Morgunblaðið - 29.06.1954, Blaðsíða 9

Morgunblaðið - 29.06.1954, Blaðsíða 9
Þriðjudagur 29. júní 1954 MORGUNBLAÐIÐ i ByStingar eru dagiegt brauð í Giiatemaia eEIMURINN fylgist þessa dagana af athygli meö átökum jieim, sem fram fara í litla Miðameríkuríkinu Gaatemala cg menn velta fyr- ir sér hvernig úrslitin þar verði. Hingað til hafa fremur litlar fréttir borizt þaðan, stjórn landsins hefur beitt strangri ritskoðun við send- ingar fréttamanna, en smám saman hafa þó málin skýrzt. + GANGA EERFÆTTIR Guatemala liggur á milli Mexi- kó og smáríkisins Hondúras á Miðameríkuskaganum. Landið er um 42 þús. fermílur og það! bygSÍa 3 millj. manna. Um helm- ángur búanna eru Indíánar, 38% eru svonefndir Ladinóar eða kyn- blendingar Indíána og hvítra tnanna, en aðeins 12% eru hvít- ir menn. Þjóðin er fáfróð og £á- tæk, tveir þriðju hlutar hennar eru ólæsir og óskrifandi, 64% ganga berfættir. Landsmenn eru hinir mestu guðleysingjar, að- eins 200 prestar eru í landinu og spánska er aðalmálið. Stærsta borgin er Guatemala, og hefur hún 236 þús. íbúa. Á ýmsu hefur oltið á undan- förnum áratugum í þjóðmálum f Ærbenz, fyrrv. forseti og Armos uppreisnarforingi oru skólct- bræior og fafnaldrar Sendiherra Bandaríkjanna í Gúatemala (t. v.) John Peurifoy og Arbenz forseti ræðast við. Bandaríkin hafa verið mjög uggandi ■ vor út af Sovétvináttu stjórnar Guatemala, þótt hún hafi ekki talizt kommúnisk. CastiIIo Armas landsins og þau verið sem stór suðupottur, er ávallt hefur kraum að í og oft soðið upp úr. Árið 1823 brauzt landið undan spönsku krúnunni og hefur átt að heita sjálfstætt síðan, en það sjálfstæði hefur jafnan verið hlekkjað af únnlendum einræðisherrum og ofbeldismönnum. Frá því að landið varð sjálfstætt hafa 18 einræðisherrar farið með völd þar og hét hinn síðasti þeirra Jorge Ubico hershöfðingi, sem rekinn var frá völdum 1944. * SONUR ÚRSMIÐS Forseti þar til í gærdag var Jacobo Arbenz, 40 ára gamail atvinnuhermaður, sonur sviss- nesks úrsmiðs og innfæddrar konu. Að nafninu til er hann jþjóðkjörinn, en lcomst til vaida x kosningum, eftir að hann hafði rekið mótframhjóðanda sinn úr landi og brytjað fylgismenn hans íiiður með vopnavaldi. Foringi byltingarmanna er einnig hermaður að mennt og atvinnu Castillo Armas, 40 ára að aldri. Hann er jafnaldri Ar- benz forseta og skólabróðir hans frá herskóla Guatemala. Var hann ofursti í her landsins, en var varpað í dyflissu árið 1950 fyrir að gera tilraun til upp- reisnar gegn þáverandi stjórn landsins. Hann gróf neðanjarðar- göng út úr fangelsinu og komst huldu höfði úr landi til Hondúr- as, þar sem hann hefur dvaiizt síðan og safnað um sig mönnum, sem stjórnin hefur flæmt úr Jandi, fé og hergöngum. Fyrir rúmri viku hélt Armas síðan af stað með liðssveitir sínar frá Hondúras, eftir að hann haíði Játið leiguflugvélar flytja hluta þeirra til landamæranna. Upp- reisnarmenn kölluðu sig hinn frelsandi her landsins í útvarps- sendingum sínum og tóku sér einkunnarorðin: Fyrir Drottinn íninn og heiður. ★ BLÓÐUG BYLTING Framsókn uppreisnarmanna hefur síðan gengið allvel, eftir þeim óljósu fregnum, sem frá landinu hafa borizt. Þeir hafa náð á sitt vald mörgum af stærstu borgum landsins og sækja nú fram til höfuðborgarinnar og eiga innan við 100 km ófarnai í gærdag settu uppreisnarmenn stjórn landsins úrslitakosti og kröfðust þess að hún féllist á friðarskilmála þeirra. Jafnframt skoruðu þeir á herinn að gera uppreisn. Að öðrum kosti hótuðu þeir að kasta sprengjum á höfuð- borgina og leggja hana í rúst. Uppreisnarmenn ráða yfir miklu meiri flugvélakosti en stjórnin, F-47 flugvélum, en stjórnin hefur aðeins nokkrar léttvopnaðar kennsluvélar á sínum vegum. Það er ekki að ósekju, að upp- reisn hefur verið gerð gegn stjórn Arbenz forseta. Hann átti þátt í því árið 1944 að steypa Ubieo Arana ofursti, keppinautur Arbenz um forsetaembættið. — Ilann lét ryðja honum úr vegi í júlí 1949. Þá var Arana yfirhers- höfðingi landsins, vinsæll hjá her og alþýðu. einræðisherra frá völdum og myrti þá foringja Guardia de I Honor sveitarinnar í höfuðborg- inni ásamt 13 félögum sínum. i Unnu þeir uppreisnarmenn síðan ! flest virki borgarinnar og náðu stjórnartaumunum í landinu. ' Síðan settu uppreisnarmenn með l Arbenz og Arana ofursta, vin og félaga Arbenz í fararbroddi land- inu frjálslynda stjórnarskrá og efndu. til kosninga. Forseti var | kjörinn Jóse Arévalo, þekktur ) menntamaður, sem dvalizt hafði gerðu og tíðreist austur fyrir í útlegð í Argentínu. Hann var við völd í 6 ár og voru þá á þeim tíma gerð 29 samsæri til að velta honum frá völdum. Stjórn hans var frjálsleg og innleiddi fram- farir í landinu, m. a. ritfrelsi, málfrelsi og fundafrelsi, sem aldrei áður hafði þekkzt. Arbenz var hermálaráðherrann í stjórn Arévalos og notfærði hann sér brátt stöðu sína til þess að draga sér fé og auðgast mjög á kostnað ríkisins. Á þessum árum kynnt- ist hann kommúnismanum og varð strax uppnuminn af valda- kenningum hans. Hanh tók að lesa La Uníon Soviética og ræða um Rússland með innfjálgri hrifningu. ★ LÉT MYRÐA ARANA Árið 1948 vann Arbenz að því öllum árum að verða forseti. — Höfuðandstæðingur hans og keppinautur um það embætti var hinn gamli byltingarfélagi og vopnabróðir Arana ofursti, sem var þá orðinn yfirhershöfðingi landsins. Sem hermálaráðherra deildi Arbenz með honum yfir- ráðunum yfir her landsins. Með þjóðinni var Arana vin- sæll og einkum meðal hersms og eru líkur á að hann hefði hlotið embættið. En í júlímánuði 1949 var hann ginntur á könn- unarferð, einn í bifreið sinni, og á afviknum stað við Amatitlán- vatnið réðúst fjórir ungir liðs- foringjar með vélbyssur í hönd- um að bifreiðinni og skutu Ar- ana til bana. Allir voru þeir ná- komnir Arbenz hermálaráðherra. Morðið vakti byltinguna í land- inu, en Arbenz barði hana niðar með harðri hendi og létu 200 manns lífið. Eftir að Arana hafði verið rutt úr vegi var brautin greið til for- setaembættisins fyrir Arbenz og hann tók völdin við kosningar í nóvember 1950, eftir að har.n hafði hrakið mótframbjóðanda sinn, íhaldsmann, úr landi. — Skömmu áður hafði Castillo Armas, sem nú er foringi upp- reisnarmanna gert byltingartil- raun gegn Arbenz og þáverandi forseta Arévalo, en mistekizt. Þannig komst Arbenz til valda í skjóli vopna og hryðjuverka, þá yngsti forseti Ameríkuríkj- anna, aðeins 37 ára að aldri. — * UMBÆTUR Hann kom í fyrstu nokkrum um- bótum á í landinu, skipti jörðum milli bænda og rammefldi verk- lýðshreyfingu landsins og vopn- aði hana. Verklýðssamtökin voru alkommúnisk og voru eitt sterk- asta aflið, sem Arbenz studdiot við, en herinn hafði hann aldrei með sér óskiptann. Nánustu sam- starfsmenn og ráðgjafar Arbenz járntjald svo sem Pellecer, sem stóð fyrir landskiptingunni og Gutíerrez, sem stjórnaði verk- lýðshreyfingu landsins. Hún var skipulögð á kommúniskan hátt undir leiðsögn franska kommún- istaleiðtogans Louis Saillant, sem stjórnin fékk til landsins í þeim tilgangi. Ekki áttu þó nema fáir hreinir kommúnistar saeti á þingi landsins, stjórnarskráin bannaði alla útlenda flokka, en Verklýðs- flokkurinn sem var stjórnarflokk urinn var hreinn kommúnista- flokkur, þótt ekki héti hann því nafni. Það var því strax augljóst hvcr tengsl stjórn Arbenz hafði við Moskvu og jafnframt að þar fengi Rússland stökkbretti í landinu til að seilast til valda og áhrifa á meginlandi Ameríku. Enn aug- ljósara varð þetta, er sænskt skip kom fullfermt af vopnum og skotfærum til Guatemala i og flutti farminn frá Pól- landi. Loks sýnir stuðningur Molotovs og rússnesku sendi- nefndarinnar í Oryggisráðinu við Guatemala hver hin raunveru- lega stefna stjórnarinnar er, en varla myndi Rússland berjast svo til þrautar á vettvangi Öryggis- ráðsins fyrir „auðvaldsríki". Á síðustu vikum, einkum eftir að innrásin hófst, hefur Arbenz fyllt fangelsi landsins af póii- tískum andstæðingum sínum, beitt strangri ritskoðun, vopnað lögregluna og stóraukið leynilög- reglu landsins. Loks hefur þó að því komið, að Arbenz hefur orðið að segja af sér forsetaembætti og við tek- ið yfirmaður hersins Dias. Eng- inn veit hvaða ástæður liggja að’ baki þeirri valdaskiptingu, ea iíklegt er, að herinn, sem aldrei var hliðhollur hinni róttæku stefnu stjórnarinnar, hafi tekið völdin í bili frá Arbenz og stjórn- málamönnunum. Jafnfrámt hefur stjórnarskráin verið afnumin og öngþveitið í landinu eykst með hverri stundu. Það var gegn stjórn Arbenz, sem Castillio Armas gerði upp- reisn og þeim háttum, sem hún hefur haft á og Armas kallar sjálfur kommúniskt einræði, of- beldi og hryðjuverkastefnu. Ekki skal um það sagt, hvort ástandið í landinu batnar að mun, þótí uppreisnarmenn vinni sigur, sem nú virðast nokkrar horfur á, en það má þó með fullri sanngirni segja, að stjórn Arbenz gaf til- efni til, að henni yrði steypt með sama hætti og hún komst til valda og stjórnaði iandinu. Heimsblöðin segja ★ HEIMSBLOÐIN hafa undan farna viku rætt mjög um ástandið í Guatemala og hafa fréttir þaðan og greinar um Á styrjöldina tekið mikið rúm í stærstu biöðum Evrópu og Ameríku. Yfirleitt er það sam- eiginleg skoðun blaðanna, að Á ekki sé hægt að kalla stjórn Arbenz hreinkommúniska, en þó hafi stjórnarstefnan hneigst í þá átt síðustu árin. Á Jafnframt greinir blöðin mjög á um þátt Bandaríkjamanna í þróun mála í Mið-Ameríku og lítur hver sínum augum á Á hann. — Hér fara á eftir stutt- ar greinar úr því, sem nokkur helztu blöðin hafa um málið skrifað. £t Mmk ÞAÐ virðist, sem allar tilraunir til þess að vekja upp bylt- ingfí' í landinu sjálfu hafi mistek- izt. Hafa því þau ríki og þeir sem vilja steypa hinni framfarasinn- uðu stjórn í Guatemala tekið þá ákvörðun að grípa til róttækari ráða. Ef hinir landflótta hermenn sigra í átökunum geta þeir ekki tekið við völdunum og stjórnað sem fulltrúar þjóðarinnar sjálfr- ar. Þeirra máttur felst í hersveit- um, fé og vopnum. sem fengin eru erlendis frá. Uppreisnarmenn segjast vilja vinna bug á ógnar- stjórninni í landinu. En það verð- ur erfitt fyrir þá sjálfa að halda völdunum án valdbeitingar, — ef þeir þá sigra ....“. THE TIMES sér af innanlandsmáliim arinarra' ríkja. í mörgu eru Guatemala- átökin frábrugðin því, sem vana- lega gerist um byltingar í Mið- Ameríku. Þegar hefur verið drep- ið á hið fyrsta. Annað er það, að leitað hefur verið ásjár Samein- uðu þjóðanna og hið þriðja er, að herflugvélar taka þátt í bardög- unum í Guatemala, en eins og allir vita þarf til þess flugveili, og er auðvelt að geta sér til hvar þeir vellir liggja. Hlutlaus afstaða til málsins mun reynast Bandaríkjunum erf- iðust, en þau eiga miklu meiri hagsmuna að gæta í landinu, sem nú er ógnað af kommúnistum en við Bretar.“ nptxMwtapm Ktt cmcm, et6m*A***t BctMOiMK HcxwtywwcnpOCTnm n«imw (l>a<»Mi.V PfíiAfl ^^^Opran U»HTpn^fcMoro Ho«ttrT#T« n MK BMn(<5) AÞVÍ er ekki nokkur vafi, að innrásin í Guatemala er gerð' í samráði við ráðandi menn í Bandaríkjunum. Innrásin beinist öll að því að steypa stjórn lands- ins, þótt hún sé löglega kjörin af þjóðinni og það er gert vegna þess, að hún hefur fylgt sjálf- stæðri stefnu og neitað af lúta bandarísku boði. Á ótal fundum í Uruguay, Mexikó, Brasilíu og’ í öðrum löndum krefjast milljónir manna þess af árásarseggjunum, að þeir láti af innrásinni. Og fjöldinn hrópar: „Burt frá Guate- mala“!“ (Pravda) í'ípto jjotk cTrtnís Þ BYLTING hefur verið gerð í Guatemala, sem á yfirborð- inu líkist mörgum öðrum bylting um, er þar hafa verið gerðar og evrópsk blöð hafa lítt skeytt um. En í þetta sinn grípur málið inn í hagsmuni stórveldanna og það gerir allan muninn. Hér er um að ræða hagsmuni Bretlands og Bandaríkjanna og jafnframt því hagsmuni landanna austan járn- i því að fella dóm um atburðina í AÐ væri í meira lagi röng' stefna, ef ríkisstjórn okkar gerðist hliðholl nokkurri þeirri bvltingu í Mið- og Suður-Ame- ríku, sem gerð er með vopnavaldi frá nágrannaríki. Slíkt atferli, sem framið er af afturhaldsmönn- um í þeim tilgangi að steypa lýð- ræðislegri stjórn í einhverju landi er andstyggð allra góðra manna. Eins og er verðum við að fresta tjalds, þar sem ríkisstjórn Guate- mala er að minnsta kosti a bandi kommúnista. Hin andkommúnisku ríki mega ekki láta skerða rétt sinn til þess að gagnrýna það harðlega, ef kommúnistar ætla sér að skipta Guatemala. Annað mál er, að ó- þarft er fyrir okkur að leyna ánægju okkar, ef í Ijós kemur að afleiðing atburðanna í Guatemala verður sú, að landið öðlast lýð- æði á nýjan leik og sambúðin við önnur frjáls ríki batnar.“

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.