi þjóð-
hátíðardagur verið lögfestur, því
stjórnarvöld og almenningur
finna að vorhátíð til minning-
ar um þennan ástmög þjóðarinn-
ar er okkur og verður okkur
nauðsynleg og eðlileg, helga
minningunni um Jón Sigurðsson
þennan dag, minnast hans í orði
og verki, staldra við í dagsins
önn og striti og jafnvel baráttu.
Leita samvista við anda þjóð-
hetjunnar, leitast við að læra að
þekkja þann manndóm hans, sem
við fremstan getum tileinkað
okkur.
Þagnar dægurþras Og rígur,
þokið meðan til vor flýgur
örninn mær, sem aldrei hnígur
íslenzkt meðan lifir blóð.
Svo kvað Hannes Hafstein, er
hátíðleg var haldin aldarminning
Jóns Sigurðssonar.
En þegar fremsti sagnfræðing-
ur íslendinga, Jón Aðils, tók
til máls á 100 ára afmælinu og
lýsti Jóni Sigurðssyni, störfum
hans, köllun hans og áhrifum,
komst hann m. a. þannig að orði
um forsetann: „Hann vekur þjóð-
ina til lífsins, kennir henni að
þekkja sig, þjóðréttindi sín, kröf-
ur sínar, krafta sína og köllun
sína“. Og sagnfræðingurinn sagði
ennfremur: „Jón Sigurðsson var
sannkallað mikilmenni í orðsins
fyllsta skilningi, mikilmenni,
sem allir líta upp til, ein hin
dýrlegasta guðsgjöf sem þessari
þjóð hefur í skaut fallið“.
En einmitt vegna þess hve
þessi orð sagnfræðingsins eru
sönn og rétt er það nauðsynlegt,
fyrir hina fámennu þjóð að
staldra við einu sinni á ári að
minnsta kosti, láta úlfúðina og
dægurþrasið víkja fyrir hugleið-
ingum um þennan einstæða for-
ingja, þessa „dýrlegustu guðs-
gjöf“ svo við getum vaxið, er
árin líða hver og einn og þjóðin
í heild sinni í krafti þeirra
dyggða, sem hann með fögru for-
dæmi kenndi okkur.
Þegar menn blaða í hinu mikla
ritsafni hans, lesa og hugleiða
þau hollráð, sem hann býr bjóð
sinni, og þær ráðleggingar, sem
hann gefur henni í lífsbaráttu
hennar, og á að koma henni að
notum í framtíðinni, getum við
undrast hve vel þær leiðbeining - j
ar hans koma heim við nútím-
ann og dagsins vandamál, enda
þótt að sumar ráðleggingar hans
séu ritaðar fyrir 100 árum eða
þar um bil og allar á þeim tím-
um, er viðhorfin og viðfangsefn-
in voru önnur en nú.
Það er sérstaklega eftirtektar-
vert að gefa því gaum, hvernig
Jón ritaði um það mál, sem á
sínum tíma olli nokkrum deilum;
hvort hið endurreista Alþingi ís-
| lendinga skyldi um framtíð háð
að Þingvöllum, svo sem jafnan
áður eða hvort lotið skyldi að
kröfum hins nýja tíma og þing-
staður settur í Reykjavík.
j í þessu máli voru þeir Jón og
Jónas Hallgrímsson á öndverðum
meiði. Fjarri var þó, að Jóni væri
ekki ljósir höfuðkostir Þingvalla,
saga þeirra og forn frægð, en
, hann mat meira hagkvæmnis-
sjónarmið höfuðborgarinnar. —
! Mjög skýrt sá hann fyrir kosti
hennar, sem nú þegar hafa svo
glögglega í ljós komið.
í landinu verður að vera til
innlendur stofn á einum stað,
skrifar Jón, þæði í stjórn, lær-
dómi, menntun og handiðnum.
Einhver einn staður yrði að vera
til á landinu, þar sem öll fram-
för landsins mætti helzt safnast
saman á og útbreiðast þaðan vítt
um landið.
Sá staður varð að vera hafn-
góður, liggja viturlega við sam-
göngum, vera hægur til aðdrátta
og velbýll. Á þeim stað yrði bezt
borgið hag Alþingis og setri
stjórnvalda. Alla þes& kosti seg-
ir Jón Reykjavík sameina, og
skuli því þing þar sitja, sem
einnig varð.
í þessu eina máli kom fram-
sýni Jóns Sigurðssonar glögg-
lega í ljós og hefur framtíðarspá
hans varla getað réttari reynst,
svo sem reynslan hefur ótvíræð-
ast sýnt.
En hluturinn er, að þó Jón
Sigurðsson hefði að viðfangsefni
bætt lífskjör undir allt öðrum
kringumstæðum en nú eru, áður
en nokkuð verulega var farið að
örla á þeim framförum, er síðan
féllu þjóðinni í skaut, þá eru
leiðbeiningar hans sígildar vegna
þess að hann jafnan leggur
megináherzlu á manngildið, rækt
un manngildis og ýmsar þær um-
bætur, sem hverjum einstakling
þjóðfélagsins er skylt að leggja
stund á vilji hann reyna að vera
sannur íslendingur. Þess vegna
verður fordæmi Jóns Sigurðs-
sonar sígilt fyrir þjóðina, þess
vegna fyrnist minning hans ekki
á meðan íslenzk þjóð er við líði.
Þess vegna verður það að vera
sívakandi ástundun kynslóðanna
að nota -sér sem mest af þessari
„dýrlegustu guðsgjöf“ sem sagn-
fræðingurinn talaði um í ræðu
sinni.
Þeim mun betur sem það er
gert og þeim mun ríkulegri
ávexti, sem þessi viðleitni þjóð-
arinnar ber, þeim mun betur
farnast henni um ókomin ár og,
aldir.
Þess vegna ber að fagna því,
að Reykvíkingar leggja áherzlu
á, að þjóðhátíðardagurinn 17.
júní verði sem áhrifamestur til
að heiðra minningu þessa mesta
vormanns íslands, er hefur lagt
grundvöllinn að flestu því, sem
áunnizt hefur þjóðinni til fram-
fara á undanfarinni öld.
Munum það íslendingar í bæ
og byggð, að gæta þess vandlega,
að dagurinn í dag á að verða
okkur til sæmdar og þjóðinni til
velfarnaðar, sannkallaður þjóð-
hátíðardagur.
IDAG sameinast hugir allra ís-
lendinga í hljóðlátri þökk til
þeirra manna, sem vörðuðu veg-
inn í sjálfstæðisbaráttu þjóðar-
innar og leiddu hana til sigurs,
svo að komandi kynslóðir á Is-
landi gætu búið við fullt sjálf-
stæði um alla framtíð. Það er því
ekki undarlegt, að Islendingar
láti í dag hugann reika til allra
þeirra, sem lagt hafa hönd á
plóginn til þess að draumur þjóð
arinnar um fullt freisi mætti ræt
ast og verða að veruleika. Verða
þau því vafalaust mörg nöfnin,
sem upp koma í hugum manna,
— en eitt mun þó ætíð bera
hæst: Nafn þjóðhetjunnar miklu,
Jóns Sigurðssonar, forseta.
STARFSDAGUR Jóns Sigurðs-
sonar varð langur og erfið-
ur. Framtíð íslands var í veði.
Hann vissi, að nauðsyn bar til
þess, að staðið væri á verði. ís-
land krafðist þess — og því var
hann reiðubúinn. Hann lét ekki
þar við sitja, heldur gekk hann
fram fyrir skjöldu og barðist, —
P.
UiC
l a
í
,r.
vikfa
ekki með hvassbrýndum eitur-
vopnum stríðsmannsins, heldur
vopnum andans, — sömu vopn-
unum, sem alþýða landsins hafði
notað í sjáiístæðisbaráttu sinni
um margar aldir. En hver voru
þá þau vopnin, sem einna bezt
dugðu? Hvert hafði þjóðin ein-
mitt sótt fagnaðarerindi sitt í
hinni ströngu og erfiðu baráttu.
Jú, í bókmenntir sínar, sögur,
tungu og þjóðmenningu. Þessi
voru vopn Jóns Sigurðssonar og
allrar alþýðu íslands um langan
aldur. Þjóðhetjan vissi, að án
þeirra var baráttan unnin fyrir
gýg. Án þeirra var til lítils unn-
ið, því að þessar menningarerfð-
ir voru það bjarg, sem byggja
skyldi á um alla framtíð. Varð-
veizla þeirra og ávöxtun var því
einn aðalkjarni sjálfstæðisbarátt
unnar. Og svo er enn.
TUNGA okkar íslendinga er
dýrmætasti og hjartfólgn-
asti arfur, sem við eigum. Hún
VeU ancli óhrij-ar:
Gleðilega þjóðhátíð.
UJÚNÍ er í dag — þjóðhátíð-
. ardagur íslendinga — það
er vor og birta yfir náttúrunni og
í hugum fólksins. Við erum í há-
tíðaskapi og höfuðborgin og öll
íslands byggð er með hátíðasvip.
Mikil hátíðahöld hafa verið
undirbúin og blöð og útvarp liafa
brýnt fyrir almenningi að leggj-J
ast á eitt til að gera þennan ní-
unda afmælisdag hins unga is- j
lenzka lýðveldis sem ánægjuleg- J
astan og hátíðlegastan þannig að
enginn óvirðingarskuggi falli á
hátíðaljómann, sem á að hvíia
yfir þessum degi. ,
Fyrir hvern sannan og hugs-
andi íslending er 17. júní ekki að-
eins kærkominn frídagur, dagur
skemmtana og gleðskapar, heldur
er hann honum einnig heilagt
tákn þess sem hver þjóð á dýr- 1
mætast: þjóðernis hennar og þjóð
frelsis, tákn þess sem er háleit
ast til í þjóðarsálinni.
Gerum reikningsskil.
— se^’ se*’ seSÍa sumir —
wþjóðerni, ' þjóðhollusta,
þjóðarmetnaður — innantóm
hugtök og orðagjálfur, úrelt og
útslitin! En það eru einnig til
aðrir — og þeir eru miklu fleiri,
sem gera sér grein fyrir gildi
þessara hugtaka og hugsa og
breyta samkvæmt því. — 17. júní
um leið og hann er okkur gleði-
og hátíðisdagur ætti í rauninni
að vera reikningsskiladagur
hvers fulltíða íslendings, dagur
er hann geri reikningsskil gagn-
vart sjálfum sér: verðskuldi hann
ávarpið góður íslendingur, hafi
hann staðið við skyldur sínar
gagnvart íslenzku þjóðfélagi, ís-
lenzkri tungu, íslenzkri menn-
ingu.
Dagur stúdentanna.
OG svo eru það nýútskrifuðu
stúdentarnir. Hin æskuglöðu
og vondjörfu andlit þeirra seíja
sinn svip á 17. júní. Oft eru þeir
fölir og þunnir á vangann eftir
strit og áhyggjur langs náms og
síðustu skorpunnar — stúdents-
prófsins. En öllum er þeim það
sameiginlegt, að þeir hafa náð
settu marki. Að baki þeirra liggja
menntaskólaárin, sem ef til vill
stundum virtust seint ætla að
líða með öllú sínu námsstauti og
baksi, en þau eru einnig auðug
af hugljúfum minningum og á-
hyggjulausum gleðistundum í
hópi góðra og glaðra skólasystk-
ina ög kennara.
n ^ ™ ,
Og stúdentarnir eru vel að
hvíta kollinum sínum komnir,
flestir hverjir og engin furða, þó
að gleði þeirra sé mikil að próf-
inu loknu.
Vandi fylgir
vegsemd hverri.
EN vandi fylgir vegsemd hverri
og svo er það einnig hjá hin-
um nýútskrifuðu stúdentum og
háskólaborgurum. Hinum ungu
ungu menntamönnum má aldrei
gleymast, að við þá eru tengdar
miklar og bjartar vonir ætt-
menna þeirra og þess þjóðfélags,
sem séð hefir þeim fyrir mennt-
un og uppeldi, og báðir þessir
aðiljar eiga heimtingu á, að þeir
haldi ávallt hátt á lofti kyndli
menntunar og manndóms og noti
gáfur sínar og kunnáttu þjóð
sinni til gagns og þurftar.
Á meðal hinna lífsglöðu ung-
menna, sem í dag fagna yfir
merkum áfanga á menntabraut-
inni eru vafalaust margir tilvon-
andi forystumenn á hinum ýmsu
sviðum þjóðlífsins. Alvara lífs-
ins nálgast, hinir ungu stúdentar
standa á krossgötum og það er
þeirra að ákveða hvaða leið skuii
velja, hvaða hlutverki þeir sxuli
helga framtíð sína og lífsstarf. I
En það væri samt ekki rétt að
láta framtíðarþanka oð áhyggjur
skyggja á stúdentagleðina hinn
17. júní. — Nógur er tíminn samt,
og þessvegna syngja stúdentarnir
ungu í dag, af lífi og sál: Gaude-
amus igitur juvenes dum sumus.
Til hamingju með stúdents-
prófið! — til hamingju með 17.
júní!
Menntun er
ekki fólgin í
því að hafa les
ið margar bæk
ur og góðar,
heldur í því að
vera lítillátur
og kurteis.
tengir okkur við fortíðina á þann
hátt, að einsdæmi eru í sögunni.
Hún minnir okkur á hið órofa
samhengi í íslenzkri menningar-
sögu, íslenzkum bókmenntum.
Hver er þá ástæða þess, að ís-
lenzkan skuli vera sú þjóðtung-
an, sem einna minnzt hefur
breytzt í umróti liðinna alda?
Jón Sigurðsson hafði svarið á
reiðum höndum: Ástæðan er ekki
einangrun þjóðarinnar, heldur
er hana fyrst og fremst að finna
„í bókmenntum vorum og bók-
máii, sem þjóð vor hefur haldið
við gegnum alla ævi sína í ritum
og ræðum“, eins og hann kemst
að orði. Og hann segir enn frem-
ur: „Það eru bókmenntir vorar,
sem hafa gjört, að
andinn lifir æ hinn sami,
þótt afl og þroska nauðir lami,
eins og skáldið sagði, og ef vér
höldum fast við þenna grund-
I völl, þá munum vér smám saman
verða færir um að taka oss fram
i allri verklegri athöfn, eftir því
sem landi voru og þjóð vex þrek
og kraftur, því menntunin er hin
bezta undirstaða allrar framfar-
ar“.
SAG-A íslenzkra bókmennta er
saga hetjulegrar baráttu lítill
ar þjóðar fyrir menningarlegu
sjálfstæði sínu, saga mikilla
sigra — og stórra drauma. Ekki
; hafa þó draumarnir verið fólgnir
' í eftirsókn eftir auðævum og
völdum, heldur löngun til að
leggja hönd á plóginn, yrkja ak-
ur íslenzkrar menningar og þjóð-
frelsis, — gera veg fslands og
I vanda sem mestan. Langt er orð-
ið síðan þessi draumur vaknaði í
brjósti forfeðra okkar; þeim
svall móður þegar í frum-
bernsku íslenzks þjóðveldis, —
þeir ræktu skyldurnar við niðja
sína — og sköpuðu ódauðleg lista
verk. Nöfn þeirra mai'gra eru
gleymd, en ætíð verður þeirra
minnzt, ekki sízt á þessum degi,
og forsjóninni fyrir að þakka. að
þeir skyldu hafa verið íslenzkrar
ættar.
MIKIL vá er fyrir dyrum. Litl-
ar þjóðir þurfa að vígbúast
til að glata ekki sjálfstæði sínu.
Við erum þó svo lánsamir, að
hafa ekki þurft að verja frelsi
okkar og sjálfstæði með . grá-
brýndum byssustingjum. Enn
sem fyrr eru vopn okkar hin
sömu: Lítil staka, stórbrotið
kvæði, góð skáldsaga. Og fleira
hefur nú bætzt í hópinn: Gott
málverk, höggmynd, — svo að
eitthvað sé nefnt. Er því sannar-
lega hægt að vera bjartsýnn á
framtíð þjóðarinnar, framtíð ís-
lands og íslenzkrar menningar-
arfleifðar. Við höfum unnið stóra
sigra — og eigum vafalaust eftir
að vinna þá enn þá stærri, ef
þjóðin missir ekki sjónar á
kjarna islenzkrá þjóðareinkenna
og menningar og heldur áfram
að þekkja sjálfa sig í verkum
beztu listamanna sinna; ef hún
virðir tungu sína héðan í frá sem
hingað til — og heldur fast við
lýðræðishugsjón þá, er skóp hið
forna þjóðveldi á Islandi. —
Treystum á guð vors lands og
fögnum í dag níu ára afmæli hins
íslenzka lýðveldis. Strengjum
þess heit að standa vörð um sjálf
stæði okkar, trúa engum fyrir
því nema okkur sjáifum og hafa
i heiðri boðskap þess manns, sem
var í senn „sómi Islands, sverð
þess og skjöldur“.
M.
Samkomulag í Finnlandi?
HELSINGFORS, 15. júní — Óvist
er með öllu, hvernig stjórnar-
deilunni í Finnlandi reiðir af. Þó
er álitið, að stjórnarflokkarnir
hafi komizt að einhverju sam-
komulagi um helgina.