Morgunblaðið - 22.08.1958, Blaðsíða 14

14
MORGUISBLAÐIÐ
Föstudagur 22. ágúst 1958
— Sögulegt yfirlit
Framh aí bls. 9
Hagsmunir fslands og annarra
ríkja
21) í andmælum þeim, sem kom
ið hafa fram gegn útfærslu ís-
lenzku fiskveiðilandhelginnar, hef
ur því m. a. verið hreyft, að hún
skerði mjög hagsmuni annarra
þjóða. Oft mætti ætla af þeim full
yrðingum, að hér væri um mjög
verulegt hagsmunamál þeirra að
ræða. Því þykir ekki úr vegi að
gera nokkurn samanburð á hags-
munum Islands annars vegar og
hagsmunum annarra aðilja hins-
vegar í þessu tilliti:
Reiknað hefur verið út, að veið
ar Englendinga á íslandsmiðum
svari til þess, að þeir afli þar ár-
Iega 4,4 kg. á hvern íbúa Bret-
lands, miðað við fisk upp úr sjó
(þessi tala lækkar ef Skotar eru
taldir með, ásamt afla þeirra á
fslandsmiðum). Af þessu magni
eru a. m. k. % hlutar fengnir utan
12 mílna fiskveiðilínunnar. Vestur
Þjóðverjar afla á íslandsmiðum
3.8 kg. á hvern íbúa landsins, og
Belgíumenn 2.4 kg. á hvern íbúa,
en afli Frakka og Spánverja
er hlutfallslega enn minni.
Afli Islendinga á Íslands-
miðum nemur hins vegar 2664 kg.
á hvern íbúa landsins (allar fram
angreindar tölur eru miðaðar við
meðaltal áranna 1952—’55). Sést
bezt á Jiessum tölum, hve fslend-
ingar eru stórkostlega miklu háð-
ari þessum veiðum en hinar þjóð-
irnar.
Óltkir hagsmunir
22) Ef bornir eru saman hags-
munir íslands og Bretlands sér-
staklega, sést það jafnvel enn bet
ur en eLla, hve ólíku er hér sam-
an að jafna. Tekjur Breta af sjáv
arútvegi ná tæplega 0,5% af öll-
um þjóðartekjum þeirra. Sjávar.
útvegurinn myndar hins vegar
þýðingarmesta hlutann af þjóðar-
tekjum íslendinga, þar sem sjáv-
arafurðir eru 97% af útflutningi
þeirra. Samkvæmt upplýsingum
brezkra stjórnvalda, nemur árleg
ur afli Breta á íslandsmiðum um
9 millj. sterlingspunda að verð-
mæti og er um þriðjungur fenginn
innan tólf mílna svæðisins, eða um
3 millj. sterlingspunda að verð-
mæti. Jafnvel bótt Bretar yrðu
fyrir því tapi, — sem þeir þó ekki
verða, eins og síðar verður rakið
— myndi það lítil áhrif hafa á
þjóðarbúskap þeirra, en álíka tap,
sem íslendingar yrðu fyrir af völd
um aflaskorts, myndi hins vegar
valda þeim lítt viðráðanlegum
erfiðleikum.
Reynslan frá 1952
23) Reynslan af útfærslu fisk-
/eiðilandhelginnar 1952 bendir
mjög eindregið til þess, að erlend
ar þjóðir verði fyrir mjög litlu eða
angu tjóni af útfærslunni nú. Ár-
■ð 1952 héldu brezkir togaraeigend
ur því fram, að þeir myndu tapa
mjög mikið á útfærslunni þá, og
efndu því til löndunarbanr á ís-
ienzkum togarafiski í mótmæla-
skyni. Reynslan hefur hins vegar
sýnt, að afli brezkra togara á Is-
landsmiðum jókst fyrstu árin eft-
ir útfærsluna. Á árunum 1949—
’52 nam afli enskra togara á Is-
landsmiðum til jafnaðar 819 vætt-
um á hverja 100 togtíma, en á ár-
unum 1953—’56 1051 vætt. Ýsu
afli þeirra og kolaafli hefur auk-
izt hlutfallslega enn meira eftir
friðunina. Sumpart byggist þessi
aukna veiði á því, að friðunin hef
ur aukið fiskmagnið utan frið-
unarlínunnar, og sumpart á því,
að lögð hefur verið meiri stund á
miðin utan friðunarsvæðisins. Þar
sem veiðarnar munu hins vegar
halda áfram að aukast, má reikna
með því, að hér eftír dragi úr
árangri friðunarinnar frá 1952,
eins og þegar eru farin
að sjást merki um. Áreiðanlega
mun hin aukna friðun alveg eins
nú og 1952 verða einnig til hags
þeim, sem veiða utan friðunarlín-
unnar. Þess vegna er það mikill
misskilningur, að hin aukna frið-
un þýði eingöngu skerðingu fyrir
aðrar þjóðir.
Samanburður út í hött
24) Ýmsir þeir útlendu aðilar,
sem eru ósanngjarnastir í mál-
flutningi gegn útfærslu friðunar-
línunnar, setja dæmið upp þannig,
að hér séu annars vegar hagsmun
ir 200 þúsund Islendinga, Færey-
inga og Grænlendinga, en hins veg
ar hagsmunir 200 millj. mann. í
Bretlandi og á meginlandi Vestur-
Evrópu. Þessi samanburð’. r e- vit
anlega alveg út í hött, þar sem
t. d. íslendingar og Færeyingar
eiga alla sína afkomu undir fisk-
veiðum, en það myndi sáralitlu
eða engu breyta um heildarhag
Breta, Vestur-Þjóðverja og ann-
arra viökomandi þjóða, þótt þær
misstu alveg af veiðunum á ís-
landsmiðum, sem hér er þó síður
en svo til að dreifa. Annars vegar
er hér um að ræða lífshagsmuni
íslendinga, en hins vegar óveru-
lega hagsmuni þeirra, sem mót-
mælt hafa útfærslunni.
Þess vegna væri það í ósamræmi
við allan rétt og siðgæði, ef þessar
þjóðir beittu Islendinga harðrétti
vegna útfærslu fiskveiðilandhelg-
innar.
NiSurlagsorS
25) Hér hefur aðeins verið
stiklað á nokkrum meginatriðum
varðandi útfærslu íslenzku fisk-
veiðilandhelginnar jg þá gagnrýni
er hún hefur sætt. Af þessu stutta
yfirliti, má þó eftirfarandi vera
ljóst:
1. íslendingar hafa aðeins
fylgt hefðbundunum venjum,
er þeir færðu firfkveiðilandhelg
ina út einhliða, þar sem svo *ið
segja öll riki hafa ákveðið land
helgi sína á þann liátt.
2. Islendingar hafa ekki far-
ið út fyrir þau takmörk, sem
réttinum til einhliða útfærslu
er markaður samkv. þeim ve’ j-
um, er skapazt hafa, og vísast
þar bæði til þess að mörg ríkin
hafa tólf tnílna landhelgi og til
álits þjóðréttarnefndarinnar.
3. Ef liinn svonefndi sögu-
legi rétlur væri Iagður til grund
— Minning
Framh. af bls 13
og vandalausum, af ljúfu geði og
mikilli hjartahlýju.
Ég veit ekkert um bókarmennt
Danfríðar, hannyrðir eða aðrar
þær listir fagrar, er svo glæsi-
lega konu máttu eðlilega prýða,
en hitt veit ég, að hún var það,
sem kallað var, vel verki farin,
talaði skynsamlega og fordóma-
laust um hvert það mál, er hún
ræddi, og þó að uppeldisfræði
hennar hafi ekki verið grundvöll-
uð á miklu bókviti, þá átti hún
svo örugga stoð í þúsund ára
reynslu kynslóðanna, að Danfríði
lukkaðist að koma börnum sín-
um ágætlega til manns, án þess
að blaka nokkurn tíma við þeim
hendi eða hafa uppi við þau harð-
yrði. Það hlýtur því að hafa ver-
ið góðum heimanbúnaði að þakka
hve eðlisgreind hennar varð far-
sæl. — Það varð oftast lítið um
bænahöld, þegar við nágrannarn-
ir vorum komnir í slagtog með
Hólslandsstrákunum, en einhvern
veginn fengust þeir þó aldrei til
að fara yfir takmörk þess, sem
góðum dreng var sæmilegt. Þang-
að máttu þeir fara, átölulaust
af móður sinni, en hinum megin
var engum gott, því að þá var
hún sjálf ekki lengur með í leik.
Þó að hið svonefnda barnalán
lúti stundum torskildum lögmál-
um, þá er örðugt að sætta sig
við, að það sé tilviljun tóm, að af
öllum þeim fimmtán börnum Dan
fríðar, er komust á legg, skuli
ekkert hafa orðið sjálfu sér eða
öðrum til vandræða. Þau hafa
náttúrlega verið misjafnlega hepp
in, eins og gerist og gengur, en
allt, sem þeim er sjálfrátt, hefir
orðið eins og bezt mátti kjósa.
Þau eru öruggir og góðir borgar-
ar, hvert á sínu sviði, og nú, þeg-
ar ég leita 1 minningunum, þá
minnist ég einskis ills um þau, og
er sannfærður um, að Danfríði
hefir áreiðanlega tekizt, að inn-
ræta þeim það vammleysi, þann
grandvarleik til orðs og æðis,
sem jafnan einkenndi líf hennar
og störf, en þannig hefir hún
fagurlega af höndum látið það
vallar, gætu fslendingar gert til-
kall til enn ineiri útfærslu fisk-
veiðilandhelginnar.
4. Fyrri reynsla af afleiðing-
um rányi'kju á íslandsmiðum
og fyrirsjáanleg aukning verð-
ur þar, gerði það óhjákvæmi-
legt, að ekki yrði lengur dreg-
ið að færa út fiskveiðilandhelg-
ina.
5. Hagsmunir fslands annars
vegar og annarra þjóða hins
vegar, eru alveg ósambærilegir,
hvað snertir veiðar á fslands-
miðum. fslendingar eiga af-
komu sína alveg undir því, að
fiskstofninn gangi þar ekki til
þurrðar, en aðrar þjóðir skipt-
ir það sáralitlu máli, hvað
þeirra eigin veiðar snertir.
6. Aukin friðun fiskstofns-
ins er dtki aðeins hagsmuna-
mál fslendinga, heldur einnig
þeirra þjóða, er fiska utan frið
unarsvæðisins, ef ekki verður
þar um ofveiði að ræða.
Vegna allra þessara raka og
margra fleiri, sem hníga í sömu
átt, vænta fslendingar þess fast-
lega, að við nánari áthugun skilji
nágrannaþjóðir þeirra aðstöðu
þeirra og viðúrkenni augljósan
rétt þeirra.
26) Síðast en ekki sízt má svo
benda á það, að fsland hefur veru
leg viðskipti við þau ríki, sem enn
hafa ekki viljað viðurkenna út-
færsluna. Þannig keyptu íslend-
ingar t. d. vörur í Bretlandi á síð
astliðnu ári fyrir um 3(4 millj.
sterlingspunda og í Vestur-Þýzka-
landi fyrir 2% millj. sterlings-
punda. Ef þessi lönd ykju kaup á
íslenzkum fiskafurðum, myndu ís-
tendingar geta enn aukið verulega
kaup á iðnaðarvöru þeirra. Það
væri í anda þeirrar verkaskipting
ar, sem þarf að koma á milli þjóða
heims og þá ekki sízt milli þjóða
á Atlantshafssvæðinu, að sú deila,
sem risið hefur út af útfærslu
fiskveiðilandhelgi íslands verði
jöfnuð á framangreindan hátt.
erfðafé hins góða uppeldis, sem
henni var í öndverðu gert að
ávaxta. Ég held, að þó að við eig-
um mörg víðari heim en þann,
sem Danfríður lifði í, þá hafi
hann verið nógu stór til þess, að
veita henni mikla hamingju. Þó
að henni væri þungbært að horfa
á eftir börnunum, sem á undan
fóru, þá var sú sárabót, að þau,
sem á legg komust, lifðu nógu
lengi til þess, að verða öllum
mikill harmdauði. Og eftir að
hin voru uppkomin er sennileg-
ast, að sigrar hennar á hinum
miklu erfiðleikum liðnu áranna
hafi einmitt orðið til þess að
gera þau öll svo hjartfólgin henni,
gleðin yfir farsæld þeirra þess
vegna svo djúp og rík. Þau kunnu
líka öll að meta hið mikla dags-
verk hennar og létu hana í ellinni
njóta réttmætrar viðurkenningar.
Þess vegna varð ævikvöld henn-
ar friðsælt og hlýtt.
Menn verða ríkir með ýmsum
hætti og skiljast misjafnlega sátt
ir við lífið og samfp’ðamennina.
Vel má vera, að Brynjólfur
hreppstjóri að Gröf hafi ætlað
hinni ungu dóttur sinni, sem
hann unni svo mjög, annan auð
og meiri en þann, sem hún eign-
aðist í Hólslandi, en þó trúi ég
því, að sá sem féll henni í skaut
muni reynast öllum öðrum betri
efniviðar í þann bautastein, er
lengi mun standa yfir moldum
hennar. örlögin höguðu því svo
undarlega, að þessi fátæka kona
átti eftir að verða forrík, því að
þegar hún var um það spurð í
allsnægtum ellinnar, hvort henni
þætti ekki mjög breytt um til
batnaðar, þá gleymdi hún alveg
öllu því, sem aðrir reikna einkum
til munaðar, en taldi það eitt
fram, sem hún vissi verðmætast
og svaraði: „Ójú. Það eru bless-
uð börnin. Víst er ég rík“. Þann-
ig auðnaðist henni að lokum að
verða ein ríkasta kona síns gamla
byggðarlags og láta rætast þá
von hreppstjórahjónanna að
Gröf, að hin fagra dóttir þeirra
fengi mikinn auð, ríka lífsham-
ingju og léti þeim er samfylgdar
hennar nutu eftir hinar Ijúfustu
endurminningar.
Sig. Magnússon.
Einn kunnasfi strengja-
kvartett Bandaríkjanna
UM næstu helgi er væntanlegur
hingað til lands einn þekktasti
strengjakvartett Bandaríkjanna,
Juilliardkvartettinn. Mun hann
halda hér tvenna tónleika fyrir
styrktarmeðlimi Tónhstarfélags-
ins, og fara þeir fram í Austur-
bæjarbíói, mánudag og priðju-
dag nk., 25. og 26. ágúst, og hefj-
ast báðir tónleikarnir kl. 7 e. h.
Kvartettinn er nátengdur hinni
þekktu tónlistarstofnun í New
Yorkborg, sem ber nafnið Juilli-
ard Foundation of Music, og var
kvartettinn stofnaður árið 1946
sem skólakvartett. Aðalhvata-
maður að stofnun hans var skóla
stjóri Juilliardskólans, William
Schuman, en hann er jafnframt
eitt af merkilegustu núlifandi
tónskáldum Bandaríkjanna. —
Mun kvartettinn m. a. leika e’.tt
af verkum hans, strengjakvart-
ett Nr. 3.
Meðlimir Juilliardkvartet.tsins
eru allir kunnir tónlistarmenn
vestanhafs og jafnframt því að
leika í kvartettinum starfa þeir
sem kennarar í kammertónlist
við Juilliaruskólann, en þeir eru:
Robert Mann, sem leikur á fyrstu
fiðlu; Isidore Cohen, önnur fiðla;
Raphael Hyllyer, er leikur á vi-
ólu, og Claus Adam, sem ieikur
á selló. Þessir tónlistarmenn hafa
allir notið álits sem einleikarar,
en á undanförnum árum hafa
þeir nær eingöngu helgað sig
kammertónlistinni.
— „Mátti ekki..."
Framh. at bts. 6
Hér áður var það soðning og
haíragrautur — vinna og aftur
vinna og þetta þótti sjálfsagt. En
svo kom „blessað stríðið". Allir
urðu ríkir og átu yfir sig og við
erum ekki enn búnir að ná okkur
eftir ofátið. Hin efnalega vel-
gengni hefir því miður leitt okk-
ur á alltof mörgum sviðum út í
óhemjulegt bruðl og brutl. —
Slíkt kann aldrei góðri lukku að
stýra.
Fiskreitir og kartöflugarðar
Þér haíið starfað mikið í Reyk-
víkingafélaginu?
— Ég hefi verið félagi í því síð
an árið 1944 og er nú fram-
kvæmdastjóri þess. Jú, Reykja-
vík hefir breytzt ótrúlega mikið
síðustu fimmtíu árin. — Kannski
Bræðraborgarstígurinn einna
minnst, þar eru sömu gömlu hús-
in, sem vafalaust munu þó víkja
innan skamms fyrir háreistum
nútíma byggingum. Þegar ég var
að alast upp var þar ekki númer
á neinu húsi. Þau hétu hvert sínu
nafni og víðast hvar voru nokkuð
stórar lóðir, sem notaðar voru
ýmist sem íiskreitir eða kartöflu-
garðar. Þá hafði fólkið hvorki
tíma né efni á að dútla við blóma
rækt og hvers konar fegrun kring
um híbýii sín, sem prýða bæinn
okkar í dag.
Lítil saga
— Þetta var hörð barótta fyrir
daglegu brauði og fólkið varð að
vera hart af sér. Ég skal segja
yður eina litla sögu sem dæmi:
Faðir minn var um tíma á litlu
fiskiskipi sem Geir Zoega átti —
Fanney hét það. Eitt sinn sem
oftar fór Fanney í róður en seink
aði allmikið heim, svo að menn
fóru að óttast um hana. Hver dag
Þessi heimsókn Juilliardkvart-
ettsins má teljast til merkari tón-
listarviðburða hérlendis á und-
anförnum árum. Kvartettir.n er
á leið til Edinborgar, þar sem
hann á að taka þátt í hlnni árlegu
tónlistarhátíð þar í borg. Það er
íslenzkum tónlistarunnendum að
sjálfsögðu gleðiefui að þessir
merku tónlistarmenn skuli leggja
það á sig að halda hér tónleika,
rétt áður en þeir eiga að koma
fram á hinni fjölsóttu Edinborgar
hátíð, sem tugir þúsunda tónlistar
unnenda hvarvetna að úr heim-
inum sækja á hverju ári.
Undanfarin ái hefur Juiliiard-
kvartettinn farið margar tón-
leikaferðir víðs vegar um heim
og hv.arvetna hlotið frábærlega
góða dóma fyrir túlkun sina á
kammei’músíkverkum.
Á efnisskrá tónleikanna, sem
kvartettinn heldur hér í Reykja-
vík, eru strengjakvartettar eftir
bæði eldri og yngri tónskáld, og
má nefna Kvartett í G-dúr op. 77,
Nr. 1 eftir Haydn, Kvartett í
G-dúr, K. 387 eftir Mozart, Kvart
ett í F-dúr opus 135 eftir Be°t-
hoven og Kvartett í C-dúr, opus
61 eftir Dvorak. Einnig verða
leiknir strengjakvartettar eftir
nútímatónskáldi* Bela Bartok,
William Schuman og Walter
Piston, en hinir tveir síðast-
nefndu eru báðxr BandarÍKja-
menn.
urinn leið af öðrum og ekkert
fréttist. Móðir mxn beið hexma
með börnin og er mánuður
var liðinn frá þvx að Fanney lét
úr höfn var hún nokkurn veg-
inn talin af. Svo var það eina
nótt, að guðað var á gluggann hjá
okkur. Þá höfðu fregnir borizt
með póstskipinu um, að Fann-
ey hefði eftir mikla hrakninga
náð 1 andi í Færeyjum. — þá
var enginn sími eða loftskeyti til
að flytja fregnir af sjómönnum
okkar á hafi úti. Og það varð að
taka því sem að höndum bar. Kon
an sem beið með barnahópinn
heima „mátti ekki vera að þvi að
syrgja“ — eins og Einar Kvaran
komst að orði.
Útvalinn staður
Haldið þér, að Reykjavík muni
breytast jafnmikið á næstu 50
árum og þeim síðustu?
Já, það held ég. Reykjavík er
vaxandi borg, sem á mikla fram-
tíð fyrir sér. Hún mun halda
áfram að stækka og breytast. —
Hafa ekki guðirnir útvalið stað-
inn?
En víkjum nú aftur að yður
sjálfum. Er ekki starf yðar sem
bankagjaldkeri nokkuð lýjandi?
Jú, víst er það dálítið argsamt,
en mér fellur það samt vel og
er orðinn því vanur. Húsbónda á
ég einstakan, þar sem er banka-
stjórinn, Hilmar Stefánsson, og
langt samstarf og kynni af hon-
um, og þeim hjónum báðum hafa
ávallt verið hin ánægjulegustu.
Og hið sama vildi ég segja um
aðalbókara og annað samstarfs-
fólk mitt í bankanum.
Og svo, þegar ég kem heim,
stundum dálítið þreyttur á öllum
krónunum, tekur á móti mér
elskuleg eiginkona, sem ég á mik-
ið að þakka, og upprennandi son-
ur og dóttir. — Hvað viljið þið
hafa það betra?
sib.