Morgunblaðið - 04.11.1954, Blaðsíða 1

*

Fimmtudagur 4. nóv 1954
Leiéangur á rekísjaka v/ð norðurpólinn
i
hann á ísjaka á reki
skamman veg frá Norðurpóln-
um, þar sem frostið verður 50°
C á vetrum, en nóttlaus vor-
aldarveröld ríkir á sumrum;
þar sem sólin aldrei sezt.
Fyrir skömmu kom Ansel Tal-
bert hirtgað til Revkjavíkur, í
„hitabeltisloftslag“ eins og hann
nefndi það, borið saman við vist,-
ina við pólinn. Talbert er ritstjóri
bandaríska stórblaðsins Nevv
York Herald Tribune, um allt, er
lýtur að hernaðar- og flugmál-
efnum. Hingað kom hann frá
Thule á Grænlandi, ásamt konu
sinni, Marlene, ungri stúlku frá
Arizona af þýzkum uppruna.
Talbert er maður um fertugt,
Miklum fróðleik safnað um veður-
far og náttúru norðurskautsins
\ SfEmtal við bandariskoD ritstjóia, er þar dvaldist j
Aldrei hafði til.þess komið áður,
og töldu margir, að það myndi
oxært reynast og lifshætta fylgja,
svo fjarri föstu landi í miðjum
I frostauðnum ishaísins, þar sem
i hinna verstu óveðra er von. For-
j saga málsins er sú, að könnunar-
! flugvélar flotans höfðu á ferð-
, , , , , _ , um sínum yfir pólsvæðið veitt því
hefur gegn blaðamennsku i !4 ar _ eftirteKt> að á ratsjánni birtust
að undanteknum nokkrum arum, flekklr> sem voru eins fastar
er hann starfaði sem liðs- ■ . .-. , ,
, , , eyiar væru 1 miðiu íshatinu. Við
fonngi 1 flughernum banda- , , ,.. „ , .
__, ... .» , , | rannsokn kom 1 lios, að her var
risku, og herir m. a. venð tvi-
t : • • , urn osalta ísflaka að ræða, íseyi-
vegis frettantari a vigstoðvunum , . . , í
■ -v--_ , , . ar, sem brotnað hofðu ur sknð-
x Koreu. S.ðan snemma i vor hef- .. . . , , ,
__, . ,v . ... í íoitiuin og komizt a rek um hafið.
xr hann dvahst að mestu a heim 1
skautasvæðununi og við norður-
pólinn. og ritað greinaflokka í
blað sitt um það, sem fyrir augu
hans og eyru bar. Hér á íslandi
hyggst hann dveljast nokkra
daga og rita greinar í Tribune
um veru sína hér, þótt ísland
liggi reyndar öfugu megin við
heimskautalínuna.
REYNSLA
VILHJÁLMS STEFÁNSSONAR
Bandaiúkin, og þá einkum her-
inn, hafa á árunum eftir styrjöld-
ina snúið sér æ meir'að rann-
sóknum á heimskautasvæðinu
norður af Kanada, sagði Talbert
í stuttu samtali, sem blaðið átti
við hann. Á þeim svæðum hafði
hinn heimskunni, íslenzki land-
könnuður Vilhjálmur Stefánsson
unnið mikið rannsóknarstarf og
hefur það verið í mörgu undir-
staðan fyrir frekari heimskauta-
rannsóknum síðari ára. Hafa
augu manna sérstaklega beinzt
að heimskautasvæðunum með
auknum flugsamgöngum, en yfir
pólinn er sem kunnugt er stytzt
flugleiðin frá Ameríku til Evrópu
og Asíu. Við veðurfræðii'ann-
sóknir hafa athuganir á loftslagi
Og veðurfari heimskautalandanna
og geysimikla þýðingu, svo ekki
sé minnst á þær náttúrufræði-
rannsóknir, sem þar hafa og far-
ið fram, en til skamms tima hefir
dýralíf og náttúruf ar heimskauta-
svæðanna verið nær óþekkt.
Bandai’íkjamenn hafa komið
sér upp allmörgum athuganar-
stöðvum á norðurhjaranum, á
nyrstu eyjum Kanáda, og einnig
á nokkrum stöðum á vesturströnc
Grænlands. Er Thule þeirrí |
stærst. Þar hafa Bandaríkjamem 1
byggt geysistóra flugstöð og m; |
. segja, að þar sé þungamiðja at |
hafnasvæðis þeirra á norðurhjar- ;
anum.
Eru flugbrautirnar nú orðn- ■
ar 10.000 feta langar, eða álika
og lengstu brautirnar á Kefla-
víkurflugvelli, en þær gerast
óvíða lengri í allri Evrópu. í
Thule eru nú um 6.000 manns,
þar hefir heill bær sprottið
upp á nokkrum árum, en áður
var þar fámennt Grænlend-
ingaby ggðarlag.
Voru Grænlendingarnir fluttir
um 100 km norðar á ströndinni til
nýrrar byggðar, er Danir leyfðu
byggingu flugstöðvarinnar.
!
LIFSHÆTTA
í FROSTAUÐNUM
Það eru tæp þrjú ár síðan
bandaríski flugherinn ákvað, að
gera tilraun til að stofna bæki-
fetöð á lagarísnum í íshafinu,
skammt frá norðurpólnum.
Á einni slíkri tók leiðangur
bandarxskra visindamanna sér
bólfestu fyrir tveimur og hálfu
ái'i.
Var það á íseyju, er var 4x19
mílur að stærð og um 25 metrar
á þykkt, en sjávarisinn er aftur á
móti ekki nema um tveir og hálf-
ur metri að þykkt. Eyja þessi
var brot af skriðjöklinum, sem
gengur norður af Ellismereeyju,
en pað er stórt eyland nær áfast
vesturströnd Grænlands og álíka
norðarlega og norðurströnd þess.
Var það þaðan sem Peory lagði
upp í pólierð sína árið 1909. Eru
uin 30—40 slíkar íseyjar á reki í
heimskautsisnum.
Á íseyju þessari, sem gefið var
.tafnið T-3, tókst ílutningaflug-
vélurn að lenda, og hófst bygging
rannsóknarstöðvar þar úti í miðri
ísauðninni, fleiri hundruð k.ló-
metra frá Ellesmere Island, sem
var næsta land. Kunnugt var, að
hreyíing er á ísnurn umhverfis
pólinn, hann rekur hægt í hring
um hann og var það von rnanna,
að íseyjuna myndi e. t. v. reka
inn að norðurpólnum, er fram
liðu stundir.
Byggðir voru tveir skálar á
aynni, annar svefn- og íveruskáli,
en hinn fyrir rannsóknarstofur,
bókasafn og kvikmyndaherbergi.
Alls voru um 14 menn á ísflákan-
um í einu, allt sjálfboðaliðar úr
hernum, auk nokkurra vísinda-
manna. Var skipt um lið á þriggja
.nánaða fi'esti. Skálarnir voru
xitaðir upp með brennsluoliu,
Talbert á íseyjunni. Myndin er
tekin í maí, í 20 gráðu frcsti.
sem flugvélar vörpuðu niður,
ásamt vistum og tæxjum, á
nokkurra daga fresti.
Þá var og ruddur góður flug-
völlur á íseynni og gátu alN+orsr
brigðaflugvélar, D C.—4 auðveld-
lega sezt þar.
EYÐUr,
í VEÐURKORTTN
Athugunarstöðin þarna í ís-
auðninni, hin fyrsta sinnar teg-
undar, var fyrst og fremst reist
sem veðurathugunarstöð. Fram
til þessa dags hafa nyrztu heim-
skautasvæðin verið eyður á veð-
urathugunarkortunum á norður-
hveli járðar, og var því mjög
mikilvægt að unnt var að fá dag-
legar fréttir frá athugunarstöð-
inni örskammt frá pólnum. Þá
voru náttúrufræðingar og við
sínar rannsóknir, en höggvin
voru göt á ísinn og gerðar athug-
anir á dýralífinu í sjónum. Reynd
ist þar vera um mi' ið svif
(plankton) að ræða. Leiðangurs-
menn fengu einnig net sín full
af rækjum oftar en einu sinni.

Þetta tæki notar" bandaríski flugherinn á heixnskautasvæðunum
til þess að þjappa snjóinn, og gera flugbrauíir á ísnum.
Tvisvar eða þrisvar veiddist þar
og fiskur.
Þá sáust og iðulega refaslóðir
í nýföllnum snjó, skammt frá
heimskautinu og nokkrum sinn-
um bjarndýraslóðir, enda fylgir
refurinn hvítabirninum fast eftir
og leggst á hræin, sem þeir hafa
gengið frá. Aftux- á moti urðu
leiðangursmenn aldrei varir við
seli allan tímann, sem þeir dvöld-
ust á íseynni.
Þessar náttúrufræðirannsóknir
voru allmerkar, þar sem nú varð
sannað, að allfjölbreytilegt líf
getur þróast í hinum kaldasta ís-
nafssjo og dýraxií er allt norður
að heimskautinu. Áður fyrr héldu
menn, að um slíkt gæti ekki verið
að ræða, unz Viihjáimur Stefáns-
son kom til sögunnar með sínar
rannsoxnir, en hann komst aldrei
þó svo norðarlega. Nú þykir hins
vegar sýnt, að lífsmöguleikar séu
allt til sjálfs heimskautsins, og
pað íurðu miklir.
f KAFBÁT
UNDIR SKAUTIÐ
Þá gerðu haffræðingar einnig
botn- og dýptarmælingar á xs-
fláKunum, bæöi með hljóðbylgj-
um og lmurn, en í bigerð er að
senda hina stóru kafbáta, sem
Bandaríkjamenn eiga nú í smið-
um, undir ísbreiðuna norður af
Grænlandi, allt til skautsins til
rannsókna á hafinu þar.
Þá sannreyndu ieiðangursmenn
kenningu, sem varpað hefur
verið fram, að í íshannu séu all-
heitir straumar og stuðii þeir að
auknu lífi í haíinu norður þar.
Mældu þeir hitastig sjávarins og
komust að raun um, að straum-
arnir liggja ailt norður tii sjáifs
skautsins.
Dagiegt líf á íseynni var hið
fjölbreyttasta, þratt fyrir ein-
veruna t ísauðninni, segir Talbert:
en hann dvaidist þar t tvær vikur
og ritaði greinar um vistina þar
í blað sitt. Menn höfðu ávailt
nóg að sysla, en þegar fnstundir
gáfust var gengiö a skiðum um
nágrennið. Það var þó ekki hægt
nema yiir sumartimann, þvi trá
því í nóvember fram í marzlok
er eiiif nótt á þessum slóðum, en
aldrei sést dagsKima a ioxti. Þa
geysa þarna snjóstormar feyki-
legir, svo allt leixur a reiðisKjáifi,
en emnig gerast langar stiiiur,
sem svört ísþoka fylgir einatt, svo
menn sjá ekki handa sinna skil.
rrosuo getur Komizt upp i 50°
C, svo eKki veitti af' að hita skáí-
ana vei upp og var tii þess notuð
brennsluona, er birgðaflugvél-
arnar vorpuðu öðru hverju niður
á ísinn.
HUNDURINN
GODi
En þrátt fyrir nattúruhamfarir
og geypifrost á norðurhjara
heims, undu leiðangursmenn hag
stnum hið bezta á ísnum. Þeir
höfðu jafnan nóg að starfa og
þess á milli lásu þeir bækur og
blöð, tefldu og spiiuðu, og á
hverjum degi var ein kvikmynd
sýnd þeim til afþreyingar. Þá
höfðu leiðangursmenn og með sér
hund einn ágætan, ættaðan sunn-
an frá Arizona, og var hann hið
vitrasta og bezta dýr. Gaf hann
ijaxnan leiðangui-smönnum til
kynna, þegar flugvél var vænt-
anleg, með góli og gelti, og það
löngu áður en nokkur maður
heyrði eða sá til hennar. Má geta
þess, að meðan Talbert dvaldist
á íseynni, síðast í apríl, bar það
við einn daginn, að hundurinn
tók að gelta ákaflega. Þótti leið-
angursmönnum það nokkurri
furðu sæta, þar sem þeir áttu
ekki von á neinni heimsókn um
þær mundir. En seppi hafði á
réttu að standa, þá sem endra
nær. Skömmu seinna sást til rúss-
neskrar könnunarflugvélar, er
hringsólaði góða stund yfir bæki-
stöðinni á íseynni, í um 250 feta
hæð.
Þótti leiðangursmönnum heim-
sókn þessi nokkur tíðindi, og
gesturinn fremur válegur. Víst
er, að flugvélin kom frá bæki-
stöðvum Rússa hinum megin við
pólinn, en þar hafa þeir tvær
slíkar rannsóknarstöðvar á ísn-
um.
Þegar bandaríski herinn hafði
haft bækistöðvar sínar í T-3 í
rúm tvö ár, hafði íseyna rekið
stóran sveig réttsælis í lagar-
ísnum. — Ekki varð mönn-
um þó að þeirri von sinni, að
hana ræki þvert yfir pólinn, en
hún komst innan við 100 mílur
að hönum. Er allur lagarísinn á
heimskautssvæðinu á hægri hreyf
ingu umhverfis skautið, réttsælis.
FALLHLÍFARLIÐ
Á PÓLINN
Að rúmum tveimur árum iiðn-
um var íseyjan komin á svipaðar
slóðir og rannsóknarstöð hersins,
alllangt undan norðurströnd
Ellesmere Island, er nefnist
„Alert“. Þótti þá ekki ástæða til
að halda rannsóknunum lengur
áfram og var stöðin því lögð
niður í sumar, og fluttu leiðang-
ursmenn allt sitt hafurtask aftur
suður í menninguna.
Þótti árangur rannsóknanna og
dvalarinnar á T-3 hafa verið með
afbrigðum góður. í fyrsta lagi er
það nú fullsannað, að unnt er að
hafast við um lengri tíma á ísn-
um við norðurpólinn. Er það
ætlunin, að setja fallhlífarlið nið-
ur á sjálfan pólinn innan skamms
til frekari rannsókna, og verður
þá byggt á fenginni reynslu frá
T-3. í öðru lagi öfluðust mikil-
vægar upplýsingar um náttúru
og dýralíf við pólinn, sem áður
voru ekki kunnar. Og í þriðja
lagi snéri leiðangurinn aftur með
mikinn fróðleik um veðurfar og
hafrannsóknir sínar á þessum
slóðum.
★
Á síðustu árum eru heim-
skautalöndin nyrðri komin í al-
faraleið flugvéla.
Yfir norðurpólinn liggur stytzt
flugleiðin milli heimsálfanna. Því
er æ mikilvægara fyrir öryggi og
umferð í framtíðinni að kunna
sem gleggst skil á þessum lands-
svæðum. Leiðangurinn á íseynni
var einn þátturinn í því starfi,
og þar var.um brautryðjendaverk
að"' ræða, sem alllengi mun í
minnum haft.
ggs
KAglsg gjöf fil
Skálhoits
ÓNEFNDUR maður hér í bæn-
um færði í gær próf. Sigurbirni
Einarssyni 5000 kr. að gjöf til
Skálholtsfélagsins. — Hefur próf.
Sigurbjörn beðið Mbl. að færa
gefanda þakkir stjórnar Skál-
hoitsfélagsins, fyrir þessa höfð-
inglegu gjöf.
í