Morgunblaðið - 24.11.1956, Qupperneq 9

Laugardagur 24. nóv. 1956
MORCUNULAÐIÐ
9
Bertrcmd Russell
hinn strangi þjónn
sannleikans
HV A Ð er sannleikur? spurði
Pílatus forðum. Sú spurning
var ekki runnin af rótum ein-
lægrar sannleiksleitar, heldur
sprottin af hræðslu hins lífs-
þreytta Rómverja við þær stað-
reyndir, sem við honum blöstu
í persónu fangans, sem stóð
frammi fyrir honum.
Á öllum öldum hefur sann-
leiksleitin verið aðall hinna
miklu hugsuða mannkynsins. —
Þeir hafa leitað sannleikans í
þeirri trú, að hann einn geri
manninn frjálsan. En þrátt fyr-
ir hlífðarlausa leit skálda og
heimspekinga er spurningu
Pílatusar enn ósvarað. „Sann-
leikur er fegurð, fegurð sann-
leikur", sagði Keats. „Sannleik-
urinn felst í blæbrigðunum“,
sagði Renan. „Sannleikurinn lif-
ir í andstæðunum“, segir Niels
Bohr. Platon hélt því fram, að
hinn eiginlegi sannleikur væri
handan þessa heims og skilning-
arvita okkar, og að við yrðum
að gera okkur að góðu daufan
skugga hans hér á jörðinni.
William Wollaston sagði, að sið-
ferðilegar staðreyndir væru ekki
annað en rökrænar staðreyndir,
hið góða væri satt, hver rangur
verknaður væri í einhverjum
skilningi lygi, og viðleitnin til
að vera góður væri ósk um að
þjóna sannleikanum. „Pragmat-
istar“ nútímans telja, að það
eitt sé satt, sem er hagnýtt. Og
Marxistar lialda því fram, að
sannleikurinn sé valdið, hnefa-
rétturinn. Þannig mætti lengi
halda áfram að telja upp skil-
greiningar hinna ýmsu heim-
spekiskóla og einstaklinga á
sannleikanum.
MÆLSKA OG SKÝRI.EIKI
Sá heimspekingur samtímans,
sem einna ótrauðast hefur haldið
á loft merki sannleikans, er án
efa Bertrand Russell, hinn aldni
(84 ára) þúsundþjalasmiður, sem
hlaut bókmenntaverðlaun Nóbels
ásamt William Faulkner árið
1950. Russell hefur skrifað ó-
grynni bóka um heimspeki, þjóð-
félagsmál, stjórnmál, stærðfræði,
uppeldismál, siðfræði og heim-
spekisögu, auk þess sem hann
gaf út á áttræðisafmæli sínu
smásagnasafnið „Satan í útborg-
unum“, sem hafði að geyma
margar frumlegar og vel gerðar
sögur úr nútímaiífi. Hann hef-
ur verið kallaður stórvirkasti og
fjölhæfasti rithöfundur á enska
tungu síðan Shakespeare leið.
Nýlega sendi Russell frá sér
ritgerðasafn, sem hefur að geyma
ýmsar svipmyndir úr lífi hans
og ritgerðir um hugðarefni hans.
Eina þeirra kallar hann „Hvern-
ig ég skrifa“ og gerir þar grein
fyrir þeim stílbrögðinn sínum,
sem hafa unnið honum hylli og
öfund allra skriffinna. Stíll hans
hefur tekið miklum breytingum
frá því hann ritaði fyrstu bók
sína um stærðfræði árið 1903.
Þá var hann undir sterkum á-
hrifum frá John Stuart Mill;
hann var þurr og greinilegur.
Síðan hefur hann tamið sér
meiri mælsku og safaríkari stíl
án þess að láta nokkurn skugga
falla á skýrleikann, sem er hans
íeðsta takmark. Bezta dæmið um
glæsileg stílbrögð hans er e. t. v.
bókin „Dýrkun frjálsra manna“,
sem nefnd hefur verið mesta
stílafrek nútímaheimspeki.
STAÐREYNDIR LÍFSINS
Orsök þess, að skýrleikinn
hefur jafnan verið æðsta hugsjón
Russells, er sú, að hjá honum
skipar sannleikurinn einn æðst-
an sess. Hann er fáorður um feg-
urð og enn fáorðari um gæzku
eða réttlæti. Þessi einstrengings-
lega dýrkun sannleikans greinir
Russell frá ýmsum af kunnustu
heimspekingum þessarar aldar,
t. d. Heidegger, Sartre, Santay-
ana og Unamuno. Tveir hinir
síðast nefndu voru fagurkerar og
skáld, sem voru gagnteknir af
hin órökræna og tragíska í mann
lífinu. Enda þótt Russell hafi
skrifað smásögur, á hann harla
lítið af dulúð og hugarfari skálds-
ins. Hann lifir og hrærist í andar
takinu, og það sem máli skiptir
fyrir hann eru staðreyndir lífs-
ins, þeir hlutir sem sagðir verða
skýrt og afdráttarlaust. Að þessu
leyti er hann í ætt við William
Wollaston, Whitehead, sem var
kennari hans og síðar samstarís-
maður, og „pragmatistana".
HVORKI EFNI NÉ ANDI
Rökhyggja Russells á að sjálf-
sögðu rætur sínar í stærðfræði-
iðkunum hans, sem hann hefur
lagt rika rækt við. í bók sinni
um stærðfræðilega heimspeki
kom hann fram með kenningar
um „margar tegundir raka“, sem
kollvarpa áttu kenningunni um
„rökrænar þverstæður“, sem um
skeið var í tízku. Þá hafa kenn-
ingar hans í náttúruheimspek-
inni einnig vakið athygli. Hann
segir, að hinn efnislegi heimur
sé ekki annað en sköpunarverk
skilningarvitanna: heimurinn er
„hlutlausir" atburðir, sem hvorki
eru efnislegir né andlegir. Bæk-
ur hans um þjóðfélags- og upp-
eldismál hafa vakið mikla at-
hygli og oft hatrammar deilur.
Þykir hann mjög frjálslyndur í
skoðunum og oft bregður fyrir
sósíalistiskum kenningum, enda
þótt Russell sé einn skeleggasti
stuðningsmaður persónufrelsis og
einstaklingsframtaks. Hefur hann
t. d. varað við múgmennsku og
einstaklingskúgun Sovétríkjanna,
sem hann hefur gist og skrifað
margar bækur um.
AFSTABA TIL STYRJALDA
Hin einarða sannleilcsdýrkun
Russells þykir koma skýrt fram
í afstöðu hans til heimsstyrjald-
anna tveggja. í fyrri heimsstyrj-
öld var hann fangelsaður fyrir
áróður gegn þátttöku Breta í
henni. í síðai'i heimsstyrjöld var
hann heitur stuðningsmaður við
þátttöku Breta. í báðum tilfellum
má ætla, að hann hafi látið stjórn
ast af hlýðni við sannleikann —
STAKSTEINAR
BERTRAND RUSSELL
þann sannleika, að það er miklu
auðveldara að vita, að allar
styrjaldir eru rangar, en að vita,
að nokkur styrjöld sé réttlætan-
leg. Hann viðurkennir, að föður-
landsást sé djúpstæð ástríða, en
hún verður að þjóna sannleik-
anum, þ. e. a. s. koma fremur
frá höfðinu en hjartanu.
Það var kannski af þessum
sökum, að Russell sagði skilið
við ástríðu fjölskyldu sinnar á
stjórnmálum (föðurafi hans var
margsinnis forsætis- og utanrík-
isráðherra Breta) og sneri sér
að stærðfræði. I henni fann hann
hinn „hreina“ sannleika, sem gat
staðið óstuddur og bætt honum
upp skortinn á trúarlegum sann-
færingum. Hvernig vissi hann,
hvað var rétt og hvað rangt, að
því marki, að hann gæti gert
upp á milli tveggja styrjalda?
Við því höfum við engin svör.
En í sambandi við fangelsun sína
og óvinsældir í fyrri heimsstyrj-
öld segir hann: „Eg var aldrei
í nokkrum vafa um, hvað ég átti
I að gera“.
RÖKHYGGJA OG
HUGBOÐ
Russell er enn óþreytandi í leit
sinni að sannleikanum, þrátt fyr
ir háan aldur. Það má til sanns
vegar færa, að hann sé flestum
mönnum betur búinn til slíkrar
leitar, því hann er feikilega víð-
lesinn og hefur komið víðar við
én obbinn af * samtíðarmönnum
hans. Það sem er öðru fremur
athyglisvert við Russell er, að
hér er rökhyggjumaður, sem hef-
ur, að því er virðist, óbifanlega
trú á hugboði sínu. Að því er
snertir hugsun, er hann strang-
ur við sjálfan sig og aðra eins
og hinir helgu menn fortíðar-
innar. En þegar kemur til verka,
er hann jafnörlátur við aðra og
hann er við sjálfan sig. Bertrand
Russell er í rauninni „veraldleg-
ur dýrlingur", sem alla sína ævi
hefur verið dyggur þjónn í hinni
ströngu reglu sannleikans. Sem
slíkur verður hann eitt af stóru
nöfnunum
andans.
Tillaga, sem vekur
mikla athygli.
Áki Jakobsson hefur nú stað-
fest frásögn Mbl. um aff hann
hafi lagt til í flokki sínum að
stjóruarsamstarfi skuli slitiff við
kommúnista. Mun sú frétt áreiff-
anlega vekja mikla athygli. —
Kommúnistar hafa affeins setið
nokkra mánuffi í stjórn þegar
andrúmsloftið í stjórnarlier-
búffunum er orffiff svo fúlt, að
naumast er vært þar lengur fyr-
ir lýffræffissinnaff fólk.
Þaff er engin tilviljun, aff Ákl
Jakobsson verffur fyrstur leiff-
toga Alþýffuflokksins til að
kveffa upp úr um þaff, aff komm-
únistar séu ekki samstarfshæfir.
Af löngu samstarfi viff þá þekk-
ir hann bezt allra innræti þeirra
og vinnubrögff. En hann hafffi
kjark og manndóm til þess að
segja skiliff viff hinn fjarstýrffa
ílokk og segja þjóffinni sannleik-
ann um effli hans. Aff því leyti
hefur honum fariff eins og mikl-
um fjöida fólks í nágrannalönd-
um okkar, sem yfirgefiff hafa
kommúnistaflokkana á undan-
förnum árum.
Eftir er nú aff vita, hverjar
undirtektir tillaga Áka Jakobs-
sonar fær í Alþýðuflokknum og
Framsóknarflokknum.
Á Alþýðusambands-
þingi.

í leitarsögu manns-
s-a-m.
99
KlnnarhvoEssystur** sýndar á Selfossi
SELFOSSI, 20. nóv. — Kvenfélag
Selfoss hefur að undanförnu sýnt
sjónleikinn Kinnarhvolssystur eft
ir C. Hauch, í þýðingu Indriða
Einarssonar. Leikstjóri er Hulda
Runólfsdóttir, leikkona úr Hafn-
arfirði.
Sjónleikinn Kinnarhvolssystur
er óþarft að kynna lesendum,
þetta er gamalt en vinsælt leik-
rit, er sýnt hefur verið víða um
land, t.d. Reykjavík, Akureyri,
Hafnarfirði, ísafirði og víðar.
Leikurinn í heild er vægast sagt
mjög góður, þegar tekið er tillit
til þess, að hér er um nýliða á
sviði að ræða, nema í hlutverki
Ulrikku, er leikstjórinn fer með.
Hefur Hulda Runólfsdóttir sýnt
mikinn dugnað og árvekni, ásamt
ótviræðum leikstjórnarhæfileik-
um við uppsetningu á leik þess-
um, þar sem mjög hlýtur að vera
erfitt að stjórna og leika jafn-
framt aðalhlutverkið um leið
með óvönu fólki með sér. í leik
sínum í hlutverki Ulrikku sýnir
Hulda, að hún er mikil leikkona,
eru skil hennar á hlutverkinu öll
með miklum sóma og glæsibrag.
í hlutverki Jóhönnu systur
hennar, er Svava Kjartansdóttir,
fer hún mjög vel með hlutverk
sitt. Virðist hún vera alls óþving-
uð á sviðinu og framburður henn-
ar mjög skýr og er það óvanalegt
hjá nýliðum.
Jón bónda, föður þeirra, leikur
Gunnar Guðmundsson. Er leikur
Gunnars heldur þungur, en þó
íhugull og góður karl.
Bergkonunginn leikur Eyvind-
ur Erlendsson. Leikur hans er
mjög áhrifaríkur. Kemur hann
fram í þrem gervum, er hann sér-
staklega góður í gervi beininga-
mannsins.
Jóhann unnusti Ulrikku er leik
inn af Óla Guðbjartssyni, og Axel
unnusti Jóhönnu af Halldóri
Magnússyni. Fara þeir báðir
mjög laglega með hlutverk sín,
einkum ÓIi.
Aðrir leikarar eru: Hanna
Hofsdal, Árni Einarsson, Ólafur
Ólafsson, Guðlaugur Thoraren-
sen, Egill Thorarensen, Drífa
Pálsdóttir, Sigríður R. Sigurðar-
dóttir, Ragnhildur Bjarnadóttir,
Margrét Hjaltadóttir, Margrét
Lúðvígsdóttir og Elín Arnolds-
dóttir. Eru hlutverk þeirra öll
smá en þokkalega með þau farið.
Gervi og búningar voru yfir-
leitt mjög góðir. Eftirtektarverð
voru ljósin er tókust fullkomlega,
en þeim stjórnaði Matthías
Sveinsson rafvirkjameistari.
Á kvenfélagið á Selfossi þakkir
skilið fyrir hið mjög svo mynd-
arlega framtak, að koma af stað
leiksýningu við þau skilyrði sem
Selfyssingar eiga við að búa í
þessum efnum. Fyrir utan svo
alla þá fyrirhöfn er konur þær
er sæti í eiga í leiknefnd félags
ins hafa lagt á sig._ Formaður
nefndarinnar er frú Áslaug Sím-
onardóttir. Er vonandi að félag-
ið láti ekki staðar numið við svo
búið, er svo myndarlega var af
stað farið.
E.
25. þing S.8.S. holdið um helgina
SAMBAND bindindisfélaga í skól
um, S.B.S., heldur 25. þing sitt
í Kennaraskólanum í Reykjavík
n. k. laugardag og sunnudag, 24.
og 25. nóvember. Búizt er við, að
um 60 fulltrúar komi til þings-
ins.
Helzti hvatamaður að stofnun
Sambands bindindisfélaga í skól-
um, og fyrsti formaður þess, var
menntaskólaneminn Helgi Schev-
ing frá Vestmannaeyjum.
Sambandið var stofnað 16.
marz 1932, en fyrsta þing þess
var haldið 24. og 25. nóv. sama ár.
Starfaði það með miklum blóma,
sérstaklega fyrstu tíu árin. Nú
eru í sambandinu 12 félög með
um 1400 félagsmönnum.
í tilefni þessara tímamóta
hyggst sambandið gangast fyrir
stofnun bindindisfélaga í nokkr-
um gagnfræða-, framhalds- og
sérskólum.
Núverandi stjórn S.B.S. skipa:
Valgeir Gestsson, form. Ragnar
Tómasson, Jón Gunnlaugsson,
Lilja H. Sævar og Jóhamia Krist-
jónsdóttir.
Á þingi Alþýffusambands fs-
lands, sem stendur nú yfir, hafa
línurnar nokkuff skýrzt. Menn-
irnir, sem ekki þykjast vera
kommúnistar en ganga þó erinda
þeirra í öllu hafa komiff út úr
þokunni.
Þetta á sérstaklega viff um
Hannibal Valdemarsson. Hann
hefur á þessu þingi legiff undir
hörðum ádeilum fyrir þjónustu
sína viff kommúnista. Er nú flest-
um fyrrverandi flokksmönnum
hans að verffa fullljóst, að á hon-
um og Einari Olgeirssyni og
Kristni Andréssyni er enginn
munur. Hinir siffarnefndu eru að-
eins töluvert hreinskilnari. Þeir
játa og viðurkenna aff þeir séu
kommúnistar. Hannibal er hins
vegar stöðugt aff reyna aff villa
á sér heimildir. Meff því hefur
honum tekizt að kljúfa allstóran
hóp út úr Afþýffuflokknum í
verkalýffshreyfingunni og fá
kommúnistum undirtök á þingl
Alþýðusambandsins. Er þó c-ktd
séð fyrir endan á þv« ennþá.
Heimsmet í „ofaníáti“.
Um þessar mundir er mikiV
rætt um met. Ný heimsmet eru
sett á Olympíuleikunum í Ástra-
líu í fögrum íþróttum.
En einnig hér heima hjá okk-
ur er stöðugt veriff aff setja met,
og þaff heimsmet, á vettvangi
stjórnmálanna. — Kommúnistar
hafa t. d. undanfarið sett heims-
met í „ofaníáti“.
Fyrst átu þeir ofan I sig af-
stöffu sína til hinna fjögurra upp-
bótarþingsæta Alþýffuflokksins.
Síffan settu þeir Iöggjöf um fest-
ingu kaupgjalds. Þá samþykktn
þeir lausn löndunardeilunnar viff
Breta á sama grundvelli og fyrr-
verandi stjórn hafði lagt en þá
með skilyrffum, sem eru var-
hugaverff og ástæða er til aff at-
huga nánar. Þá samþykktu þeir
öli tekjuöflunarfrumvörp Ey-
steins, sem þeir hafa barizt gegn
í líf og blóff áffur. Loks tala þeig
nú um bátagjaldeyri og gengis-
lækkun, sem einu „úrræffi" sín í
efnahagsinálunum. Þaff er sann-
arlega engin furða þótt kommún-
istar séu sæmilega saddir um
þessar mundir eftir allt þetta
„ofaníát“ — og er þá ekki alls
getiö!!