Morgunblaðið - 22.08.1953, Qupperneq 8

8
MORGVNtsLAÐlÐ
Laugardagur 22. ágúst 1953
AittMitfrifr
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjóri: Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Stjórnmálaritstjóri: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Lesbók: Árni Óla, sími 3045.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla:
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald kr. 20.00 á mánuði innanlands.
í lausasölu 1 krónu eintakið.
í UR DAGLEGA LIFINU \
a ma»inuni'
F Y RI R þremur árum var
brezkur kaupsýslumaður, Edgar
Sanders að nafni, sem þá dvald-
ist í Ungverjalandi, handtekinn
af öryggislögreglu kommúnista.
Hann var dreginn fyrir rétt sak-
aður um njósnir í þágu Vestur-
veldanna. Sakborningurinn fékk
ekki að tala við ræðismann
Breta í Budapest og ekki fékk
hann heldur að velja sér verj-
anda í málinu. Slíkar aðfarir
gegn sakborningi, að hann fái
ekki að bera hönd fyrir höfuð
sér eru raunar ekki einsdæmi
austan járntjaldsins.
Stjórn kommúnista skýrði
frá því að Edgar Sanders
hefði játað öll ákæruatriðin,
að hann væri njósnari og
margháttaður glæpamaður,
erindreki „stríðsæsingaseggj-
anna í auðvaldsríkjunum,‘
o. s. frv. Svo höfðu kommún-
istar engar vöflur á þessu en
dæmdu manninn í 13 ára
fangelsi.
Brezka stjórnin mótmælti
þessum réttarglæp, sem þarna
var framinn á brezkum borgara.
Hún taldi tvímælalaust að Sand-
ers hefði verið saklaus dæmdur
og játning hans hefði verið feng-
in fram með nauðung. Til árétt-
ingar mótmælum sínum, ákváðu
Bretar að slíta þáverandi við-
skiptasamningum við Ungverja-
land og hafa engin viðskipta-
sambönd verið milli þessara
landa síðan. Bretar hafa aldrei
hvikað frá þeirri sannfæringu
sinni, að Sanders hafi saklaus
verið gerður að fórnardýri augna
blikskenja kommúnísku vald-
hafanna.
Síðan hafa liðið þrjú löng ár.
Meðan við höfum mátt frjálsum
höndum starfa og una í sólskini
frelsisins, við ilm náttúrunnar,
hefur þessi enski maður í þrjú
löng ár setið innibyrgður í fanga
klefa sínum.
En svo verður skyndilega
breyting á. Skyndilega og öllum
að óvörum berast fregnir af því
að Edgar Sanders hafi verið
sleppt úr haldi og sé hann nú
frjáls að fara heim til sín.
Trúir nú nokkur maður því að
landstjórn Ungverjalands hefði
sleppt þeim manni úr haldi, sem
hefði í sannleika drýgt þá stór-
glæpi, sem Edgar Sanders var
sakaður um og dæmdur fyrir?
★
Þegar Edgar Sanders kom í
fyrradag til Vínarborgar, var ein
fyrsta spurningin, sem frétta-
menn lögðu fyrir hann: — Hvers
vegna játaðirðu ákæruatriðin?
Og Edgar svaraði: — Hver hefði
ekki játað eftir slíka meðferð?
— Dag eftir dag var hann pynt-
aður við þrotlausar yfirheyrslur.
Stundum stóðu þær yfir sam-
fleytt í 14 klst. Þess á milli
kvaldist hann í myrkum og
þröngum dyflissuklefa, svefnból
hans voru harðar fjalir einar
saman.
Yfirheyrslurnar beindust ekki
að því að rannsaka á hlutlægan
hátt, hvort hann hefði framið
afbrot. Því að ákaerendur og
pyndarar vissu það glöggt að
hinn ákærði var saklaus. Hlut-
verk dómstólsins var ekki að
leita að og dæma það sem var
rétt. Allt þetta kerfi rannsókn-
ar og dómsáfellingar hafði það
eina hlutverk að fylgja fram
skipun frá valdhöfum kommún-
ista um að dæma mann í refs-
ingu, fá hann til að játa á sig
upplognar sakargiftir. Það skipti
engu máli, hver hinn óhamingju-
sami var, aðeins tilviljun að
þessi maður varð fyrir því.
Með dómnum var engu
réttlæti fullnægt, aðeins var
fullnægt vilja valdhafanna,
til þess að þeir gætu í áróð-
ursskyni bent á réttarhöldin
og notað þau sem sýnishorn
upp á það að vestrænar lýð-
ræðisþjóðir hyggðust ráðast á
Ungverjaland til að tortíma
þjóðinni!!
Fyrir skömmu kom út í Eng-
landi safn af ræðum Adlai
Stevensons fyrir forsetakosning-
arnar í Bandaríkjunum. Birtust
nokkrir kaflar úr þeim hér í
blaðinu s. 1. þriðjudag. M. a.
bendir Stevenson á það, að
kjarninn í hugsjón lýðræðisins
sé virðingin fyrir manninum.
Þessi hugsjón birtist í verki á
öllum sviðum, m. a. í því sem
við nefnum jafnrétti einstakl-
inganna, í öllum mannréttind-
unum og þá m. a. í því að þeg-
ar maður er sakaður um afbrot
eru strangar reglur til að
tryggja það að einstaklingur-
inn geti varið sig og verði þann-
ig ekki saklausum refsað.
I Mál Edgar Sanders er enn eitt,
óhugnanlegt dæmi um það að j
mat valdhafanna í Ungverja-
landi á manngildi er ailt ann-
að en við eigum að venjast. í .
lögregluríki kommúnismans ríkir
annar boðskapur, fyrirlitningin á
manninum. Því er það sem svo
furðulegir atburðir hafa gerzt
síðustu mánuði, að læknar hafa
fyrst orðið „læknamorðingjar“,
og síðan skyndilega kallaðir
„fórnardýr lögreglunnar". Á-
kærðir og ákærendur hafa ver-
ið í svo mikilli óða önn að skipta
um sæti, að í öllu öngþveitinu
getur engan rennt grun í hver
verður kallaður glæpamaður á
morgun, sá sem í dag situr í
valdastóli eða sá sem hangir með
snöruna um hálsinn.
Vá M
óhaí öl clrelL
v
a,
JZ EIN er sú stofnun í Dan-
mörku, sem víðfræg er er-
lendis vegna - hins ljúffenga
bjórs, sem hún bruggar. Er það
Carlsbergstofnunin. Ekki fer síð-
ur mikið orð af henni í Dan-
mörku sjálfri, en þar er hún
löngu landsfræg fyrir hið mikla
menningarhlutverk, sem hún
hefur unnið á undan genginni
öld, auk þess sem Danir kunna
fyllilega að meta einn Carlsberg,
svona til þess að hressa dálítið
upp á skapið!
CARLSBERGBJÓRVERK-
SMIÐJURNAR voru stofn-
aðar árið 1847 og eru því yfir
100 ára gamlar. Náði Carlsberg-
bjórinn þegar hylli almennings
og hafa vinsældir hans aukizt
eftir því sem á hefur liðið, eins
ög sjá má af því, að árið 1890
til 1891 framleiddi verksmiðjan
Glyptotekið í Kaiípmgnnahöfn
milljón, en á árunum 1948—’49
hafði framleiðslan náð 1,2 millj.
hl.. eða sem svarar um 350 millj.
flöskum. — Hefur mikill hluti
framleiðslunnar verið drukkinn
heima í Danmörku, en auk þess
hefur mikið magn verið fiutt út,
svo að gamli Carlsberg hefur
ULá ai'uli ihripar:
Friðurinn Hfi!
ÞÁ hafa Rússar náð enn einum
áfanganum í hinni öflugu friðar-
sókn sinni og menningarstarfi:
fyrsta vetnissprengja heimsins
hefur verið sprengd í Sovétríkj-
unum. Þjóðviljinn skýrir frá
þessari gleðilegu friðarfrétt með
risaletri á forsíðu sinni í gær og
kjamsar sérstaklega á friðvæn-
legustu þáttum málsins, ,,að
Sovétríkin hafi nú eignazt þetta
vopn, sem sé margfallt öflugra
að eyðileggingarmætti en kjarn-
orkusprengjan".
Þess er ekki getið í frétt Þjóð-
viljans, hvort flokkum friðar-
dúfa hafi ekki verið sleppt laus-
um við þetta tækifæri, en á því
leikur lítill vafi.
Þá er þess og að vænta, að for-
ingjar hinnar íslenzku friðar-
hreyfingar, meðGunnar Magnúss
í fararbroddi, sendi Malenkov
heillaóskir, er hann hefir stigið
þetta stóra spor í þá átt að af-
vopna þjóð sína og minnka mátt
hins rússneska hervalds. Jafn-
framt virðist hlýða, að Menning-
ar- og friðarsamtök kvenna sendi
Æðsta ráðinu þakkarávarp fyrir
þetta nýja framlag Sovétríkjanna
til stuðnings við friðinn í heim-
inum.
Spurningin er aðeins: hvenær
fullkomna Rússar hina miklu
friðarsókn sína, sém þeir efla nú
með slíkum glæsibrag?
Við Sílalæk.
LITILL lækur fellur sunnan úr
mýri og hverfur undir Hring
brautina, við austurhorn knatt-
spyrnuvallarins við Háskólann.
Værukær og yfirlætislaus renn-
ur hann út í Tjörn rétt við tærn-
ar á Þorfinni karlsefni.
Sem við löbbum vestur götuna
sjáum við ofan á kollinn á stelpu
korni þar sem lækurinn fellur
inn í stokkinn.
— Er þetta bróðir þinn, sem er
að gráta í kerrunni?
— Já, þetta er Sílalækur. Hann
er alveg fullur af hornsílum.
— Geturðu veitt þau?
— Já, já, þau synda öll hérna,
sjáðu. Ég set bara dósina hérna í
lækinn, og þegar ég tek hana upp
er alveg fullt af þeim. Sko, núna
eru þrjú í. Hann heitir Sílalækur,
af því að það er svo mikið af
hornsílum í honum.
— Hvað ætlarðu að gera við
þau?
— Ég, sérðu ekki glerkrukk-
una. Ég er búin að veiða ægi-
lega mörg. Sjáðu.
— Og hefirðu veitt þetta allt
ein? <
— Ne-ei, ekki ein. Það var
stelpa hérna áðan. Það er vin-
kona mín. Hún skrapp heim, af
því að skórnir hennar voru göt-
óttir. Hún kemur á eftir.
— Bróðir þinn er hálfóþægur?
— Honum er orðið kalt, grey-
inu. Þegar við erum búnar að
veiða nógu mörg hornsíli ég og
vinkona mín, þá ætlum við að
setja þau í fötu og geyma þau
úti á svölum hjá mér. Veiztu ann-
ars, hvað þau borða?
— Nei, ætli þeim þyki ekki
góðar rjómapönnukökur.
— Ha, ha. Sá er vitlaus, sagði
veiðiforkurinn, sem kannski er í
ætt við Þuríði formann. Og svo
vatt hún sér af stað heim með
litla bróður, af því að honum var
orðið svo kalt. Og krukkunni
með öllum fengnum úr Sílalæk
kom hún kirfilega fyrir í kerr-
unni hjá honum.
G
Við þúumst allar.
ÖÐI VELVAKANDI. — Mér
datt í hug að biðja þig fyrir
fáeinar línur út af erindi Helga
Hjörvars um daginn og veginn
s.l. mánudagskvöld.
Hann virtist sérstaklega hrif-
inn af bréfi reykvískrar húsmóð-
ur, þar sem hún telur þéringar
nauðsynlegar til að viðhalda
góðri sambúð í þéttbýli. Nú er ég
þeirrar skoðunar, að alls ekki
þurfi að grípa til þessara ráða.
Ég hefi búið 5 ár í sama húsi með
sama fólki. Við erum 4 húsmæð-
urnar og þúumst allar, og aldrei
hefir fallið styggðaryrði milii
okkar.
Nógu lengi þúazt.
NÓGU lengi höfum við þérazt í
þessu landi, og aldrei var
neinn menningarauki að.
Ég er viss um, að prestarnir
eru alveg eins virtir nú, og þegar
allir þéruðu þá nema nokkrir út-
valdir. Býst ég þó við, að yfir-
leitt þúi sóknarbörn þeirra þá,
minnsta kosti til sveita.
Þéringar gera ekki annað en
halda fólki í fjarlægð, svo að
menn kynnast síður hverir öðr-
um. Einmitt það veldur oft mis-
skilningi og getur verið undirrót
ósamkomulags.
Upplyfting.
SVO var það kaffið, sem reyk-
vísk húsmóðir deildi á okkur
fyrir að súpa hver hjá annarri.
Ég get ekki heldur verið henni
sammála þar.
Það er gaman að súpa kaffi
hjá grannkonum, og margar kon-
ur, eru svo bundnar við heimili
sitt, að þær fara ekki út nema í
erindagerðum. Kaffidrykkjan
verður þá dálítil upplyfting, og
er ég viss um, að þessar konur
eyða minni tíma frá heimilinu
en hinar, sem sækja skemmti-
staði. — Reykvísk húsmóðir, sem
ekki vill þéringar“.
____
Vinur er sá, er
til vamms seg-
ir. —
aukið drjúgum á gjaldeyristekj-
ur danska ríkisins.
(>í SEM gefur að skilja aflaði
Carlsberg eigendum sinum
gífurlegra tekna, er jukust eftir
því sem vinsældir hans urðu
meiri. Tók eigandinn, sem hlotið
hafði þá náðargáfu í vöggugjöf
að kunna að meta vísindi og
listir, það þá til bragðs, að hann
stofnaði Carlsbergsjóðinn, sem
m. a. skyldi hafa það hlutverk
að hlúa að vísindum og listum í
Danmörku. Carl Jacobsen, stofn-
andi og eigandi Carlsbergs, vai’
nefnilega þeirrar skoðunar, að
hann gæti engan veginn eytt
gróða sínum betur en með því
að éfla vísindi og listir í landi
sinu, og verður það vafalaust ein
mesta hamingja Danmerkur um
ókomnar aldir. — Jacobsen stofn-
aði því hinn svo nefnda Carls-
bergsjóð 1876 og skyldi hann
leggja fram fé til styrktar vís-
indum og hvers konar listum í
Danmörku. Má nokkuð marka
hina umfangsmiklu starfsemi
hans af því, að frá stofnun til
ársins 1947 veitti hann hvorki
meira né minna en 33 milljónir
króna (danskra) til fyrr nefndra
greina og hefur verið ein aðal-
máttastoð þeirra um tugi ára. Er
hið fræga „Glyptótek“ í Kaup-
mannahöfn til dæmis stofnað
á vegum Carlsbergsjóðsins, en
það er eitt hið merkasta safn,
sem um getur; eru þar gamlar
grískar höggmyndir, margs kon-
ar munir frá hinu forna Egypta-
lantíi og hin merkilegustu mál-
verk, svo að nokkuð sé nefnt.
Væri það eitt út af fyrir sig
stórfenglegur minnisvarði þess
rnanns, sem með fjárframlögum
sinum og fegurðarþrá stuðlaði
mest að því að koma því upp.
En hinn mikli Macenas Dan-
merkur lét ekki þar við sitja.
Hann skildi t. d. nauðsyn þess
að setja ýmiss konar höggmynd-
ir á almannafæri og vissi, að með
þvi að rækta listasmekk- þjóðar
sinnar, hlúði hann að menningu
hennar og lagði þar með hinn
traustasta hornstein að framtíð
hennar. Auk þess mælti hann svo
fyrir, að sjóðurinn skyldi styrkja
lista- og vísindamenn til utan-
farar, gangast fyrir listasýning-
um og gefa út rit um listir og
vísindi. Einnig er fyrirmælt, að
hann skuli styrkja lista- og vís-
indamenn til að gefa út verk sín.
Auk þess hefur hann styrkt og
komið upp fjölmörgum söfnum
og vísindastofnunum í Dan-
mörku.
MÁ af þessu sjá, hvílíku
menningarhlutverki Carls-
bergstofnunin hefur ætíð gegnt
í Danmörku, enda hefur kunnur
danskur vísindamaður haft orð á
því bæði í gamni og alvöru, að
án hennar væru engin vísindi til
þar í landi! Verðum við auðvitað
að taka ummæli þessi eins og
þau eru sögð, en þau varpa þó
nokkru ljósi á starfsemi stofnun-
arinnar á undan genginni öld.
Enda er það svo, að ef ferða-
maður fer hringferð um Kaup-
mannahöfn með leiðsögumanni,
Framhaid á bls. 10