Morgunblaðið - 15.03.1956, Side 7

Piimntudagur 15. marz 1956
MORGVWBLADIÐ
7 í
FRÁ SAMBANDI UNGRA SJÁLFSTÆÐISMANNA RITSTJÓRI ÞÖR VILHJÁLMSSON
Sigurhur Líndal stud. jur.:
Gajus Julius Caesar
2000 ára árfíð
FLESTIR munu um þaff sammála, að Júlíus Caesar hafi veriö eínn
mesti al'burðamaður, er sögur greina. Hann var allt í senn:
frábær hershöfðingi, mikill stjórnmálamaður og ágætur rithöf-
undur. Voru þeir hæfileikar í svo ríkum mæli, að hver þeirra um
sig hefði enzt til varanlegrar frægðar. Slíkir menn skilja að jafn-
aði eftir sig djúp spor, og varð svo hér. Það þykir því hlýða að
rifja upp æviferil Caesars og ævistarf nú í dag, er 2000 ár eru liðin
frá dauða hans.
ÆTT OG UPPVÖXTUR
Julius Caesar fæddist í Róma-
'borg árið 100 eða 102 f. Kr. b.,
eða 654 (652) árum eftir stofnun
borgarinnar skv. þágildandi tíma-
tali. Hann var af tiinni tignu
Julisku ætt, sem kennd var við
Julus, son Aeneasar ættföður
Rómveria
Ungur að aldri missti hann föð-
ur sinn, en hlaut þó hið ágæt-
asta uppeldi, enda var móðir
hans Aurelia, mikilhæf kona.
Um nám hans og menntun er
lítið kunnugt, en hann var þó án
efa snemma í skóla settur.
Rómversk undirbúnmgsmennt-
un miðaði einkum að því að
kenna unglingum þrjár höfuð-
dyggðir: lítillæti, hógværð og
#jálfsaga Var skólanámi því hag-
að í samræmi við þetta og auk
kennslu í venjulegum undirstöðu
greinum var mönnum innrætt
hollusta við ríkið og virðing fyr-
ir sið og lögum forfeðranna. Auk
þess sk’paði líkamsþjálfun veg-
legan sess, enda var liún undir-
Staða allrar hernaðarþjálfunar.
Æðri menntun var einaum fólgin
í legtri sígildra bókmennta,
grískra og latneskra, heimspeki
og mælskulist.
Er ekki að efa, að mennt-
un sem þessa hefur Caesar hlot-
ið. Má sjá það á ritum hans,
að hann hefur verið maður há-
menntaður, og um líkamsatgervi
allt var hann hinn vaskasti.
UPPHAF STJÓRNMALA-
AFSKIPTA
Uppvaxtarár Caesars voru
róstusöm. Sífelld innanlandsátök
miUi lýðsinna og höfðmgjasinna
urðu stöðug uppspretla ófriðar.
Enda þótt Caesar væri af höfð-
ingjum kominn, studdi hann lýð-
sinna, og er sennilegt, að þar
hafi mastu um valdið náin tengsl
við helztu leiðtoga þein-a.
Er hér var komið höfðu höfð-
ingjar borið hærri hlut, og var
Súlla, leiðtogi þeirra, allsráðandi.
Leit ha.nn hinn unga mann horn-
auga og vildi rjúfa tengsl hans
við lýðsinna. Hann skipaði því
Caesari að skilja við konu sína,
en hún var dóttir eins helzta
leiðtoga lýðsinna. Caesar neitaði
því og átti fótum fjör að launa,
er hann flýði frá Róm skömmu
tóðar.
Var hann nú um nokkurra ára
skeið fjarverandi frá Róm. Eftir
dauða Súllu árið 78 kom hann
þó til Romar og ákærði tvo skatt-
landsstjóra, illræmda mjög. Hafði
það að vísu engin áhrif til sak-
íellingar þeirra, en vax-ð til þess,
að alþýða manna þóttist þar
eygja vænlegt foringj-efni. Varð
þess og eigi langt að bíða, að
hann væri hafinn til virðingar af
voldugum frændum sínum með
atbeina alþýðu. Árið 73 var hann
kjörinn prestur og hershöfð-
ingi.
EMBÆTT8SFERILL 73—59.
Embættisbraut hans var nú
hafin, og gegndi hanrx embætt-
um, hverju af Öðru í þeirri röð,
er tíðkaðist með Rómverjum.
Hann lét ekki mikið að sér
kveða framan af, en allar að-
gerðir hans miðuðu að því að
koma sér í mjúkinn hjá alþýð-
unni. Hann úthlutaði fátækum í
Róm korni, sem ósparlegast og
hélt leika og skemmr.anir betur
en áður tíðkaðist. Var slíkt
leikjahald einn verulegur þáttur
stjórnmálabaráttunnar og alþýða
manna fús að veita þeim braut-
argengi, er vel gex-ði í þeim efn-
um — rétt eins og gerist enn í
dag.
Þegar Caesar gegnir dómstjóra
embætti árið 63, kemar fram á
sjónarsviðið glæframaðurinn
Lucius Catilina. Hafði hann safn.
að um sig hópi misyndismanna
og hugðust þeir ná völdum með
morðum og brennum. Ræðismað
ur var pað ár mælskusnillingur-
inn Cicero. Fletti hann ofan af
samsærinu og kom því til leiðar,
að þeir, sem þar stóðu að, voru
teknir af lífi. Komst snemma sá
kvittur upp, að Caesar hefði ver-
ið við rsiðabmggið riðinn, og
telja raunar sumir íullvíst, að
svo hafi verið. Samsæri þetta
lýsir hrnni dýpstu spillingu, og
eru afskipti Caesars einna Ijót-
astur blettur á öllum íerli hans.
Eftir þetta átti Caesar mjög í
vök að verjast og tók nú það
ráð að stvðja Pompejus, sem þó
var í hópi höfðingjasinna. Hann
Hann var nýkominn úr austur-
vegi og hafði sigrað Míþradates
konung í Pontos ,einn hinn mikil-
hæfasta andstæðing Rómverja.
Öldungaráðið var honum aod-
snúíð og tók hann því fegins
hendi, er honum bauðst þjónusta
Caesars. Stofnuðu þeir ásamt
Crassusi hinum auðga bandalag
með sér — þrístjóraveldið hið
. fyrra — og skyldu peir styðja
l hver annan. Caesar varð þá
| ræðismaður, svo sem honum
hafði leikið hugur á. Gerðist
hann umsvifamikill i því að út-
vega hei-mönnum Pompejuss
jarðnæði og bæta hag skattlands-
búa. En hóta varð hann öldunga-
ráði öllu illu til að fá málum
þessum framgengt.
Að ræðismennskuárinu loknu
fékk hann til umráða Norður-
Ítalíu, skattlandið Gallíu innri,
og Suður-Frakkland, Gallíu ytri.
Þótti honum nokkur kostur að
vera svo nærri Róm, en öldunga-
ráðið varð allshugar fegið brott-
för hans.
GALLASTRÍH 58—51
Sennilegt má telja, að Caesar
hafi þegar á unga aldri fengið
áhuga á málefnum Gallíu, með
því að einn aðalkennari hans var
þaðan upprunninn. Skömmu eft-
ir að hann hafði tekið við skatt-
landsstjórn fékk hann ágætt
tækifæri til að skipta sér af
málefnum þjóða þeirra, er þar
bjuggu. Þær bárust á banaspjót,
og fór svo, að ein þeirra æskti
liðveizlu Caesars.
Á næstu árum braut hann allt
Norður-Frakkland og Suð-vestur
Þýzkalandi undir Rómaiveldi og
' komst alla leið til Bretlands.
Veittist þetta því hægara, þar
i eð þjóðirnar voru sundurþykkar
og notfærði Caesar sér það. Þó
1 leit svo út, að þær ætluðu um
síðir að sameinast undir forystu
höfðingja eins Vercingetorix.
Var úrslitaþáttur frelsisstríðs
þeirra árið 51, og beið Vercinge-
torix lægri hlut.
Ekki urðu allir lanávinningar
Caesars til frambúðar, en höí'ðu
þó mikil áhrif. Hvort tveggja var,
að þungamiðja ríkisins færðist
nú norður á bóginn og landa-
mæri þess eru friðuð fyrir
Atque ita tribus et viginti plagis
coníossus est, uno modo ad pri-
mum ietum gemitu sine voce
edito, etsi tradiderunt quidam
Mareo Bruto irruenti dixisse
„Kai sy teknon".
Svetonius: Divus Julius.
-□
móts við hann, og varð fundur
þeirra við Pharsalosborg i Grikk-
landi árið 48. Enda þótí Pompejus
hefði á að skipa mexra liði en
Caesar, var hann nú heillum
horfiim. Brast flótti í lið hans, og
sjálfur flýði hann til Egypta-
lands, en var þar af lífi tekinn.
Þangað hélt Caesar einnig, en
átök voru þá þar í landi mikil
um ríkiserfðir. Vildi Caesar setja
niður deilur. í ófriði þessum
brann bókhlaðan mikla í Alexand
ríu með um 700 þúsundum hand-
rita. Væringunum latik svo, að
Kleopatra drottning hafði sigur,
og gerðist. skjótlega furðuvingott
neð henni og Caesari. Ekki naut
hann þó unaðssemda lengi í
Alexandríu, því að sú fregn barst
að sormr Míþradatess konungs í
Pontos réði lönd undan Róm-
verjum. Brá því Caesar skjótt
við og sigraði konungsson við
borgina Zela í Litlu-Asíu árið
47. Er för þessi einkum fræg
takir hinnar gagnorðu skýrslu,
er Caesar sendi um hana til Róm-
ar og hljóðar svo: Veni, vidi, vici.
(Ég kom. sá og sigraði).
Hélt svo Caesar til Rómar. —
Herinn, sem þar hafði verið, var
orðinn agalaus með öllu, en á
'kömmum tíma sveigði Caesar
hann til hlýðni, og sýndi hann
með þessu mikla forystuhæfi-
leika.
Enn voru andstæðingar Caes-
ai's skipuiagðir í Afríku og á
Spáni. Var honum nauðsynlegt
áð xáða niðurlögum þeirra, og
hélt hann því til móís við þá og
hafði hvaivetna sigur. Úrslita-
hríðin stóð við Munda-kastala á
Spáni árið 45, og var Caesar
mjög hætt kominn.
Með þeim atburðum, sem nú
hefur greint verið, hofst einveldi
Caesars.
ásókn norrænna þjóða. Sambúðin
við þjóðir þessar setti mjög mark
sitt á alla sögu Rómverja síðar
og varð að tyktum næsta örlaga-
xík.
Með þessum aðgexðum hafði
Caesar friðað Gallíu og aukið víð-
áttu heimveldisins um 500 þúsund
ferkílómetra, en íbúar vox'u þar
um 5 milljónir.
STEFNT AÐ EINVELDI 50—45
Sambxiðin við Pompejus hafði
gengið mxsjafnlega. Þótti honum
afrek Caesars í Gallíu varpa á
sig æmum skugga. í öldungaráð-
inu máttu sín og mikils andstæð-
ingar Caesars, enda stóð þeim
ógn af uppgangi hans. Ákvað það
að lyktum, að báðir skyldu þeir
Pompejus og Caesar íeggja nið-
ur hex’vald, en breytti síðan af-
stöðunni gagnvart Pompejusi,
þar sem honum var veitt heimild
til að halda nokkrum rier. Segja
má, að þetta hafi jafngilt stríðs-
yfirlýsingu á hendur Caesari, er
þá var með her sinn við Rubicon-
fljót á Norður-Ítalíu. Þegar
Caesar sá, að öll von var úti
um samkomulag, er sagt, að' hann
hafi mælt þessi kunnu oi’ð —
Iacta esto alea (veri þá tenirxgn-
um kastað).
Skipti nú engum togum. Hann
fer með allt sitt lið yfir fljótið,
og áður en varir er öll Ítalía á
valdi hans, en Pompejus flýði til
Austurianda. Áður en Caesar
veitti honum eftirför, brá bann
sér til Spánar og í'éði þar nið-
urlögum fylgismanna Pompejuss.
Að því loknu fór hann til
EINVELDI 45—44
Með einveldi Caesars má telja
lýðveldið hi’unið, enda þótt ekki
væri endanlega gengið frá því,
fyrr en þremur árum síðar.
Öllum helztu embættum hélt
hann, en önnur voru látin hald-
ast að nafni tii. Stjórn hans ein-
kenndist aí mildi, og ekki greip
hann tii neinna hrannviga, svo
sem áður höfðu gert Súlla og
Marius. í þess stað reyndi
hann að vinna hyili fyrri and-
stæðinga og fékk mörgum þeirra
ýmis störf. Gerðist hann 4 öllu
ærið athafnasamur á hinum
stutta stjórnarferli sínum.
Éinna fyrst lá fyrir að úthluta
hermönnum jarðnæði og grynna
eitthvað á korngjafalýðnum í
Róm. Var þetta framkvæmt
Skörulega einkum með því að
stofixa nýlendur í skattlöndum og
gefa fólki kost á áð flytjast þang-
að. Þessum aðgerðum fylgdu
einnig mikiar verkiegar fram-
kvæmdir heima fyrir. Embættis-
mönnum var fjöigað og þeir
margir teknir úr skattlöndunum.
Má segja, að öll skipti hans við
þau hafi miðað að því að bæta
hag íbúa þar og jafna aðstöðuna
milli þeirra og ibúa Ítalíu. Af
þessu hlaut þó að leiða, að for-
réttindastaða ítaliu skertist og
þungamiðjan fæx'ðist austur á
bóginn. En Caesar 'vildi líta á
ríkið sem eina heild og var i
engu fráhverfur austrænum lifn-
aðarháttum. Kom því snemma
upp sá kvittur, að batm hefði i
hyggju að flytja höfuðstaðinn
austur á bóginn — til Alexandríu
eða jafnvel endurreisa hina fornu
Ilions-borg.
Ýmis atriði önnur lét hann til
sín taka. Hann lét t.d. endurbæta
timatalið. og búa menn að þeirri.
endurbót að verulegu leyti enn 1
dag. Þá bætti hann réttarfar og
stjórnsýslu og hafði í huga að
láta semja rómverska lögbók.
í stuttu máli má segja, að hið
helleniska heimsveidi Alexanders
mikla hafi verið fyrirmynd Caes-
ars og endurreisn þess hafi verið
takmark hans. Hér var þó skjót-
lega endir á gerður. Caesar van-
mat styrk andstæðinga sinna, og
varð sij yfirsjón dýrkeypt.
15. MARZ —
FRÁSÖGN SVKTONTUSS
Lýðveldissinnar undu hag sín-
um mjög illa. Kemur þetta m.a
glögglega fram í bréfum Ciceros
frá þessum tíma. í ársbyrjun 44
höfðu nokkrir lýðveldissinnai
bundizt samtökum um að ráða
harðstjórann af dögum. Voru þeii
Junius Brutus og Caius Cassius
aðalleiðtogax-nir. — Er sagt að
Brútusi hafi í sífellu borizt nafn-
laus bréf með lögeggjan um að
hefjast handa. — „Sefur þú
Brútus, er Róm er í hlekkjum?"
Aðfiirin er ráðin 15. marz.
Engin samtimaheimild er til
um þann atburð, er þá varð. —
Helzta heimildin er frásögn
Svetoniuss sagnaritara, sem í.ædxf
ist rúmri öld síðar. Rekur hann
fyrst ýmsa fyrirburði, sem urðu
Caesari til varnaðar, og greinir
síðan frá hinztu för hans til öld-
ungaráðs, því næst hljóðar frá-
sögn hans svo:
„Þegar hann settist, söfnuðust
samsærismenn kring um hann
svo sem þeir vildu veita honum
þjónustu sína. Tilius Cimber, sem
tekið hafði að sér áð byrja, gekk
nær Caesari eins og hann vild*
biðja um eitthvað. Caesar hristi
höfuðið og gaf til kynna með
bendingu, að það yrði að bíða
þar til síðar. Greip þá Tilius í
skikkju hans við báðar axlir, en
Caesar sagði: „Skulu hér nú of-
beldisverk framin", en um lei<5
særði annar Casca-bræðranna
hann með lagi, er kom aftan frá
rétt við hálsinn.
Caesar greip þá til Casca og
rak hann í gegn með ritstíl sin-
um. Reyndi hann síðan að kom-
ast brott, en var þá særður öðru
sári. Hann sá þá rýtingum bi'ugð-
ið hvai’vetna kring um sig. Þá dr6
hann skikkju sína yfir höfuð sér
og sveipaði hana um líkama sinn.
Var hann svo deyddur með 23
rýtingsstungum. Það var aðeina
við hina fvrstu stungu, að stuna
heyrðist frá honum, en ekki
mælti hann orð. Þó segja aðrir,
að Caesar hafi sagt, ér Marcus
Brútus réðist á hann: „Einnig þú
sonur mjnn".
Allir flýðu þeir brott, og lá
hann þarna um stund látinn, unz
þrír þrælar lögðu hann á börur
og báru hann heim. Létu þeir
arxnan handlegginn lafa hiður af
börunum á leiðinni. '
Af öllum þeim sárum, er hann
fékk, var aðeins eitt, sem talizt
gat banvænt að áliti Antisiuss
læknis. Var það á brjósti og hi3
annað í ríiðinni, er haxxn fékk“.
EFTIRLKIKUR
Fregnin um morð Caesars si
mikhxm óhug á borgai'búa, c
Framh, á bls. 11