Morgunblaðið - 10.12.1953, Qupperneq 6

6
MORGUTSBLAÐIÐ
Fimmtudagur 10. des. 1953
Drap verður úr rekstrarkostn-
aði ríkisins til oð trypgja varan-
legar skattalækkanir
GREIÐSLUJÖFNUÐUR á frv.
er hagstæður um aðeins rúmar
1,5 millj. kr., svo að það hrekk-
ur skammt fyrir þeirri útgjalda-
hækkun, Sem leiðir af tillögum
nefndarinnar. Árið 1952 urðu
rekstrartekjur ríkissjóðs rúmar
420 millj. kr., en eru áætlaðar
í þessa árs fjárlögum rúmar 418
millj. kr. Þótti sú tekjuáætlun
óvarleg, en leiddi af verðfallinU
í fyrra, sem jók útgjöld ríkis-
sjóðs um nær tvo milljónatugi. í
frv. fyrir 1954 eru rekstrartekjur
áætlaðar 427 millj. kr.
í lok októbermánaðar voru
rekstrartekjur ríkissjóðs orðnar
363 millj. kr., þar af eru tekjur
af söluskatti, verðtolli og vöru-
magnstolli 200 millj. kr. og tekj-
ur af ríkisstofnunum rúmar 85
millj. kr. Þessir tekjustofnar eru
þeir einu, sem ætla má að fari
framúr áætlun svo nokkru nemi.
Þess ber þó að gæta, að af toll-
tekjum þessa árs verða um 25
millj. kr. tollar af efni og vélum
til stórfyrirtækjanna þriggja og
er ekki hægt að gera ráð fyrir
hliðstæðum tekjum á næsta ári.
Þess ber einnig að gæta, að árið
í ár er mjög gott tekjuár hjá al-
menningi og mjög mikill inn-
flutningur. Er því naumast vog-
andi að gera ráð fyrir betri af-
komu á næsta ári.
TEKJUÁÆTLUNIN MIÐUÐ
VIÐ GÓÐÆRI
Vegna mikilla tekna almenn-
ings á þessu ári má gera ráð fyr-
ir að tekju- og eignaskattur yrði
á næsta ári verulega hærri en
áætlað er í frv., en vegna fyrir-
hugaðrar skattalækkunar er úti-
lokað að hækka þann tekjulið.
Meiri hl. n. leggur til að hækka
ýmsa tekjuliði frv. um 16,6 millj.
kr., og miðað við horfurnar nú
og reynslu síðasta ár og ársins í
ár er augljóst, að gera verður
ráð fyrir mjög góðu árferði til
þess að ekki verði greiðsluhalli
hjá ríkissjóði og verður þó að
gera ráð fyrir, að ekki verði um
að ræða neinar teljandi umfram-
greiðslur og ekki komi til launa-
hækkana eða hækkunar á vísi-
tölu.
Það eina, sem réttlætir svo háa
tekjuáætlun er í rauninni það,
að kaupgjaldsvísitala og verðlag
er nú orðið stöðugra en áður
hefir verið, þannig að fært hefir
þótt að miða fjárlagafrv. fyrir
1954 við sömu kaupgjaldsvísi-
tölu og fjárlögin í ár. Gefur það
vissulega betri vonir um heil-
brigðari þróun í fjármálum og
efnahagsmálum þjóðarinnar, ef
tekst að hafa hemil á verðbólgu-
skrúfunni.
Síðasta áratug hafa fjárlög far-
ið mjög hækkandi með hverju
ári. Enn stefnir að vísu í þá átt-
ina, en þó gætir nú meiri stöðv-
unar og hækkanirnar eru á til-
tölulega fáum liðum. Hækkun á
launaliðum frá núgildandi fjár-
lögum er 1—2 prósent, en þessi
liður hefir valdið hvað mestri
hækkun á undanförnum árum,
enda eru laun langstærsti liður-
inn í útgjöldum rikissjóðs. Þess
má geta, að kaupgjaldsvísitala
hefir síðan hækkað um eitt stig,
sem ekki er reiknað með í frv.,
en hvert vísitölustig hækkar
launagreiðslur ríkissjóðs um 800
•—900 þús. kr.
L AUNAGREIÐ SLUR
RÍKISSJÓÐS 160 millj. KR.
Haustið 1952 var gerð athugun
á launagreiðslum ríkissjóðs. Laun
fastra starfsmanna voru þá, að
meðtalinni 6% greiðslu í lífeyris-
sjóð um 120 millj. Þar við bætist
aukavinna og laun skv. kjara-
samningum um 36 millj. Hækkun
vegna afleiðinga verkfallsins, var
áætluð rúmar 3 millj. Samtals
eru þá launagreiðslurnar um 160
millj. kr. i
Kristjana Guðmun
Ræða Magnásar Jénssonar, framsögumanns meiri
hlufa fjárveiSínganefndar, við 2. umr. fjárlaga
Fjárveitinganefnd gerði á síð-
asta þingi allmiklar athugasemd-
ir um launagreiðslur ríkisins.
Nefndin hefir ekki séð ástæðu
til þess að leggja mikla ^innu í
slika athugun nú, þar sem hinar
almennu athugasemd.ir nefndar-
innar þá eru enn í fullu gildi,
enda sýnast slíkar athugasemdir
ekki hafa mikil áhrif. Hljóta enda
ráðuneytin að verða að hafa eft-
irlit með því, að ekki sé óeðli-
lega mikið mannahald hjá ríkis-
stofnunum, en rétt þykir þó að
vekja athygli á því, að sá háttur
virðist vera ískyggilega tíðkaður,
að stofnanir ráði starfsfólk, þótt
ráðuneyti hafi synjað beiðni um
Slðari hluii
® ® (í
það. Verður auðvitað að koma í
veg fyrir, að slíkt eigi sér stað,
ella kemur eftirlit ráðuneytanna
að litlu haldi.
HELZTU HÆKKANIR
Ef með eru taldar tillögúr fjár-
veitinganefndar, þá éru aðal-
hækkahirnar þessar frá núgild-
andi fjárlögum:
Utanríkismál (sendiráð 1
í Moskva) ...........l.Q millj.
Sjúkrahúsastyrkir .... 0.6 —1
Bygging sjúkrahúsa .. 0.5 —
Verklegar framkv.....1.0 —
Skipaútgerð ríkisins . . 1.5 —
Kennslumál , ...2.2 —
Jarðræktarstyrkir .... 1.0 —
Rannsóknir og tilrauna-
starfsemi í landbúnaði
og sjávarútvegi .....1.5 •—
Raforkumál ..........7.0—-
Almannatryggingar . . 2.3 —
Dýrtíðargreiðslur .... 9.1 •—
Aðalútgjaldalækkun er við
sauðfjárveikivarnir, en kostnaður
við þær er áætlaður rúmum 7.4
millj. lægri en í þessa árs fjár-
lögum. Sauðfjársjúkdómarnir
hafa kostað ríkissjóð feikna út-
gjöld, ert vonandi hefir nú tekizt
að útrýma þessum vágestum og
ætti þessi útgjaldaliður þá að
lækka enn verulega á næsta ári.
AUKA ÞARF HLUT VERK-
LEGRA FRAMKVÆMDA
Undanfarin ár hefir hinn sívax-
andi reksturskostnaður ríkisins
og hækkun lögboðinna framlaga
valdið því, að hlutur hinna verk-
legu framkvæmda hefir orðið æ
minni. Er sú þróun mjög óheppi-
leg, og telur nefndin mikilvægt
að hægt sé að bæta þessi hlutföll.
Hlutur hinna verklegu fram-
kvæmda batnar þó töluvert
vegna stefnu ríkisstjórnarinnar í
raforkumálum og vegna tillögu
nefndarinnar um að hækka fram
lög til vega, brúa og hafna um
1 miHj. kr. sem er þó lítil upp-
hæð miðað við heildarútgjöld
ríkissjóðs.
Framlög til kennslumála
hækka ár frá ári. Barnakennur-
um mun fjölga um 17 til 25 á
ári hverju og kennurum við gagn-
fræðaskóla um 10. Árið 1951
urðu framlög til kennslumála
rúmar 46 millj. kr., árið 1952
tæpar 54 millj., 1953 (áætlað)
tæpar 56.5 millj., og 1954 (áætl-
að) 59.5 millj. Nemendum fjölg-
ar árlega og má því án efa gera
ráð fyrir svipaðri þróun næstu
| Eftir þeim upplýsingum, sem
i fyrir nefndinni hafa legið frá
I Tryggingastofnun ríkisins hafa
áætlanir þær um barnafjölda og
fjölda gamalmenna, sem lagðar
voru til grundvallar við upphaf-
I lega áætlun um rekstur stofnun-
• arinnar reynst rangar, þannig að
horfiir eru á miklum reksturs-
1 halla hjá Tryggingastofnuninni.
. Ríkissjóður greiðir nú yfir 40
' millj. til trygginganna, en yrði
^ íari'n sú leið, sem forstjóri Trygg
ingastofnunarinnar hefir lagt til,
j að ríkissjóður greiddi allan hall-
' ann er ófyrirsjáanlegt hversu
þessi útgjaldaliður myndi hækka
á næstu árum, en beðið er um
7 millj. kr. viðbót á næsta ári.
Ýms önnur lögboðin útgjöld
ríkissjóðs vaxa éinnig ár frá ári.
Áður er vikið að skólabygging-
unum, én þar skuldar ríkið nú
14 millj. kr., jarðræktarstyrkir
hækka með auknum jarðabótum,
margra milljóna útgjöld eru á
fallin eða fyrirsjáanleg vegna
sjúkrahúsabygginga og ný út-
gjöld eru að myndast vegna
rekstursstyrkja til sjúkrahúsa og
þannig mætti lengi telja.
DÝRTÍÐARGREIÐSLUR
ÞUNGUR BAGGI
Dýrtíðargreiðslurnar eru að
verða mjög tilfinnanlegur út-
gjaldaliður fyrir ríkissjóð. Við
gengisbreytinguna losnaði ríkis-
sjóðúr við útflutningsuppbæturn
ar, en greiðslur ríkissjóðs til að
halda niðri vísitölunni hafa síð-
an aukizt hröðum skrefum. Árið
1951 urðu þessar greiðslur um
23 millj. kr., árið 1952 tæpar 28
millj. kr., árið 1953 (áætlað) tæp
ar 37 millj. kr., og 1954 (áætlað)
tæpar 46 millj.
RÓTTÆKAR RÁÐSTAFANIR
TIL SPARNAÐAR
Ég hefi rakið þessi atriði hér
til þess. að gefa hv. þm. nokkra
mynd af því, hvar helzt er um
útgjaldaaukningu að ræða nú og
væntanlega næstu ár að óbreyttri
löggjöf. Fjárveitinganefnd hefir
ekki nú fremur en undanfarin
ár gert tillögur um sparnað eða
lækkun útgjalda ríkissjóðs svo
neinu verulegu nemi. Þótt allir
ábyrgir menn hljóti að vera sam-
mála um nauðsyn þess að draga
úr útgjöldum ríkissjóðs, sem er
frumskilyrði varanlegra skatta-
lækkana, þá hafa fæstir gert
nokkrar raunhæfar tillögur um
það atriði. Ég hefi bent á það,
sem raunar er ekki nýr sann-
leikur, að meginhluti útgjalda
ríkissjóðs eru laun starfsmanna
og framlög, sem ákveðin eru með
lögum. Með hliðsjón af þeirri
ákvörðun stjórnarflokkanna að
samþykkja skattalækkun á þessu
þingi sýnist mér óhjákvæmilegt
— og ég hygg mig geta sagt það
einnig fyrir munn nefndarinnar
— að rækileg athugun fari fram
á því hversu draga megi úr rekst-
urskostnaði ríkisins. Um þetta
hlýtur ríkisstjórnin að verða að
hafa forgöngu, því að það er
með engu móti hægt að ætlast
til þess, að fjárveitinganefnd, sem
á 6—7 vikum á að fara í gegn-
um allt fjárlagafrumvarpið og
afgreiða hundruð erinda auk
starfa nefndarmanna á þingi,
geti framkvæmt þær yfirgrips-
miklu rannsóknir, sem gera þarf
í þessu sambandi. Vel tel ég þó
geta komið til mála, að formað-
ur fjárveitinganefndar væri hafð
Framh. á bls. 12
JARÐSUNGIN verður í dag kl.
10 f. h. frá Kristkirkju í Landa-
koti, Kristjana Guðmundsdóttir
hjúkrunarkona. — Kristjana var ;
fædd í Reykjavík 10. okt. 1891,;
dóttir þeirra mætu hjóna Guð- j
mundar Kristjánssonar skipstj. I
(ættaður frá Vestfjörðum, d. fyr- I
ir allmörgum árum) og seinni i
konu hans Ingibjargar Jónsdótt-
ur (héðan úr Reykjavík, d. fyrir
nokkrum árum 93 ára), sem
lengst af sína búskapartíð bjuggu
í húsi sínu á Vesturgötu 28 hér'
í bænum. Ég kynntist því heim- |
ili þegar í bernsku, enda alveg
á næstu grösum við mitt. Á ég
þaðan ljúfar minningar með
systrunum Önnu og Sjönu, leik-
systrum mínum, enda fór vel á
með okkur. — Menningarbragur
var á því heimili, svo orð var á
gert (höfðu þau hjón bæði dval-
izt erlendis) enda skein reglu-
semi, nýtni og snyrtimennska út
úr hverjum hlut þar og rík um-
hyggja fyrir börnunum fjórum
(það fimmta dó ungt), að koma
þeim vel til manns, þótt ekki
væri af miklu að taka. Kristjana,
er var næstelzta barn þeirra
hjóna átti því góðu uppeldi að
fagna og ástríki sinna. — Fljótt
bar á því að hún átti ákaflega
gott með að læra og fróðleiks-
fús að sama skapi, kom vel fyrir
sig orði, og hafði háttvísi til að
bera meira en krökkum er títt.
Eftir skólalærdóm fékkst hún
við verzlunarstörf, en 1916 sigl-
ir hún til Danmerkur að nema
hjúkrun, og mun hafa verið ein
með þeim fyrstu er það gerðu
hér. Gerir síðan hjúkrunarstarfið
að lífsstarfi sínu og vinnur við
þau störf bæði erlendis og hér.
Leggur fyrst leið sína frá Dan-
mörku til Hollands, dvelst tvisv-
ar í Belgíu, vinnur þar á Rauða-
kross klínikinni, fer tvisvar til
Frakklands og vinnur sem einka-
hjúkrunarkona þar á dönsku
hjúkrunarstöðinni í París. —Þess
á milli vinnur hún hér á Vífils-
stöðum, Kleppi og Kópavogshæl-
inu. Úr Frakklandsförinni hinni
síðari, kemur hún svo alkomin
heim 1939, nokkru áður en stríð-
ið skellur á.
Aðalstarf hennar hér verður er
hún kemur til Vestmannaeyja
1940 og vinnur að heilsuverndar-
vörnum með Ólafi heit. Lárus-
syni héraðslækni að útrýmingu
berkla, og unnu þau saman í
berklaeftirlitinu, og þótti þrek-
virki hve vel til tókst og bar
góðan árangur. Tvö síðustu árin
vann hún við hjúkrun í barna-
skólanum þar, eða lengur en
hjúkrunarstarfsaldur segir til
um og þrátt fyrir að hún hafði
kennt sér sjúkleika (nýrna) _er
hafði legu í för með sér. Núna í
haust (í sept.) fluttist hún bú-
ferlum til Reykjavíkur að taka
sér hvíld frá störfum. En hún
komst aldrei í íbúð sína, því hún
var vart komin til bæjarins, var
fyrst hjá nánustu vinkonu sinni
um tug ára frú Sigríði Eiríksd.,
er heilsunni tók að hnigna svo
mjög, að flytja varð hana á
Landspítalann, og þar lézt hún
aðfaranótt 2. þ. m.
Þó hér sé farið fljótt yfir sögu
og aðeins stiklað á stóru, sést að
Kristjana hefur nær óslitið stund
að hjúkrunarstörf í 37 ár, og þá
oft nótt með degi, sem að líkum
lætur og fylgir því starfi. Segir
sú er bezt til þekkir starfsferils
hennar og getu á því sviði, að
hún hafi ætíð lagt sig alla fram,
haft mjög fágaða framkomu og
alls staðar vakið traust hvar sem
hún hafi farið og muni hafa ver-
ið ein gagnmenntaðasta hjúkr-
: unarkona landsins.
I Ætla ég hér að geta að nokkru
atviks er gerðist meðan Krist-
jana var einkahjúkrunarkona í
París, því það sýnir hve vel fær
hún var í starfi og kunni sína
mennt. Hún var fengin til að
stunda ekkjudrottninguna af
Portúgal (sem nú er dáin fyrir
2 árum) og dvaldist með henni
I í höll hennar um nokkurn tíma.
Bauð ekkjudrottningin Kristjönu
með sér til Neapel, en það var
einmitt staðurinn, er hana lang-
aði mjög til að sjá.
Er Kristjana dvaldist í Briissel,
vildi svo til að Kristín heit. syst-
ir mín var þar búsett um hríð.
Varð heldur en ekki fagnaðar-
fundur er þær hittust þar af ein-
skærri tilviljun í þeirri stóru
borg, og einu íslendingarnir, er
bjuggu þar, því um margt var
líkt með þeim: báðar áttu ná-
kvæmlega sömu æskustöðvarnar
og þekktust þaðan þó nokkur
aldursmunur væri með þeim,
báðar voru prýðilega vel gefnar
til munns og handa, unnu fögr-
um bókmenntum og listum,
kunnu mörg tungumál, var út-
þráin í blóð borin og að kynnast
heimsmenningunni í sjón og
raun, fylgdust vel með heims-
málunum, létu sig miklu varða
um hag og velferð þjóðar sinnar,
höfðu stöðug bréfasambönd
heiman að og glöddust yfir
hverju því er landinu mátti til
frama verða. Má því geta nærri
að þær höfðu nóg að ræða um
og nutu þess að vera saman þeg-
ar út var komið og skoða sig um,
enda skrifar systir mín mér á
þeim dögum að sér finnist mjög
til um Kristjönu og mannkosti
hennar. — Seinast hittust þær í
Paris, en þá skildu leiðir, Krist-
jana fór heim, en vináttuböndin
héldust til æfiloka.
Öllum ber saman um það, er
Kristjönu þekktu, að hún hafi
verið óvanalega háttprúð kona,
orðheldin svo af bar, sannorð,
og laus við að halla á náungann
og vönd að virðingu sinni í alla
staði. Einnig var hún margfróð,
enda víðlesin, víðförul og vel
máli farin, trygglynd og átti sér
mörg hugðarefni. Það er því
mikill sjónarsviftir að svo mikil-
hæfri konu á ekki eldra æfi-
skeiði, en bót er þó í máli að
hún sleit sér út í því lífsstarfi,
sem flestu er fegra og getur fagn-
að heimkomunni. Því hún ávaxt-
aði vel sitt pund og skildi eftir
sig' einungis góðar minningar.
Tvær systur lifa Kristjönu:
Guðbjörg, af fyrra hjónabandi
föður hennar, í hárri elli, hefur
alið allan sinn aldur í Danmörku,
(móðirin dönsk), og Anna, ekkja
Schmidt vélstjóra, búsett héi'. —
Vil ég votta henni og börnum
hennar samúð mína og fjölskyldu
minnar. S. M. Ó.
¥
KRISTJANA Guðmundsdóttir
hjúkrunarkona er látin. Hún er
öllum vinum sínum harmdauði.
Þeir vita að með henni er horf-
inn sérstæður persónuleiki og að
vandfundinn er slíkur vinur sem
hún var.
Margra ára dvöl erlendis mót-
aði mjög hugarfar og framkomu
Kristjönu. Hún var vel menntuð
kona, fáguð og siðprúð. Mála-
kunnáttu sína notaði hún til að
afla sér góðrar þekkingar á er-
lendum bókmenntum. Einnig
naut hún í ríkum mæli hljómlist-
ar og myndlistar. Þess sem aðrir
nutu þó mest og bezt í fari
Kristjönu á meðan hún var heil
heilsu, var hin óvenjulega kýmni
gáfa hennar og orðheppni.
Þetta er í síðasta sinn, sem ég
skrifa orð sem Kristjönu eru
Framh. á bls. 9,