Morgunblaðið - 30.05.1958, Blaðsíða 11

T’ösfudagur 30. maí 1958
m n r r. r v r r 4Ð1Ð
11
Minni verklegar framkvæmdir verða af
leiðingar bjargráðanna
Úr ræðu Gunnars
7. umræðu i
Sjúkt efnahagsástand
llm margra ára skeið hefur
efnahagsástandið hér á landi ver-
ið sjúkt, og er nú svo komið, að
sennilega getur enginn útflutn-
ingsatvinnuvegur staðizt án
styrkja eða uppbóta — annar en
hvalveiðar. En sjúkleikinn gerir
einnig vart við sig í þeim at-
vinnuvegum, sem framleiða fyrir
innanlandsmarkað.
Sem dæmi má nefna fram-
leiðslu . á jafnnauðsynlegum
neyzluvörum og kartöflum og
fiski til neyzlu í Reykjavík. Það
svarar ekki kostnaði fyrir menn
að framleiða kartöflur, nema þeir
leggi þær inn til stofnunar, sem
á þess kost að láta ríkið greiða
niður verð þeirra. Síðan kaupa
menn kartöflurnar frá stofnun-
inni fyrir lægra verð en hún
greiðir framleiðendum. Reykvík-
ingar geta ekki fengið góðan
neyzlufisk og stafar það af því,
að einn liður í efnahagskerfinu
er að haida verði hans niðri með
fáránlegum verðlagsákvæðum.
Er það eitt dæmi af mörgum um
það, hvernig verðgæzlan, sem á
að þjóna hagsmunum almenn-
ings, verður til að skaða þá.
Vísitalan
Thoroddsen við
efri deild
á að sparnaður minnki. En var-
hugaverðast er þó að skrökva og
verst að skrökva að sjálfum sér.
Frumvarpið leysir engan vanda
Frumvarpið, sem hér liggur
fyrir, gerir ráð fyrir, að haldið
verði áfram útflutningsuppbótum
og niðurgreiðslum. Þegar kosið
var til Alþingis fyrir tveim ár-
um, lýstu Alþýðuflokkurinn og
Framsóknarflokkurinn því yfir,
að þeir myndu beita nýjum úr-
ræðum til varanlegrar lausnar
vandamálanna. Það kom að vísu
ekki glöggt fram, hver væru úr-
ræði þeirra. Helzta bjargráðið
virtist vera það að losna við
stærsta flokk þjóðarinnar og
sterkasta afl hennar úr ríkis-
stjórn. Nú hefur stjórn þessara
tveggja flokka og kommúnista
haft 2 ár til stefnu til að efna
loforð sín. Árangurinn er frum-
varpið sem hér liggur fyrir —
frumvarp, sem engan vanda leys-
ir.
Undirtektir verkalýðsins
Þegar Framsóknarflokkurinn
I og Alþýðuflokkurinn mynduðu
ríkisstjorn með kommúnistum,
var það afsakað með því, að
nauðsynlegt væri að tryggja
vinnufriðinn í landinu. Nú hefur
Gunnar Thoroddsen
þó félagsmálaráðherra, sem jafn-
framt er forseti ASÍ, vitandi eða
óafvitandi brugðizt því hlutverki
að tryggja stjórninni stuðning
verkalýðssamtakanna. Fjöldi
verkalýðsfélaga hefur beinlínis
mótmælt ráðstöfunum þeim, sem
frumvarp þetta gerir ráð fyrir,
og átök þau, sem urðu innan
stjórnar Alþýðusambandsins um
málið, eru kunn öllum. Þetta eru
viðtökurnar, sem frumvarp stjórn
ar „hins vinnandi fólks“ fær.
Bréf Ij.Í.Ú. og Eimskipafélagsins
Athyglisverð eru bréf þau, sem
L.Í.Ú. hefur ritað um þetta mál,
en ríkisstjórnin hefur áður stært
sig sérstaklega af góðu samkomu-
lagi við þau samtök. í bréfi frá
13. maí segir m. a.:
„Þykir oss rétt að gera hinu
háa Alþingi og hinni hæstvirtu
ríkisstjórn aðvart um, að sam-
komulag hefur ekki tekizt við
samtök útvegsmanna og fisk-
vinnslustöðva, þrátt fyrir viðræð
ur við hæstvirta ríkisstjórn og
hæstvirtan sjávarútvegsmálaráð-
herra að undanförnu“.
Eg hefi einnig í höndum bréf
frá Eimskipafélagi íslands. Þar
kemur fram, að félagið hefur að
undanförnu verið neytt lil að
safna verulegum larusaskuldum
erlendis, þar sem því hefur ver-
ið synjað um yfirfærslur vegna
rekstrargjalda, sem virðist sjálf-
sagt að leyfa hefði átt
jafnóðum. Er hér t. d. um að
ræða hafnargjöld og ýmis nauð-
synleg gjöld vegna komu skipa
félagsins í erlendar hafnir. Þess-
ar lausaskuldir nema nú 13 millj.
króna og munu þær hækka um
7 milliónir, ef frumvarp ríkis-
stjórnarinnar verður samþykkt.
Fyrir Alþingi líggja ýmis önn-
ur mótmæli gegn frumvarpinu,
m. a. frá Stúdentaráði vegna 30%
yfirfærslugjalds á námsmanna-
gjaldeyri. Það gjald mun koma
mjög hart niður, og ekki síður
yfirfærslugjaldið á sjúkragjald-
eyri.
Kostnaður við verklegar
framkvæmdir hækkar
Þá er vert að vekja athygli á
þvi, að kostnaðar við verkleg-
ar framkvæmdir mun hækka
verulega, ef frumvarpið verður
samþykkt. Framlög til verklegra
framkvæmda ríkisins hafa þeg-
ar verið ákveðin þetta ár, og er
fyrirsjáanlegt, að framkvæmd-
irnar verða mun minni en ráð
var fyrir gert, nái frumvarpið
fram að ganga. Getur það haft
áhrif á atvinnu fjölda fólks.
Frumvarpið getur einnig orðið
til að draga úr ýmsum fram-
kvæmdum, sem áætlanir hafa
verið gerðar um til langs tíma,
t. d. framkvæmd áætlunarinnar
um rafvæðingu sveitanna.
Spurningar ítrekaðar
Að lokum minnti Gunnar
Thoroddsen á spurningar þær,
sem formaður Sjálfstæðisflokks-
ins bar fram við 1. umræðu um
efnahagsmálafrumvarpið í neðri
deild hinn 14. maí s. 1 Voru það
20 fyrirspurnir til ríkisstjórnar-
innar og eru svör við ýmsum
þeirra enn ófengin og svör við
öðrum mjög óljós. Kvaðst ræðu-
maður vilja ítreka spurningar
þessar.
Nefndarálit Sjálfstæðismanna i efri deild:
Eitt af megineinkennum efna-
hagskerfisins, sem við eigum nú
við að búa, er vísitalan. Vísi-
tölukerfið er meingallað á tvo
vegu. í fyrsta lagi veldur það
kapphlaupi verðlags og kaup-
gjalds og í öðru lagi gefur nú-
verandi vísitala algjörlega ranga
mynd af verðlagsþrcmninni á ís-
landi.
Vísitalan er miðuð við neyzlu
nokkurra fjölskyldna í Reykja-
vík í upphafi síðustu heims-
styrjaldar. Því er það svo, að
ýmsar verðbreytingar í Reykja-
vík hafa áhrif á kaupgjald alls
staðar á landinu, t. d. hækkun
á strætisvagnafargjöldum. Einnig
er þess að geta, að neyzluvenjur
fólks hafa breytzt mjög á þessu
tímabili og ýmislegt það, sem nú
er talið til nauðsynja, var
það ekki 1939—1940. Það eru til-
tölulega fáar vörutegundir, sem
áhrif hafa á vísitöluna og verð
þeirra hefur verið greitt niður,
en verðlag annarra nauðsynja-
vara hefur verið látið hækka.
Framfærslukostnaður eykst því
mun meira en vísitalan gefur til
kynna.
Skráning krónunnar
Þá hefur það verið eitt af ein-
kennum íslenzkra fjármála, að
gengi krónunnar hefur verið
rangt skráð. Þetta hefur haft
margvíslegar afleiðingar, m. a.
þær, að meginatvinnuvegir þjóð-
arinnar bera sig ekki. Það hefur
verið vonlaust að gera skip út til
fiskveiða styrkjalaust fyrir það
fé, sem fengizt hefur fyrir seld-
an afla eftir að bönkunum hefur
verið afhentur gjaldeyririnn lög-
um samkvæmt. Með þessu hefur
sjálfsbjargarviðleitni og fram-
tak þeirra, sem að útgerðarmál-
um starfa, verið heft, en þeir
eiga ekki aðra ósk heitari en
þá, að fyrirtæki þeirra geti borið
sig án styrkja, reksturinn farið
eftir eðlilegum lögmálum við-
skiptaiífsins og útgerðin losnað
við eftirtölur almennings. — Hins
sama gætir í fleiri atvinnugrein-
um og sýnir þetta, að efnahags-
kerfi okkar allt þarfnast endur-
skoðunar.
Ég minni á, að allur landslýð-
ur veit, að með ráðstöfunum nú-
verandi ríkisstjórnar, bæði jóla-
gjöfinni og þessu frumvarpi, er
verið að lækka gengi krónunnar.
þótt það sé ekki viðurkennt opin-
berlega. Ljóst er að margvíslegar
hættur fylgja lággengi hjá hverri
þjóð: Vantraust út á við og hætta
Bjargráðin eru „hreinn óskapnaour,
sambland af uppbótakerfi og
gengislækkun
HÉR fer á eftir meginhliuti nefnd-
arálits þeirra Sigurðar Bjarna-
sonar og Gunnars Thoroddsen
um efnahagsmálafrumvarp ríkis-
stjórnarinnar, en það var lagt
fram á fundi efri deildar í gær:
Ilallarekstur framleiðslu-
tækjanna
Enda þótt Islendinga greini á
um margt, mun það þó naumast
valda ágreiningi, að hallarekst-
ur íslenzkra framleiðslutækja sé
mesta meinsemd efnahagslífs
þjóðarinnar í dag. Orsakir þessa
hallarekstrar eru að sjálfsógðu
fleiri en ein. En meginástæða
hans er of hár framlciðslukostn-
aður, sem aftur sprettur af því,
að of mikils hefur verið krafizt
af atvinniuvegum þjóðarinnar.
Þjóðin hefur ekki gætt þess sem
skyldi að miða lifskjör sin við
raunverulegan arð af atzinnu-
tækjum sínum til Iands og sjáv-
ar.
Ábyrg afstaða Sjálfstæðis-
flokksins
Sjálfstæðisflokkurinn hefur
jafnan lagt megináherzlu á að
gera þjóðinni þetta ljóst. Það
kom í hans hlut haustið 1949 að
mynda minnihlutastjórn í land-
inu. Þessi ríkisstjórn fól færustu
hagfræðingum að kryfja allt
ástand efnahagsmálanna til
mergjar.
Þegar tillögur hinna sérfróðu
manna lágu fyrir, lagði ríkis-
stjórnin þær fyrir Alþingi, og
samkomulag tókst um þær meðal
mikils meiri hluta þingmanna.
Var síðan mynduð ný ríkisstjórn,
sem framkvæmdi þessar efna-
hagsmálatillögur. Árangurinn af
þessum viðreisnarráðstöfunum
varð í stuttu máli sá, að unnt
reyndist að útrýma greiðsluhalla-
búskap rikissjóðs, tryggja þrótt-
mikinn rekstur atvinnutækjanna,
auka útflutningsframleiðsluna og
halda uppi fjölþættum fram-
kvæmdum í landinu. Jafnhliða
//
jókst sparnaður verulega meðal
almennings, og aukin sparifjár-
myndun í bönkum og sparisjóð-
um gerði mögulegt að ráðast í
ýmsar nauðsynlegar framkvæmd-
ir í landinu.
Allt fram til ársins 1955 tókst
að halda jafnvægi í þjóðarbú-
skapnum í skjóli viðreisnarráð-
stafananna frá 1950. Eftir að
áhrifum Kóreustríðsins linnti,
tókst að halda dýrtíðinni nokkurn
veginn í skefjum. Þannig var til
dæmis vísitalan óbreytt allt frá
október 1952 til maimánaðar 1955.
Verkföllin 1955
En á öndverðu ári 1955 urðu
þáttaskil í íslenzkum efnahags-
málum. Þá voru undir forustu
kommúnista hafin pólitísk verk-
föll, sem fyrst og fremst stefndu
að því að eyðileggja jafnvægis-
stefnu ríkisstjórnarinnar og ryðja
kommúnistaflokknum braut til
valda. Árangur hinna pólitísku
verkfalla varð m. a. rúmlega 20%
almenn kauphækkun á árinu
1955. Hafði það í för með sér
stóraukinn hallarekstur hjá út-
flutningsframleiðslunni og raun-
ar öllum atvinnurekstri í land-
inu. Um áramótin 1955—56 neydd
ist því þáverandi ríkisstjórn til
þess að gera nýjar ráðstafanir til
þess að tryggja rekstur fiski-
skipaflotans og lagði í því skyni
á nýja skatta og tolla, sem talið
var að næmu um 150 millj. kr.
á árinu 1956.
Af þessu er auðsætt, að við-
námsstefnan gegn dýrtíð og verð-
bólgu var brotin á bak aftur af
hálfu kommúnista og banda-
manna þeirra á árinu 1955.
Stjórnarmyndunin 1956
Næsti áfangi var svo sá, að ný
ríkisstjórn var mynduð á miðju
ári 1956. Hét hún því að leysa
vandamál efnahagslífsins að
„nýjum leiðum" og með „varan-
legum úrræðum"
Síðan þetta fyirrheit var gef-
ið - eru nú liðin tvö ár. Engar
tillögur um ný og varanleg úr-
ræði hafa komið frá ríkisstjórn-
inni. Eina úrræði hennar var 300
millj. kr. nýjar skattaálögur um
áramótin 1956—57. Var því þá
lýst yfir af hálfu ríkisstjórnar-
innar, að hér væri um algerar
bráðabirgðaráðstafanir að ræða.
En allt árið 1957 og rúmlega
fjórðungur ársins 1958 leið, án
þess að nokkrar nýjar tillögur
kæmu frá ríkisstjórninni um var-
anleg úrræði í efnahagsmálunum.
Málgögn stjórnarflokkanna lýstu
því aðeins yfir, að uppbóta- og
styrkjastefnan hefði gengið sér
gersamlega til húðar. Eitt af mál-
gögnum ríkisstjórnarinnar lýsti
því yfir sem greinilegu dæmi um
fánýti þeirrar stefnu, sem ríkis-
stjórnin hafði fylgt í efnahags-
málum, að góð síldveiði eða hag-
stæð grasspretta mundu gera ís-
lenzka ríkið gjaldþrota, ef fylgt
yrði óbreyttri stefnu í efnahags-
málunum.
Frumvarpið um útflutningssjóð
Nú hefur ríkisstjórnin hins
vegar lagt fram frumvarp það,
sem hér liggur fyrir, um útflutn-
ingssjóð o. fl. Af því er augljóst,
að ríkisstjórnin hefur gefizt upp
á að finna nýjar leiðir og varan-
leg úrræði í efnahagsmálunum,
eins og hún þó hafði lofað þjóð-
inni við valdatöku sína.
í frumvarpi þessu felst fyrst
og fremst þetta:
1) Gert er ráð fyrir, að nú-
gildandi styrkja- og uppbóta-
kerfi verði haldið áfram.
2) Viðurkennt er, að gengi ís-
Ienzku krónunnar sé fallið og
dulbúin gengislækkun fram-
kvæmd, þar sem engar gjaldeyris-
yfirfærslur mega í framtíðinni
fara fram á skráðu gengi nema
þær, er snerta viðskipti við varn-
arliðið.
3) Lagðar eru á þjóðina stór-
felldar nýjar álögur, sem ætla
má að muni nema allt að 790
millj. kr. á ári.
4) Lögfest er nýtt kapphlaup
milli kaupgjalds og verðlags, þar
sem ákveðið er, að allt almennt
kaupgjald skuli hækka um ákveð
inn hundraðshluta og jafnframt
skuli tilteknar innlendar afurðir
hækka í verði frá 1. júní.
Af frumvarpi þessu er auðsætt,
að enda þótt niðurstaðan hafi
orðið sú, að ríkisstjórnin hafi
hallazt að uppbótaleiðinni áfram,
er hún þó í raun og veru stefnu-
laus gagnvart vandamálum efna-
hagslífsins. Frumvarp hennar
felur í sér greinilega viðurkenn-
ingu á því, að gengi íslenzkrar
krónu sé fallið. Viðurkenningu
sína á þessu kýs stjórnin þó að
dulbúa. Úr framvarpi hennar
verður því hreinn óskapnaður,
sambland af uppbótakerfi og
gengislækkun.
Engin lausn
Sjálfstæðismenn telja því, að
í frumvarpi þessu felist síður en
svo nokkur lausn á efnahags-
vandamálum þjóðarinnar. Af
samþykkt þess hlýtur að leiða
stóraukna dýrtíð og verðbólgu
á næstu mánuðum, eins og við-
urkennt hefur verið af málsvör-
um ríkisstjórnarinnar. Halla-
rekstri atvinnutækjanna verður
ekki útrýmt með því að auka
eyðslu og lögbjóða nýtt kapp-
hlaup milli kaupgjalds og verð-
lags. Þvert á móti verður það
aðeins gert með því, að þjóðin
miði kröfur sínar og eyðslu við
raunverulega greiðslugetu fram-
leiðslutækja sinna,
Undirtektir verkalýðsfélaga
Af undirtektum fjölda verka-
lýðsfélaga við frumvarp ríkis-
stjórnarinnar er auðsætt, að
verkalýðshreyfingin er yfirleitt
mjög andvíg úrræðum þess. Hafði
þó ríkisstjórnin lýst því yfir, að
það væri höfuðáhugamál hennar
að leysa efnahagsvandamálin í
samráði við verkalýðssamtökin.
Hér fer á eftir skrá yfir þau
verkalýðsfélög í Reykjavík og
nágrenni, sem þegar hafa mót-
mælt frumvarpinu:
1. Félag járniðnaðarmanna,
Rvík. — 2. Iðja, félag verksmiðju
fólks, Rvík. — 3. Félag islenzkra
rafvirkja. — 4. Múrarafélag
Reykjavíkur. — 5. Bifreiðastjóra-
Frh. á bls. 19.