Morgunblaðið - 23.12.1953, Page 4

4
MORGVNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 23. des. 1953
Tríest — þrætuepli ítala og Júgóslava
SÍÐAN stríðinu lauk hafa Bret-
ar og Bandaríkjamenn haft setu-
lið í Trieste til að.halda uppi
lögum og reglu þangað til skipu-
lag yrði gert á stjórn þessa þrætu
svæðís. En framkvæmd ákvæða
þeirra, sem samþykkt voru í
friðarsamningagerðinni við ítali
á árunum 1946—1947 hefur dreg-
ist á langinn. Trieste átti að verða
„fríríki" undir forustu land-
stjóra, sem Öryggisráð S. Þ.
skyldi tilnefna. En ekki náðist
samkomulag um þennan land-
stjóra og hann hefur ekki verið
skipaður ennþá. Trieste var skift
í tvo hluta. A og B-svæði og
ráða ítalir mestu á A-svæðinu,
en Júgóslavar hafa verið nær
einráðir á B-svæðinu. Og setu-
lið Breta og Bandaríkjamanna
átti áð sjá um að þessum tveimur
aðilum lenti ekki saman.
En 8. október tilkynntu þessar
þjóðir að þær mundu kalla setu-
lið sitt heim. Það var í rauninni
það sama sem þeir segði ítölum
að hirða A-svæðið og Júgóslöv-
um B-svæðið. En hvorir um sig
vilja hafa meira.
Á A-svæðinu er sjálf borgin
Trieste og næsta nágrenni og
íbúafjöldinn þar 302 þúsund sálir
— nfl. 239 þús. ítalir og 63 þús.
Slóvenar. Á B-svæðinu, sem er
stærra en margfalt strjálþýlla,
búa kringum 75 þús. manna, þar
af 20 þús. ítalir, en hitt eru
Slóvenar. A-svæðið er þannig
miklu feitari biti, þar er Trieste,
besta höfnin við Adríahaf og
mikil iðnaðarborg og samgöngu-
miðstöð að fornu og nýju. B-
svæðið er fremur ófrjótt og fá-
tækt.
Þegar litið er á þjóðernin, sem
byggja svæðin tvö, virðist það
vera sanngjarnt að Italir fengju
A-svæðið og Júgóslavía B. En
ítalir heimta bæði A og B og
það sama gera Júgóslavar. Með
hvaða rétti?
STÓRVELDALOFORÐIN
Á miðöldum var Trieste hluti
af hinu auðuga hertogalýðveldi
Venezia, en á 19. öld sölsuðu
Austurríkismenn landið undir
sig, þó að ítalir væri aðal þjóð-
flokkurinn. ítalir töldu sig eiga
Trieste og það var fyrst og fremst
vegna Trieste, sem þeir fóru í
fyrri heimsstyrjöldina með Vest-
urveldunum og gegn Þjóðverj-
um og Austurríkismönnum, sem
þeir þó höfðu verið í bandalagi
við (Þríveldabandalagið). Og
ítalir fengu Trieste fyrir snúð
sinn og urðu öflugasta ríkið við
Miðjarðarhaf.
í síðari heimsstyrjöldinni veðj
Hér á myndinni sjást nokkrir Júgóslavar á götum Belgrad
um skiptingu Triest.
mótmæla ákvörðunum Vesturveldanna
líka úr Trieste. Svo kom brezkur
her og skakkaði leikinn og hérað
inu var skift í áðurnefnd tvö
svæði. Frá sjónarmiði Vestur-
veldanna hafði Trieste litla þýð-
fensiu meirihluta við þá atkvæða' ið' muni hann telja það sem árás,
greiðslu. Tito virtist hinsvegar og senda samstundis júgóslavnesk
sætta sigviðað ítalir fengju sjálfa | an her til Trieste og reka ítalskd
borgina Trieste en heimtaði nokk herinn burt. Hann hefur lagt til
urn hluta A-svæðisins ásamt B-1 að efnt verið til fjórveldafundar
deildu, ítölum og Júgóslövum [ fengju allt A- en Júgóslavar B-
undir fótinn, með því að gefa í
skyn að Trieste skyldi verða
ýmist ítalskt land eða Júgó-
slavneskt — eftir því sem á stóð.
Vorið 1948 áttu kosningar að
fara fram í Ítalíu og Vesturveld-
in óttuðust að kommúnistar og
róttækir sósíalistar mundu sigra.
Til þess að styrkja stjórnina í
kosningabaráttunni létu Vestur-
veldin frá sér fara yfirlýsingu
um, að ítalir ættu kröfu á að fá
Trieste — bæði A og.B — en
vitanlega mótmæltu Rússar og
Júgóslavar þessu samstundis. —
Trieste var m. ö. o. kosninga-
beita.
En sumarið 1948 vitnaðist það,
að misklíð var sprottin milli
Stalins og Titos, Og nú var um að
gera fyrir Vesturveldin að ná
Tito á sitt band. Hann fékkst að
vísu ekki til að ganga í Atlants-
hafsbandalagið, en gerði hins-
vegar vináttusamning við Hellas
og Tyrkland 28. febrúar í fyrra.
Næsta sporið var að sætta ítali
og Júgóslava, en þar var Þrándur
uðu ítalir á skakkan hest og í götu: gamalt hatur milli þjóð-
ingu, aðra en þá, að hægt var að svæðinu handa Júgóslavíu. —j um deiluna — Bretar, Banda-
gefa aðilunum, sem um svæðið Antony Eden lagði til að ítalir j ríkin, Ítalía og Júgóslavía — en
Vesturveldin hafa fallist á að
halda fimmveldafund, þ. e. þæta
Frökkum við, því að frá þeim
hafa komið tillögur, sem eigi eru
ólíklegar til sátta.
Tito gramdist það fyrst og
fremst, að samþykktin um heim-
kvaðningu setuliðsins var gerð
án þess að ráðgast væri um þetta
einu orðið við hann. Það munu
svæðið. Það hefði líklega verið
réttlátasta lausnin, en báðir aðil-
ar höfnuðu herini.
ítalir hafa aukið afskipti sín
af stjórn A-svæðisins meira en
Júgóslövum þótti gott, og í ágúst-
lok í sumar var send út hvass-
yrt yfirlýsing um þetta mál af
hálfu Titostjórnarinnar. Vakti
gerðust þjónar Hitlers. Og ásamt
Þjóðverjum lögðu þeir undir sig
mikinn hluta Júgóslavíu. En þeg-
ar halla tók á einræðisherrann
rak Tito marskálkur ítali ekki
aðeins út úr Júgóslaviu heldur
anna — og svo Trieste-déilan.
ítalir kröfðust þess að þjóðarat-
kvæði skyldi fara fram í Trieste
— í einu lagi — um hvoru rik-
inu Triestebúar viidu fylgja. Það
var fyrirfram vitað að ítalir
Þýzku lamparnir
koimríl^ aífuj
Pantanir óskast sóttar í dag
Kristján Siggeirsson h.f.
Laugavegi 13
* ♦!*♦!«!♦ ♦!♦ •!•
I
sú yfirlýsing gremju í Ítalíu og hafa verið Bandaríkjamenn sem
ítalska stjórnin dró saman her j réðu því. Þeir draga eindregið
við landamæri Trieste. Júgó- j taum ítala, og er það vitanlega
slavar svörðu méð því að gera fyrir áhrif ítala í Bandaríkjun-
það sama. En einmitt þá, þegar I
svo ófriðlega horfði, tilkynntu
Bretar og Bandaríkjamenn að
þeir mundu kalla setulið sitt
heim frá A-svæðinu og láta ítali
eina um hituna þar. B-svæðinu
hefir í raun réttri verið stjórnað
af Júgóslövum síðustu árin. Það
er ekki ósennilegt að afsal A-
svæðisins í hendur ítala hafi átt
að vera einskonar þóknun fyrir
að fá ítali til að samþykkja aðild
sína að Evrópuhernum, og um
leið átti að þægjast Tito með
því að viðyrkenna yfirráð hans
yfir B-svæðinu. En þetta brást.
Báðir voru óánægðir, og það svo,
að um tíma voru horfur á að
þessum tveim þjóðum mundi
lenda saman í striði út af Trieste.
Tito hefur lýst yfir því, að ef
ítalskt herlið komi inn á A-svæð-
um, þar sem svo margir ítalir
eru búsettir í New York einni
eru 2 milljónir manna af ítölsku
bergi brotnar.
Bretar virðast hins vegar draga
taum Júgóslava. Síðan á stríðs-
árunum hafa Bretar dáðst að
Tito og skæruliðum hans. Og
þegar Tito kom til London í fyrra
var honum fagnað sem samherja.
Hinsvegar láta Bandaríkin sér
fátt um finnast og tala kulda-
lega um „þjóðvarnarkommún-
isma“ Titos.
Rússar skoruðu þegar á Öryggis
ráðið, að taka Triestemálið til
meðferðar, er skerast fór í odda
í haust. Þeir halda enn fast við
fríríkisfyrirkomulagið, sem sam-
þykkt var 1947, og hafa bent á
Svisslending sem landstjóraefni.
En sá höfuðgalli er á fríríkis-
fyrirkðmulaginu, að enginn land-
stjóri mundi geta tjónkað við
þegnana. Hatrið milli ítala og
Slóvena er svo rótgróið, að ekkí
er annað fyrirsjáanlegt að aldrei
mundi linna blóðsúthellingum.
Meðan ítalir réðu Trieste, milli
styrjaldanna, kúguðu þeir Slóv-
ena á alla lund, þar næst fóru
þeir ránshendi um Júgóslavíu í
síðari styrjöldinni, og loks hefur
ekki linnt hatursáróðri síðan, og
aldrei hefur hann orðið meiri en
siðan núna í haust.
Það er ólíklegt að nokkur ár-
angur geti orðið að fimmvelda-
ráðstefnu í Triestemálinu. Eina
lausnin virðist vera sú, að setu-
lið Bretlands og Bandaríkjanna
verði kyrrt, hvort því er það
ljúft eða leitt. En í raunirmi er
það engin lausn heldur aðeins
gálgafrestur. Polyhistor.
0 Hinn nýi sendiherra Breta í
Persíu er kominn til Teheran.
Var honum fagnað á flugvellin-
um af svissneska sendiherran-
um þar, sem gætt hefur hags-
muna Breta í Teheran síðan Pers-
ar og Bretar slitu stjórnmála-
sambandi. Fleiri áhrifamenn
kmou og á flugvellinn, m. a. full-
trúar persnesku stjórnarinnar.
jólamatinn
Úrvals alikálfakjöt
Rjúpur á kr. 8,50 pr. stk.
KjÖtverzlunin Búrfell
Skjaldborg — S’ími 82750

(ci (úcijir:
Leikföng
alls konar
Vefnaðarvara
Regnhlífar
smekklegt úrval
Herranáttföt
Herraskyrtur
Jólakort
Forðizt þrengslin. — Gjörið innkaupin snemnia
Jólapappír
Jólaskraut
Jólamerkimiðar
Jólabönd
Jólalöberar
Epli, 8 kr. kíló
Appelsínur, 6 kr. kíló
Jólabazarinn
Hverfisgötu 50
“X"X”X“X"X"M":"I“H,,I"I"5“!,,X":“X"X"X">,K‘
ATHDGIH Bókin, sem allir vilja lesa, GAUKIJR TRANDILSSON
er a
þrotum