Morgunblaðið - 10.08.1957, Blaðsíða 13

Laugardagur10.ágúst1957
MORGVNBLAÐIÐ
13

Má ég detta"?
eftir Sigurð Jóns-
frá Brún
son
„MÁ ÉG DETTA", sagði draug-
urinn. Mér verður dæmi hans,
þótt hrossafár sé ég orðinn, þeg-
ar ég sé grein Haraldar Árna-
sonar héraðsráðunauts Skagfirð-
inga, birta í Morgunblaðinu 1.
ágúst s. 1. f*ar er sumt sagt og
annað ósagt og allmargt þannig,
að meira umtals virðist þurfa en
eytt er til, einkum mætti sýnast
nauðsynlegt að líta gaumgæfi-
lega yfir rekstrarskilyrði ann-
arrar framleiðslu bænda, ekki til
rógs né lægingar, heldur til
samanburðar, en það verður lík-
lega að bíða annarra manna sem
eg mat á réttlæti eiginleika-
hlutfalla í dómsniðurstöðum sýn-
ingar þeirrar, er hann gerir þar
að umtalsefni.
>að liggur í hlutarins eðli ef
um hrossasýningar skal rætt, að
það er aðalatriðið hvort nokkrar
hrossasýnlngar eigi rétt á sér eða
hrossaframleiðsla yfir höfuð sök-
um breyttra atvinnuhátta.
Sýningarstarfsemi sú, sem hald
ið er uppi birtir samt þann dóm
ráðamanna þjóðfélagsins, að enn
skuli svo haldið sem horfir, kosta
þeir til launum ráðunauts, út-
gjöldum við sýningarstaði, dag-
kaupi dómnefnda, vinnutapi
hrossaeigenda og ónæði gripanna
sjálfra. Stælir það viðhorf upp
strákinn í hestelskum mönnum,
þótt ekki sé dómurinn traustur,
þar sem bæði er dregið af fyrir-
höfn með flestum árum — en það
ber ekki vott um öryggi skoðunar
mátans — og eins má trúa mikl-
um hluta aíþingismanna og
kannske búnaðarþingmanna líka
til að eyða þjóðarfé í arðlausa
hluti, ef það er haldið vinSælla
við næstu kosningar heldur en
réttsýnni sparsemi. Verður því
það atriði að standa óútkljáð að
sinni og eins þótt sýnd væru í
ár 38 kvikindi af öllum hrossa-
stóli Skagfirðinga eða sanngjarn-
legar tiltekið 23 ein af tömdum
hrossum sýningarhæfum milii
hafs og heiða á bilinu milli Kol-
ugafjalls og Heljardalsheiðar
Mun því tryggast að leita fleiti
upplýsinga um gildi búgreinar
þeirrar, er hér um ræðir, ef nokk
uð á að vitkast af umtalinu. —
Sténdur þá næst sú fullyrðing
Haraldar, sem rýrir ef sönn er,
nokkuð álit starfseminnar, að í
framtíð verði hross aðeins notuð
til reiðar. Að vísu er það spásögn
enn og óvíst um rök fyrir, en
má verða sönn. Skal því efni
ekki hér í stælur hleypt, en hér-
aðsráðunautnum bent á skrif hon
um lærðari manns, hrossarækt
arráðunauts Gunnars Bjarnaspn-
ar, þar sem hann segir frá eftir-
sókn hinna fátækari Mið-Evrópu-
ríkja í smáhesta til raðhreinsun-
ar í görðum og til annars auð-
unnis dráttar auk margendur-
tekinna frásagna sama manns,
en þá kannske í einstaklingseyru,
um dráttarorku og knáleik is-
lenzkra hrossa á nafngreindu búi
-— í Hannover mun það vera. —
Neyðast menn því að ófengnum
nánari upplýsingum að taka trú-
anlegan dóm ríkis-, fjármála- cg
búnaðarstjórna um gagnsemi
hrossa til líklega bæði dráttar
og reiðar. En við Islendingar er-
um hneigðir fyrir íburð og eftir-
læti við sjálfa okkur. Sanna það
verkföll tvö nýafstaðinn, þar sem
hálaunamenn og aðrir með
krappari kjör gerðu leik til þess,
að þrengja kosti almennings til
þess að geta sjálfir setið við
meira en mikið. Til eru og
þeir, sem annað heimta. Þá lang-
ar í hrossakjöt og það sem feit-
ast, þverhandarþykkar síður,
heitar úr potti.
Mega þeir ekki gera kröfur til
kjörmatar síns eins og flugmenn
til hækkaðra hálauna heimtaðra
til að kaupa fyrir hrossakjöt eða
annan munað? Þarfir þeirra voru
sannlega fylltar fyrir.
Matarsmekkur er tízkuatriði og
að öðrum hluta kominn af vana.
Allir menntaðir menn vita að
Frökkum t. d. bauð við kartöfl-
um í fyrstu. Það er mannkyns-
sögulegt lærdómsatriði að Lúð-
vík Frakkakonungur kom þar á
kartöfluáti með því að bera kar-
töflublóm í jakkahorninu. Þá
varð óætið svokallaða upp ur
moldinni allt í einu fínt — alltaf
hafði það verið hollt, gott og
ódýrt.
Tízkan er breytileg og það er
heimskra manna háttur að elta
hana mjög. Frá þeim eltingaleik
og engum öðrum má fá afsökun
illmælisins: að tala eins og fá-
vísar konur tala.
Hér að framan er fært að tveim
ur flokkum verkfallsmanna.
Svo mætti virðast sem sú til-
slettni félli með brýlu og óverk-
un öll. í koll þeim, sem hrossa-
kjöt heimta til kræsinga í eigin
belg. Sá væri og réttur þeirra
ef hrossakjötið veldur sama
kostnaði beint og óbeint sem
hækkuð laun farmanna á legi og
í lofti. En það mun nú athugað
og nefnt til orðið atvik ef þá
yrði að skýrara hvernig þeim
málum er varið.
Einhleypingur einn setti á vet
ur 30 hross. Hann kom sér upp
stálgrindahúsi yfir heyið og grip-
ina, en lauk því ekki fyrr en á
hausti í ónæðistíð, einn um hverja
þakjárnsplötu og óvanur smíðum
Þarf því engum að segja að hús
ið var illt.
Maður þessi eyddi ekki helm-
ingi áætlaðs fóðurs og hefði þó
getað komizt af með minna hefði
heyið verið minna skemmt úr
geymslu og húsnæði gripanna
betra eða meiri kunnátta
skepnuhirðingu. Sami maður
með sauðfé sett jafntæpt á hey-
magn hefði gefið á endann í sömu
tíð og jörðum en drepið úr hor
í verra nema honum hefði komið
hjáp. Á meðan sett er á svo til
hverja tuggu heys sauðfé og kýr
og fóðrið eyðist víðast að mestu,
en hross við skemmt hey og
kjánalega hirðingu aúk illrar
húsvistar, ljúka ekki helmingi
úthlutaðs marnings, er hart að
heyra og sjá viti borna menn tala
um hrossakjötsframleiðslu sem
óþarfa. Þá væru heldur óþarfi
ojanirnar og fussið yfir hverjum
féitum bita — nema af svíni sé
— og sér í lagi flóttinn, sem hver
tekur eftir öðrum, frá öllu hross-
um viðkomandi, og meira er af
tilgerð tilkominn en nokkru
öðru.
Vitað er, því hér skal allt
„dependera" af útlendingum, að
bent mun, ef grein þessi þykir
nokkurra svara verð, á það að
hrossakjöt er erlendis verðlágt
og illa séð. Komi sú upplýsing
fram væri sá hinn fróði maður
þess vel spyrjandi, hvort búfé
manna þeim megin hafs sé ekki
jafnaðarlega vátryggt, og hvort
þar fáist almennt goldið trygg-
ingarfé fyrir felldan grip nema
hann hafi verið banvænn af slysi
eða sjúkleika, og þá líka hvort
von sé að kjöt af slíkum peningi
njóti álits eða hvort sláturhross
okkar íslendinga lendi í svipað-
an gæðaflokk. Það mætti rneira
að segja benda honum á að Gunn
ar Bjarnason hrossaræktarráðu-
nautur hefir nú um misseraskeið
farið hamförum við að fá 1»áta-
gjaldeyri á folaldakroppa út-
flutta. En gikkirnir íslenzku þora
sýnilega ekki að eiga undir því
að folaldakjötið íslenzka etist
erlendis og að þeir fái hæsta-
réttardóm frá Belgíu um, að þeir
séu smekklausir, matvandir
gikkir.
Næst kemur til athugunar,
fyrst Belgíudómur þessi fæst
ekki settur, eitt einstakt orð úr
ritgerð Haraldar, en það er orðið
hjarðmennska. Virðist það eiga
að vera sá Tyrfingur, sem ekk-
ert grær undan, mannorðsdrep-
andi heiti öllum þeim, er slíka
atvinnu stunda.
Satt er það og margsagt, að
vart getur yndislegra starf en að
seðja svanga munna og sézt hafa
gamlar grenjaskyttur sætbros-
andi gefa yrðlingum sauðakjöt úr
eigin búri. Þarf þá ekki lengra að
leita líkinda fyrir hve mikið
æskilegra væri að geta fengið
það verð fyrir hross þau, sem
fæðast ná, að þau séu hafandi
sem brauðbítir í húsi hverja þá
stund, sem kular á skinn. En
einnig má á hi'tt líta, þótt ekki
verði fæddu folaldi ábyrgzt lúx-
uslíf, að lífið er sjálft gjöf, þótt
fátæklegt sé stundum og er með
engu minni rétti talin var-
mennska að hindra það í að verða
til og njóta þess, er notið verð-
ur gegn því gjaldi, sem ástæður
heimta, en önnur viðurkennd ill-
virki. Mætti þar, því hliðstætt
er að sumu, minna á, að síðasta
vetur fréttist um horfelli hrein-
dýra. Benedikt Gíslason frá Hof-
teigi upplýsti það, að gamalkýr
einar myndu fallið hafa og van-
Þá er hætt við lítilli lögvernd
og hirðu slíks fánýtis.
Hitt mætti ætla, að fjöldi
hrossanna gæfi fagurt úrval til
framtímgunar göfugri gripa en
nú þekkjast nema einn og einn
hestur geltur og gróinn eða skrá-
læst reiðmeri einhvers sælkera,
sem allt vill eta á einu málinu
og þá samkvæmt því ríða heilt
gæðingakyn niður í jörðina á
meðan hann slítur út úr einu
hrossi.
Temja þarf hross, og er þess
getið í grein héraðsráðunautsins,
telur hann það ákjósanlegt skóla-
verk og minnir á Hvanneyrar-
starfsemina.
En það fer tvennum sögum um
afrek á þeim stað og er að von-
um.
Þangað koma hestvanir menn
og hesthneigðir jafnt sem aðrir
Islenzkur hestur
metakálfar og fannst skiljanlegt.
Honum var lagt til lasts og háð-
ungar svo illmannlegt orðaskrap.
En þá sannaðist að þeir hinir
tannhvössu hreindýraunnendur
höfðu ekki gert sér ljóst að bann-
að er að skjóta af íslenzkum
hreindýrum nema óþarfa grað-
hreina. En hindurnar eldast af
því að lifa og missa að endingu
tennur, heilsu og holdsemi. Þær
sofna ekki út úr veröldinni af
ástasorg hjá önduðum graddan-
um, heldur bíður þeirra horfellir
eitthvert árið alla þá stund, sem
Elli gamla lafir á þeirri löpp-
inni, sem laskaðist ekki hjá Þór
um árið, svo maður haldi sig
við rannsóknir Þorsteins Erlings-
sonar á heilsufari hennar og frá-
sögn Eddu.
Hrossin stóðbændanna eru þeg-
ar til keraur alveg jafníínn
peningur og hreindýr Fjallfinna
í Skandinavíu eða í Rússlandi, ef
fyrir kommúnisk augu kæmi, —
nú ellegar útigöngukýr í Gunn-
arsholti. —
Merni skyldu beita horfellis-
lögunum og velja hugrakka og
hreinlynda menn til fóðurs og
fóðrunar-eftirlits, en láta bænd-
ur að öðru um búpeningsteg-
undir. Þó er rétt að hafa gripa-
sýningar, því ætíð er betri góður
gripur en illur, á meðan nokkur
er hafður. Og hvað beztur allra
gripa er sá ráðunautur, sem
glöggt hefir auga og trausta
þekkingu á starfi sínu. Hann
skyldu menn ráða og honum
umbuna.
Haraldur telur hrossafjölda
galla við ræktun hrossa.
Er það ekki ný erfðafræði-
kenning?
Það hefir frétzt til ólærðra
manna auk heldur, að fluguteg-
und.sú, er mest er notuð til slíksa
rannsókna hafi til þess tvo kosti,
stutt æviskeið og viðkomu svo
öra að fá megi upp mikinn
fjölda til rannsókna og virðist
það skiljanlegt en hitt miður. Þó
má hugsa sér — og er enda gef-
ið í skyn — það í þeim eiði ósært,
að í fjöldanum sé illt að koma
við eftirliti og hætt við misfell-
um. Er það rétt mál á meðan
bæði eigendum og löggæzlumönn
um er talin trú um að búpenings-
tegund þessi sé arðlaus og að
'engu hafandi, jafnvel varla æt.
og hlýtur þeim að takast bjarg-
lega, þyrfti engan að undra þólt
hjá einstöku manni yrði með af-
brigðum, en þaðan hvað hafa út-
sksifazt maður, sem staðinn var
að því að lemja dráttarvél sína,
þegar verkið mistókst hjá þeim
félögum, honum og vélinni. Sú
geðspekt hefði að vísu þurft
tamningu, ef ólogin er sagan, en
að hann hefði verið maður lík-
legur til að temja hross, jafnvel
undir handleiðslu hrossaræktar-
ráðunauts Búnaðarfélags íslands,
því trúii- enginn.
Kennsla yfir höfuð er eitt hið
mesta vandamál, sem þekkist. —
Kennsla ómálga dýra er margfalt
vandasamari en mælandi manna.
Flestir klúðrast út úr því að
kenna svo börnum sínum að þau
líkist mönnum áður en skólar
taka við þeim, og flestir geta ef
í nauðirnar rekur gert megin-
hluta hesta nothæfa til einhvers,
en skólatamningu væri freistandi
að byrja með því að prófa hvort
kennarinn sé taminn og þessu
næst með því að vinsa úr nem-
endur þá, sem líklegir eru ttt
að spilla öllum hrossum. Þá loks-
ins kynni að verða hættulaus
skólinn hestefnum.
Að síðustu víkur enn að aðal-
efni greinar þessarar: Hrossa-
sýningum og því hvað sýna beri.
við slík tækifæri og er þá ýmis-
legt að athuga. Fyrir getur kom-
ið að svo illa hafi valizt starfs-
menn að dómi, að þeir séu engu
vitrari en sýnendur sjálfir eða
svo ósamstæðir að ekki verði
fræðsla að dómum.
Slíkar sýningar gefa lítið I
aðra hönd. Samt er trassa-
mennska að sækja þær ekki með
úrval þeirra búa, sem ósamstætt
eiga búfé. Einn getur lært af
öðrum það, sem efni skortir
heima til að sjá. En það er óaf-
sakanleg héraðshneisa að sækja
illa búfj ársýningar og hroki og
derringur að telja sjálfan sig
sem hæstarétt yfir alþjóð um
hvað vinna skal. Það á að gerast
sem samfélagið heimtar unnið
og vinnast svo drengilega að
raun gefi til hvers leiðir. En þeir
sem eiga góð og nokkuð samfelld
stóð og svo margt óþekktra
hrossa að ekki hafi þeir vinnulið
til að leiða þau fram eftir gild-
andi reglum verða þá að vísu
útundan um mestan hluta erindis
á sýningarstað en er skaðlítið.
Stóð slíkra manna þekkja flestir
ef nokkur er áhugi fyrir hross-
um og þau eru gagnslaus ef
enginn vill nýta þau hversu góð
sem þau eru í eðli. Svo sérstæð-
ur skepnueigandi gæti líka vel
átt þann talanda að einhverjum
væri léttir að fjarveru hans.
En gerum ráð fyrir hinu að
starfsmenn sýningar séu verki
sínu vaxnir, sjái kosti og galla
og kunni að skýra þá fyrir öðr-
um. Hvað á þá sýningargestur að
flytja með sér á staðinn? Á hann
að ómaka þangað roskna reið-
meri öllum kunna, sem hann á
undan margt og tamið sumt? A
hann að reka þangað þrevetluna
frænku hennar, eða stóru mer-
inu nýkeyptu?
Eina svarið er: Hann á að sýna
það, sem hann veit sízt sjálfur
hvaða verð hefir að geyma.
Til þess eru fræðimenn að ráða
úr vanda, leysa líkingar af ann-
arri, þriðju og fjórðu gráðu, ea
ekki til að segja fullörðnum
mönnum að tveir og tveir séu
fjórir.
Því eru sýningar svo til tómra
taminna hrossa fánýti eitt en
augnagotur glöggs manns á
hlaupandi stóð, þótt ómælt fari
þaðan geta verið eigandanum
gjöf og guðsblessun.
Af slíkum mönnum er aldrei
nóg, sízt meðal leiðbeinenda al-
mennings.
Þyrfti svo þetta greinarkorn
að bæta hirðu um málefni
hrossaræktunar í einhverja þá
glufu, sem orðið hefir í afskipt-
um mímim og annarra því við-
komandi.
Skrifstofustulka
óskast á skrifstofu hér í bænum. — Þarf að hafa
góða rithönd og vera góð í reikningi.
Umsóknir sendist afgr. Morgunbl. merktar:
„Stundvís —6054“.
Einbýlishús til sölu
Glæsilegt einbýlishús, sem gæti verið tvær íbúðir —
kjallari og hæð — til sölu. Húsið er fokhelt 112 m2 að
stærð og stendur á einum fegursta stað í Kópavogi.
AHar uppl. í síma: 22541.
Ráðskona og
handavinmikenriari
Héraðsskólann. að Skógum vantar ráðskonu mötuneytis og
handavinnukennslukonu stúlkna á hausti komanda.
Skólastjóri Skógaskóla gefur nánari upplýsingar.
Skólastjóri.