Morgunblaðið - 28.04.1954, Blaðsíða 9

Miðvikudagur 28. apríl 1954
MORGVNBLAÐIÐ

Dr. pliil. Hahí>n Stangerup:
r\se<o r
gjomrar menningarþjóðar
UNDRUN amerísks bókaútgef-
anda var mikil, á síðasta ári, er
hann montaði sig með að gefa út
Uionskviðu meðal ódýru bóka
sinna og bjóst við að bann mundi
í hæsta lagi selja af henni 50—60
þúsund eintök. Hann seldi á aðra
milljón og álíka mikið af Odyss-
efskviðu. Amerískir bókakaup-
endur eru hungraðir í bækur,
fyrst og fremst eru góðar bækur
eftirlæti þeirra.
Alíka mikið imdrunarefni var
það amerískum bókaverði, er
hann mótmælti tiltektum „kvenna
nefndar“, er ætlaði sér að eiga
frumkvæðið að því að „hreinsa“
bókasafn hans. í stað þess að fá
almenning í bænum, þetta var
smábær í Mið-vestur-ríkjunum,
með um 200 þúsund íbúa, snerist
almenningur þar þannig við
„bókahreinsun" kvennanna, að
safnverðinum var tekið eins og
frelsishetju og hann fékk stuðn-
jng beggja dagblaða bæjarins,
jafnvel þess blaðsins er var gefið
út af Hearst-pressunni.
Dæmi slik eru óteljandi í
Bandaríkjunum. Fullvíst er að
bókaútgáfa Bandaríkjamanna á
mikla framtið fyrir sér og frelsi
hennar verður varið eins og ótal
dæmi sanna.
HVERSVEGNA KOMA EKKI
NÝIR MENN FRAM?
Samt sem áður verða menn
Varir við vonbrigði meðal bók-
menntagagnrýnenda og rithöf-
unda og sömuleiðis verður þeirra
vart í tímaritum og blaðagrein-
um. Alls staðar er sama umræðu-
efnið: Hvers vegna koma ekki
fram nýir höfundar, ámóta og
þeir beztu er ruddu sér braut í
ameriskum bókmenntum á fyrstu
áratugum 20. aldarinnar?
Spurningin er dálítið einfeldn-
isleg, því hvar skyldi því hafa
verið lofað, að bókmenntir standi
í blóma áratug eftir áratug? —
Mönnum getur hætt til að svara
þeirri spurningu með raunsæi
Evrópumannsins, að ekki sé þess
að vænta að í bókmenntum þjóða
sé áframhaldandi gullöld. Menn
mega þakka fyrir, að fá blóma-
skeið við og við, svo sem hálfa
Öld í einu.
En Bandaríkjamenn hafa ekki
sömu bókmenntalega reynslu og
við. Þess vegna eru þeir óþolin-
móðir. En þetta er bæði styrkur
þeirra, þegar um er að ræða hið
verklega svið, og veikleiki á hinu
andlega sviði. Þeir geta ekki skil-
íð að verðmætar bókmenntir
komi ekki af sjálfu sér þegar
menn gera boð eftir þeim, þó
milljónir manna bíði þeirra.
Öhlenslager sagði eitt sinn um
hamingjuna: „Hún kemur af
sjálfu sér og tilgangslaust er að
ætla sér að elta hana“. Sama er
að segja um hæfileikana. Þetta
getum við Evrópumenn skilið,
vegna þess að hér er um að ræða
alda — eða þúsund ára erfða-
venjur í bókmenntum, er lifað
hafa blómaskeið og kyrstöðutíma
bil.
BÓKMENNTIR BANDARÍK J-
ANNA NÝGRÆÐINGUR
En bókmenntir Ameríkumanna
€ru nýgræðingur er nýlega hafa
haft blómaskeið sitt, er byrjaði
fyrir 30 árum. Á árunum milli
1920—40 urðu bókmenntir Banda
ríkjamanna áhrifaríkar á heims-
mælikvarða og mikið lesnar. —
Fram að þeim tíma nutu þeir
áhrifa frá öðrum þjóðum, en þá
í fyrsta sinn höfðu þeír áhrif á
heiminn. Enginn undraðist þetta
mejra en Bandaríkjamenn sjálfir.
Árið 1850 komst Nathaniel
Hawthorne þannig ag orði, sem
frægt varð, Ýmislegt gott er hægt
að gera í Bandaríkjunum, en þau
eru ekki' til þess fallin að menn
ali þar aldur sinn. 50 árum seinna
var komizt þannig að orði: Amer-
íku vantar sögu og andlegar
erfðavenjur. Því er heppilegast
að leita verustaðar til annarra
landa.
Og svo allt í einu reis rithöf-
undakynslóð Bandaríkjanna upp
á árunum 1920—30, Sher.wood
Anderson, Sinclair Lewis, Thom-
as Wolfe, Dos Passos, Hemming-
way, svo nefndir séu nokkrir af
þeim helztu.
Bandaríkjamenn néru stírurn-
ar úr augunum og ætluðu ekki
að trúa þessu undri En undrin
héldu áfram næsta áratug með
Faulkner, Steinbeck, Caldwell,
Farrell, Saroyan og mörgum öðr-
um, svo þjóðinni varð það ljóst,
að loks hafði hún eignast bók-
menntir, er voru í samræmi við
veldi þjóðarinnar og stærð.
Og svo héldu menn að sjálf-
sögðu, að áframhald yrði á þessu,
ný stórmenni kæmu til sögunnar
á komandi áratugum. En ekkert
varð úr þessu. Stórtíðindi á bók-
menntasviðinu héldu ekki áfram.
Höfundar, sem mest kveður að
enn í dag, eru þeir sem hófu-rit-
höfundaferil sinn á fyrsta áratug
blómaskeiðsins.
ÁIIRIF HEIMSSTYRJALDAR-
INNAR 1914—1918
Hvers vegna ber ekkert á nýj-
um höfundum ungu kynslóðarinn
ar? Ein af ástæðunum er sú, að
þeir hafa ekki öðlazt ný sjónar-
mið. Bandaríkin og allur heim-
urinn gerbreyttist á tímabilinu
efflr fyrstu heimsstyrjöldina. —
Hin miklu tímamót á milli gamia
og nýja tímans urðu á orustuvöll-
unum í Flandern á árunum 1914
—1918.
Þá molnuðu hugsjónir og erfða-
venjur niður og mótmæli risu
gegn vanabundnum sjónarmiðum
og úreltum kennisetningum. En
upp úr þessum rústum efasemd-
anna leituðu menn gleymsku og
deyfilyfja. Scott Fitzgerald, sem
á síðustu tímum hefur hlotið
endurvakta frægð bæði vestra og
í Evrópu skilgreinir tímamótin
á árunum 1920—30 til viðburð-
anna 1929, er menn hverfa frá
sjálfshyggju einstaklinganna og
fjárkreppan í Wall Street brauzt
út. Að sjálfsögðu er það rétt, að
næstu ár á eftir komu fram nýir
rithöfundar með ný viðfangsefni.
Stjórnmálastefna Rosewelts
(New Deal) umturnaði félagsmál
um þjóðarinnar og kom því til
leiðar að nýjar bókmenntir risu
með greinilegri félagshyggju í
staðinn fyrir einstaklingsbundn-
ar bækur.
Skáldskapurinn varð ekki að-
eins skjöldur fyrir einstaklinginn
en vörn fyrir betra og skynsam-
legra þjóðfélag. Önnur heims-
styrjöldin og ástandið, sem kom
á árunum eftir hana, hefur ekki
skapað ný viðhorf í andlegum og
félagslegum efnum. En þær hug-
myndir og lifsskoðanir er hafa
gert vart við sig síðan, eru eins
konar endurskin af fyrri heims-
styrjöld.
Seinni styrjöldin gat ekki
skelft nýja kynslóð eins og hin
fyrri. Að styrjöld væri hry.llileg,
og allt verðgildi á hverfanda
hveli, hafði Hemmingway kennt
manni.
Ekki gat það heldur örfað hug-
rekki manna og vakið nýjar hugs
anir, að nú ætti að gera gagn-
gerða breytingu á Bandarikjtin-
um með því að skapa þolarileg
lífsskilyrði, því um það höfgu
menn lesið í bókum Steinbecks.
Auk þess höfðu menn á stríðsár-
unum og á árunum þar á eftir
tekið upp félagsleg viðfangsefni
með víðtækum félagslegum end-
urreisnaráætlunum.
Blómaskeið í bókmenntum
eins og Bandaríkin áttu sér, á
milli heimsstyrjaldanna, er heilsu
samleg og góð fyrir alla, aðra en
þá, sem eiga að bera framþróun-
ina á herðum sér og verða að
þöla skuggann af hinum miklu
fyrirrennurum sínum.
UNGU RITHÖFUNDARNIR
Meðal ungra rithöfunda í
Bandaríkjunum eru lærisveinar
Hemmingways, lærisveinar Stein
becks, lærisveinar Thomas
Wolfes í stríðum straumum, en
enginn þeirra hefur sagt skilið
við lærifeður sína og sleppt sér
lausum í nýjan sjálfstæðan skáld-
skap.
Þess vegna ber nú mest á meðal
rithöfunda Vesturheims iðnum
nostrurum er aðhyllast anda Al-
exandríu frekar en skapandi afl
Aþenumanna. Þ.e.a.s. ævisögur,
greinasöfn, frásagnir, fagurkera-
dundur, þar sem menn eru að
reyna fyrir sér. Gagnrýni, ritgerð
arlist eru aðal viðfangsefnin. —
Vafasamt er að menn finni nokk-
urs staðar í heimsbókmenntun-
um eins margar ágætar ævisögur
merkra manna og eins frábærar
frásagnir um stórpólitíska við-
burði eða hagfræðiverk eða
hnyttnar og vel samdar bók-
menntagreinar og yfirlit og hand
bækur eins og á þessum árum.
En fagurfræðilegar bókmenntir
eru það ekki. Jafnvel þar sem
um slik verk er að ræða endur-
speglast andinn frá Alexandríu.
Lyrikkin hefur lengi, að mér virð
ist, verið eins konar akademísk-
ur samtíningur eða úrval fyrir
kennisetningar nýgagnrýnenda.
En þessi lyrik er í sjálfu sér ekki
ný, og staðsetur sig af frjálsum
vilja undir klíkur og sértrúar-
hópa.
FRÁSAGNARRÓMAN
OG SYMBOLISMI
Hinn ungi róman skiptir sér að
jöfnu á milli frásagnar-rómans-
ins og symbolisma. í stuttu máli:
Frásagnar rómaninn getur tillíkst
ágætum frásögnum frá stríðinu.
En næstum allir eru þeir óskáld-
legir, eins konar viðbætur við
hinar ágætu blaðagreinar amer-
ískra stríðsfréttaritara. — Öðru
máli er að gegna um bók Hemm-
ingways, „Vopnin kvödd“, er fær
sitt óviðjafnanlega gildi vegna
þeirrar andagiftar sem í frásögn
bókarinnar felst, og þess hjarta
er þar slær á milli línanna. Hér
er ekki átt við bækur eins og
eftir John Horne Burns „The
Gallery“, Vance Bourjaily „The
End of my Life“, Norman Mail-
ers „The Naked and the Dead“,
Shaws „The Young Lions“, til
James Jones „From here to Enter
nity“, sem er sú bezta þeirra. —
Flestar eru bækur þessar þýddar
og kunnar á Norðurlöndum, en
einkum sem sönnunargögn hlífð-
arlausrar, átakanlegar frásagnir
um styrjöld, stundum nákvæmar
sannsögulegar lýsingar, en ekki
list. Enginn eldstólpi frá efni til
hugsjóna. Þær eru skemmtilegar
til að lesa en hafa ekki áhrif,
þær kenna okkur en hrífa okkur
ekki, eins og „Vopnin kvödd“
eftir Hemmingway gerðu eða
„Tiðindalaust á vesturvígstöðvun
um“.
Einmitt vegna þessa að menn
voru svo langeygðir eftir „þriðju
kynslóð" höfundanna, vakti bók
Truman Capotes „Other Voices,
Other Roomslí, athygli og nokkr-
Framh. á bls. 12
M sjónarhóli sveitamanns
_ * -
Góð stétt — Oskiljanleg afstaða —
Afsfaða bænda — Stétt með stétt
OTRÚLEG en því miður sönn, Enginn bóndi hefði í þessari að-
reyndist fregn, sem útvarpið stöðu farið að gera sér það *
flutti á dymbilviku um það, að hugarlund, að hér væri um að
reykvískir sjómenn á togurum ræða einhverja samkeppni við
hefðu þröngvað Bæjarútgerð íslenzka bændastétt. Qændur
Reykjavíkur til að afturkalla mundu undantekningarlaust
ráðningu nokkurra færeyskra há- hugsa sem svo: hér fáum við
seta á skip útgerðarinnar, sem nýja liðsmenn í lífsbaráttu okk •
ella eru ekki gerð út vegna mann ar. Koma þeirra í sveitina mun
eklu. gera okkur lífsbaráttuna léttari
Afstaða sjómanna í þessu máli en alls ekki þyngja hana með
virðist vægast sagt óskiljanleg. aukinni framleiðslu á markaðinn.
Hún hlýtur að skaða stétt þeirra, Það eru bara þröngsýn stéttar-
bæjarfélag þeirra og þar með sjónarmið, sem ekki eiga neinn
þjóðarhag. — Mér hefur alltaf rétt á sér í frjglslyndu, samvirku
fundist sjómannastéttin vera þjóðfélagi, þar sem kjörorðið á að
nokkurskonar uppáhaldsstétt vera: Stétt með stétt.
þjóðfélagsins. Ég held ekki að I
ástæðulausu. Maður heyrir helzt |
aldrei sagt um hana annað en EKKI VIL ÉG skiljast svo við
hrós. Sjómennirnir eru vel mennt þetta mál að láta ekki getið grein
aðir, duglegir, myndarlegir, á- ar sem um þetta mál birtist í
ræðnir, bera hróður lands síns málgagni Þjóðvarnarflokks fs-
hvar, sem þeir fara bæði sem
farmenn og fiskimenn.
—o—
ÞETTA HAFA sjómennirnir hlot
ið að finna, svo að þeir áttu að"
vita að þjóðin öll er stolt af
þeim og störfum þeirra og vill
sýna það í verki. Hún vill búa
þeim eins góða farkosti og fáan-
legir eru á hverjum tíma, bæði
til fiskveiða og flutninga, hún
vill mennta þá í góðum skólum
eftir því sem við á, og hún hefur
fullan og einlægan hug á því að
þeir njóti þeirra beztu kjara, sem
atvinnuvegurinn — útvegurinn
— þolir. Þannig hljóta allir að
viðurkehna, bæði sjómannastétt-
in og aðrir, að þjóðin hafi búið
vel að þessari stétt og stéttin hef-
ur heldur á engan hátt brugðizt
trausrt. hennar. Og sjómanna-
stéttinni er heldur ekki lagt það
út til last, enda þótt nú reynist
erfitt, og raunar ókleift að manna
alla nýsköpunartogarana, þar
sem betri kjör bjóðast þeim, sem
í landi vinna.
■—o—
EN ÉG HYGG aftur á móti, að
enginn geti skilið þá afstöðu, sem
togarasjómenn í Reykjavík hafa
nú tekið, að leggja blátt bann
við því að hægt sé að gera þessi
skip út með því að ráða á þá
frændur okkar frá Færeyjum. —
Það er ekki eitt, heldur allt, sem
mælir með þeirri ráðningu. Án
hennar liggur þetta dýra atvinnu-
tæki, nýsköpunartogarinn — ó-
notaður í stað þess að vera i
gangi og gefa arð. Með því að
leggja þessu skipi hafa nokkrir
tugir manna í Reykjavik misst
atvinnu sína við verkun aflans,
þ. á m. konur og unglingar, sem
óvíst er hvaða vinnu fá í staðinn.
í þriðja lagi má svo nefna það,
að þessi framkoma í garð fyr-
eyskra sjómanna lýsir allt annað
en vinsemd til þessara nánu
frænda. — Með þessu er bein-
línis við þá sagt: Vil viljum held-
ur bíða tjón, leggja skipum okkar
en láta ykkur starfa á þeim. Slík
afstaða okkar dugmiklu sjó-
mannastéttar er beinlínis furðu-
leg, svo að ekki séu nú höfð um
þetta sterkari orð, og ég er sem
betur fer næstum því viss um
það, að engin atvinnustétt í land-
inu hefði komið fram á þenna
hátt við erlenda stéttarbræður í
vinsamlegu nágrannalandi.
ÉG ER a. m. k. alveg viss um
það, að íslenzkir bændur hefðu
tekið slíkt mál allt öðrum tökum.
Setjum svo að nokkrir færeyskir
bændur hefðu viljað tala til á-
búðar einhverjar jarðir í sveit-
um landsins, sem nú standa í
eyði. Engum íslepzkum bónda
hefði komið til hugar, að amast
við slíku landnámi. Þvert á móti
hefðum við, sem í sveitum búum
glaðzt yfir því að fá slíkan liðs-
auka til að halda við byggð lands
ins, nytja gæði þess, halda við
og auka framleiðslu þjóðarinnar.
lands 11. apríl s.l. Togarasjómað-
ur skrifar grein þessa. Hann slær
því föstu í upphafi, að sjómenn
gruni að Færeyingarnir séu hing-
að fengnir til þess að halda niðri
kaupi ísl. togarasjómanna. Ekki
eru færð nein rök fyrir þessari
fullyrðingu, en með hana í huga
fordæmir greinarhöf. ráðningu
þessara sjómanna. En hann vill
heimila færeyskum fjölskyldum
að flytjast hingað og setjast að
í þeim byggðarlögum, sem lagst
hafa í eyði undanfarna áratugi.
s. s. á Hornströndum, Langanesi,
í Breiðafjarðareyjum og e. t. v.
víðar. Greinarhöf. telur fram
ýmislegt, sem mælir með þessum
nýju innflytjendum, en honum
dettur ekki í hug að halda það,
að bændur landsins yrðu þeim
mótfallnir, enda þótt hér sé bein-
línis gengið inn á þeirra svið,
fluttir inn menn til að stunda
framleiðslu á landbúnaðarafurð- m
um.
—o—
EINS OG FYRR segir er það líka
skoðun mín, að bændur mundu
ékki amast við útlendingum á
eyðijörðum eins og sjómenn hafa
nú gert gagnvart sínum útlendu
stéttarbræðrum. En það kemur
sannarlega úr hörðustu átt, að
sjómenn skuli sjálfir gera ráð
fyrir meiri víðsýni og gleggri
skilningi á því, sem heilladrjúgast
reynist fyrir atvinnulíf lands-
manna hjá öðrum stéttum heldur
en sinni eigin. Þetta er mikil
viðurkenning á félagsþroska ís-
lenzkra bænda og ég held líka að
þeir eigi þá viðurkenningu skilið.
Skóggræðsuför
Húnvefninga
í Þórdísarlund
FÉLAG Húnvetninga hér í Rvík.
hefur á undanförnum árum fanð
árlega norður í Þórdísarlund í
Vatnsdalshólum, en þar hefur
félagið fer.gið nokkurt land til
skóggræðslu. Jón bóndi í Stóra-
dal hefur nú gert ítarlegt kort
af lundinum og Sigurður Jónas-
son skógræktarráðunautur hefur
leiðbeint félagsmönnum um skóg
græðslustarfið. Þá hafa bændur
í nærsveitum rinnig tekið þátt
í'gróðursetningarstarfinu er Hún-
vetningarnir hafa komið norður.
Nú er ákveðið, að Húnvetninga
félagið efni til skógræktarfarar
í Þórdísarlund í næsta mánuði.
Skógræktarnefnd félagsins er
nauðsynlegt að vita með nokkurri
vissu hve margir félagsmenn
munu taka þátt • í förinni, Sem
ekki mættu vera' öllu færri en
25—30 og eru væntanleg-
ir þátttakendur beðnir að
gera viðvart í síma 1994, 81454
eða 81625.