Morgunblaðið - 01.10.1958, Qupperneq 14

14
Miðvikudagur 1. október 1958
— Lagakennsla
Framh. af bls 13
JAfaannesson og Björn Páisson
(Kahnan).
í upphaíi annars starfsárs skól
ans var þriðja kennaranum bætt
við, og var það Jón Kristjáns-
son (Jónssonar dómstjóra). Al.ir
voru kennarar skólans mikilhæf-
ir fræðimenn. Þeim var mikiik
vandi á höndum, er þeir skyldu
faefja kennslu í fræðigrein, sem
var nálega ópiægður akur að því
er allar rannsóknir varðaði. í
islenzku máii skorti þá og heiti
um mörg meginhugtök iögfræð-
innar. Um efniviðinn sjálfan, laga
heimildirnar, var og margt á
fauldu. Hér þurfti raunveru-
lega að fara fram allsherjar-
uPPgjör á því, hver lög
giltu hér á iandi, og hafði þó
margt verið unnið í þeim efnum,
þegar hér var komið sögu. Um
ritun iögfræðibóka varð einnig
að sjálfsögðu að reisa allt frá
grunni. I>að víur því á færi elju-
manna einna að vinna það verk,
sem hér beið. Mun það ekki orka
tvímæiis, að kennarar lagaskól-
ans og siðar lagadeildarinnar
hafa með störfum sínum gersam
lega hrundið þeirri hrakspá, að
ekki yrði kostur á færum kenn-
urum i lögfræði hér á landi, ef
til lagakennslu yrði stofnað hér.
Lagaskólinn er meðal þeirra
skóla hér á landi, sem skemmsta
sögu eiga. Hann starfaði aðeins í
þrjá vetur. í setningarræðu sinni
fyrir rétturn 50 árum kvaðst for-
stöðumaður Lagaskólans sérstak-
lega óska þess, „að æðri skóiarn-
ir (þ. e. Prestaskóhnn, Lækna-
skólinn og Lagaskóhnn) renni
sem fyrst saman, að ex trinitate
verði sem fyrst unitas-universit-
as“. Þessj ósk rættist von bráðar,
því að 17. júní 1911 var Háskóli
íslands settur, og rann þa laga-
skólinn inn í hann og varð laga-
deild hans.
Verður nú vikið að sögu laga-
kennslunnar eftir að háskóiinn
var stofnaður, en rúmsins vegna
verður hér aðeins di epið á nokk-
ur atriði.
Skipulag lagadeildar.
Eins og fyrr greinir unn Jaga-
skólinn inn í háskólann og varð
stofninn i lagadeild hans. Alíir
nemendur þess skóla, er við nám
voru, gengu í lagadeild, eða 13
af þeim 15 stúdentum, sem skráð
ir voru í lagaskólann. Auk þess
skráðust 4 aðrir stúdentar til
náms í lagadeild haustið 1911, og
voru því nemendur deildarinr.ar
17 fyrsta árið. Kennarar við laga
deild voru hinir sömu og við
lagaskólann, og varð forstöðu-
maður þess skóla hinn fyrsti for-
seti Jagadeildar. Námstilhögun í
lagadeild var einnig í fyrstu hin
sama og við lagaskólann. Laga-
deild hélzt óbreytt skipulagsæga
allt til 1940, þótt ákvæðm um
kennslu og nám i deildinni tækju
nokkrum stakkaskiptum. Með
upphafi skólaársins 1941—1942
var Viðskiptaháskóli íslands lagð
ur niður, og rann sá skóli
inn í lagadeildina, sem nú
var nefnd laga- og hagfræði-
deild. Nemendur viðskiptahá-
skólans urðu þá nemendur
í þessari nýju deild, og tóku xenn
arar þess skóla við störfum í deild
inni. Nafnið hagfræðideild var
raunverulegga á misskilningi
byggt, og var hið rétta nafn við-
skiptadeild. Var sú nafnbreyting
gerð með nýju háskólalögunum
frá 1957, og heitir deildin nú laga-
og viðskiptadeild. Ýmiss vand-
kvæði eru á því að hafa þessa
tvo deildarhluta, sem eiga næsta
litla samstöðu, í einni og sömu
deild, og er því gert ráð fyrir
því í nýju háskólalögunum, að
deildinni verði skipt í tvo hluta,
lagadeild og viðskiptadeild, þegar
þriðja fastakennaranum verður
bætt við í viðskiptafræðum.
Er þess að vænta, að slíki
embætti verði stofnað, áðui en
langt um liður.
Keimarar I lagadeíld frá 1911.
Fýrstu ktnnarai i iagadeild
MORGVKTU. 4ÐÍÐ
ji.
Þar sem lagaskólinn var til húsa í Þingholtsstræti 1908—1911.
voru kennararnir, sem störfuðu
við Lagaskólann, þeir Lárus H.
Bjarnason, Einar Arnórsson og
Jón Kristjánsson. Ekki leið á
löngu, unz. til breytinga kom á
kennaraliðinu. Prófessor Emar
Arnórsson varð ráðherra íslands
1915, og tók þá við kennslusíarfi
hans sem settur prófessor Ólafur
Lárusson, sem var meðal hinna
fyrstu kandidata fra lagadeild
háskólans 1912. Gegndi próf. Ólaf
ur embættinu til 1917, er Einar
Arnórss. koma að skólanum að
nýju. ínóv. 1918 andaðistpróf. Jón
Kristjánsson úr spönsku veikinni,
aðeins 33 ára. Var Ólafur Lárus-
son þá skipaður prófessor, og
gegndi hann því embætti til 1955
eða í full 36 ár, er hann tét af
embættj fyrir aldurs sakir. Er
prófessor Ólafur eini lögfra’ði-
kennarinn, sem látið hefur af
embætti sakir aldurs. Gegndi
hann kennaraembætti við deild-
ina lengur en nokkur annar, og
er á engan hallað, þótt sagt sé,
að hann hafi mótað meir ís-
lenzka lögfræðinga en nokkur
maður annar með gagnvandaðri
kennslu sinni og merkri og fjöl-
þættri vísindastarfsemi.
Tveir af hinum upphaflegu
kennurum í lagadeild hurfu frá
kennslustörfum í lagadeíld og
gerðust hæstaréttardómarar,
Lárus H. Bjarnason 1919 og Einar
Arnórsson 1932. í sæti Lárusac
kom Magnús Jónsson, er gegndi
embætti til ársloka 1933, en í
stað Einars tók við embætti
Bjarni Benediktsson, er gegndi
embættinu til 1940, þegar hann
gerðist borgarstjóri í Reykjavík.
Er prófessor Magnús Jónsson
hvarf frá embætti, tók við því
dr. Þórður Eyjólfsson og gegndi
hann því til 1936, en hann var
skipaður hæstaréttardómari 1935.
Eftirmaður prófessors Þórðar var
ísleifur Árnason, er gegndi em-
bættinu til 1948, en eftirmaður
prófessors Bjarna Benediktsson-
ar var Gunnar Thoroddsen, er
tók við borgarstjórn í Reykjavík
1947 og hætti þá kennslu. Af
próf. Gunnari og próf. ísleifi
tóku við þeir Ólafur Jóhannes-
son, núverandi forseti deildar-
innar, og Ármann Snævarr. Nýtt
prófessorsembætti var stofnað
1954, og var það veitt Theódór
B. Líndal, hrl., sem um alllangt
skeið hafði verið kennari við
deildina í veigamikilli grein, úr-
lausn raunhæfra verkefna. Er
prófessor Ólafur Lárusson lét af
embætti 1955 sakir aldurs, tók
við embætti hans Magnús Torfa-
son.
Af þessu stutta yfirliti er það
sýnilegt, að lagadeild hefir ekki
haldizt vel á kennurum sínum,
og hafa kennaraskipti verið
miklu tíðari við þá deild en við
aðrar deildir háskólans. Eru það
einkum Hæstiréttur og stjðrnmál-
in, sem hænt hafa til sín kennara
frá deildinni.
Auk fastakennara deildarinnar
hafa kennarar í viðskiptafræð-
um, prófessorarnir Gylfi Þ. Gísla-
son og Ólafur Björnsson, kennt
þar hagfræði og bókfærslu, en
bókfærslu kenndu fyrr meir N.
Mansher og Björn E. Árnason og
hagfræði Sverrir Þorbjörnsson.
Hans G. Andersen kenndi þjóða-
rétt og alþjóðlegan einkamála-
rétt um nokkuxt árabil.
Prófdómendur við lögfræði-
próf hafa verið þessir: Eggert
Briem 1912—1936, Jón Magnús-
son 1912—1916, Halldór Daníels-
son 1918—1923, Lárus H. Bjarna-
son 1924—1934, Páll Einarsson
1931, 1934, 1936, Einar Arnórs-
son 1935—1955, Þórður Eyjólfs-
son 1937—1945, Gizur Bergsteins-
son 1939, 1941, Björn Þórðarson
1945—1957 og Sveinbjörn Jóns-
son 1955 og áfram. Hefir Eggert
Briem gegnt allra manna lengst
prófdómarastörfum við lagapróf.
Nemendur lagadeildar, fjöldi
kandídata
Lagadeildin hefir ávallt verið
meðal þeirra deilda háskólans,
sem flesta hefir haft stúdentana,
og eru fleiri kandídatar braut-
skráðir frá þeirri deild en nokk-
urri annarri deild háskólans. Á
fyrstu árum háskólans var við-
koma lcandídata tiltölulega Iítil,
en síðan hefir lögfræðikandídöt-
um fjölgað jafnt og þétt, svo
sem marka má af þessari skrá:
. Kandídatar brautskráðir:
1912—1919........20
1920—1929 ...... 53
1930—1939 ...... 80
1940—1949 ......115
1950—1958 ......137
Alls 405
í byrjun skólaárs 1958—1959
munu vera alls 130 stúdentar í
lagadeild, svo að ekki sýnist vera
mikið lát á aðsókn að deildinni.
Breytíngar á námstilhögun i
lagadeild, námstúni o. fl.
Ýmsar breytingar hafa orðið á
námsefni í lagadeild og náms-
tilhögun frá upphafi. Námsefnið
hefur aukizt til allmikilla muna,
bæði þannig að nýjum náms-
greinum hefir verið bætt við,
einkum með reglugerðarbreyt-
ingu frá 1936, og auk þess er
námsefni i einstökum greinum
nú yfirleitt meira en áður var.
Hefir hér átt sér stað svipuð þró-
un og í öðrum fræðigreinum, sem
kenndar eru hér á landi. Náms-
tilhöguninni var og breytt all-
gagngert 1936, er embættisprófi
var skipt í tvo prófhluta, og enn
varð nokkur breyting á námstil-
högun með reglugerS frá 1949.
Námstími i lögfræði var í upp-
hafi sem næst fjögur ár. Eftir
reglugerðarbreytinguna frá 1936
lengdist námstíminn til nokkurra
muna, og varð hann þá í grennd
við 6 ár til jafnaðar. Nú síðustu
árin virðist þróunin stefna að því
að námstími styttist fremur.
Kennsla fer að mestu leyti
fram í fyrirlestrum í lagadeild
eins og öðrum deildum háskól-
ans, svo og með skriflegum æfing
um. Nemendur stunda og mál-
flutningsæfingar, sem eru þeim
til mikillar þjálfunar, á vegum
félags þeirra, Orators, en það
félag er atkvæðamikið og til hmn
ar mestu sæmdar og prýði fyrir
lagadeild. Hefir félagið haldið
úti lögfræðitímaritinu Úlfljóti nú
um ellefu ára skeið með miklum
myndarbrag.
Lokaorð
Þegar stofnað var til laga-
kennslu á íslandi, voru margir
menn vantrúaðir á þá nýbreytni.
Var því m. a. lialdið fram, að
skortur yrði á hæfum kennurum
og íslendingar myndu verða
skaðsamlega einangraðir í vís-
indalegu tilliti, svo að halda
myndi við menningarlegri ör-
deyðu á þessu sviði. Enginn sann-
gjarn maður, sem til þekkir,
myndi nú halda því fram, að
þessar hrakspár hafi rætzt. Á
þessum 50 ára ferli lagakennsl-
unnar hafa mörg lögfræðirit ver-
ið samin af hendi kennara deild-
arinnar og ágæt vísindastörf ver.
ið unnin, lagamálið hefir stór-
aukizt fyrir framlög kennaranna
og batnað stórum og starf laga-
skóians og lagadeildarinnar hef-
ir haft heillavænleg áhrif á laga-
setningu hér á landi og skipt
miklu máli fyrir vinnubrögð dóm
ara og annarra þeirra, sem um
lagaúrlausnir fjalla.
Stofnun lagaskólans var mikið
framfaraspor. íslenzkir lögfræð-
íngar blessa í dag minningu
þeirra frumherja, sem ötulast
bl'rðust fyrir sigri þessa máls.
Þeir hugsa í dag með hlýhug til
sinnar Alma Mater, lagadeildar-
innar, og þeim munu ofarlega í
huga árnaðarorðin fornu:
Semper floreat cresceat!
Magnús Bjarnason
Minningarorð
F. 19/ 1906 D. 22/9 1958.
Hann ætíð var gæfunnar
albogabarn,
úthýstur, flæmdur um skóg
og hjarn,
en mótlætið mannvitið skapar.
Það kennir að réttur er
ranglæti er vann
og reyndi það nokkur glöggvar
en hann
að sekur er sá einn sem tapar.
E.B.
í DAG fer fram útför Magnúsar
Bjarnasonar frá Fossvogskapellu.
Ég finn þörf hjá mér að kveðja
hann með nokkrum orðum. Það
má vera að Magnús hefði getað
varið betur hérvist sinni, en hann
gerði en það var eins og hann
hefði tapað stefnu sinni og aldrei
fundið hana aftur, en það vill
brenna við þegar einstaklingur-
inn og umhverfið falla ekki sam-
an, og sjálfsagt hefur Magnús
farið með þann leyndardóm með
sér, hvað það er sem veldur því
að menn verða utangarðs í þjóðfé
laginu og verða að hlíta ómildum
dómum samtíðarinnar, án þess að
kitað sé orsaka eða atvika sem
valda einstæðingsskap og um-
komuleysi.
Einhvern veginn var það svo
að þeir sem kynntust Magnúsi
varð vel til hans, og átti hann því
marga vini sem hlupu gjarnan
undir bagga með honum þegar
a þurfti að halda.
Eitt var það í fari hans sem
óefað gaf til kynna hvern mann
hanh hafði að geyma, en það var
hve barngóður hann var.
Það var ekki hægt annað en
dást af því, þegar þessi maður
sem hafði minna af veraldlegum
auði en flestir aðrir, var að miðla
litlum vinum sínum sælgæti og
smáaurum, og það er mér óhætt
að fullyrða að þar átti hann góða
vini sem sakna hans nú.
Þegar þetta er haft í huga getur
maður ímyndað sér hve nærri
hann mun hafa tekið sér óhapp
sem henti hann rétt fyrir andlát-
ið, að verða valdur að meiðsli
lílils drengs, enda liklegt að það
hafi flýtt fyrir dauða hans þar
sem hami hafði verið heilsutæpur
í seinni tíð. En það er eins og
óláninu verði allt að vopni þegar
sumir menn eiga í hlut, og atvik-
in geta valdið því að samtíðin fái
alrangar hugmyndir um menn og
málefni, og er mér ekki grun-
laust um að einmitt þetta hafi
átt sér stað i þessu tilfelli.
En við sem þekktum Magnús
vissum það að meinlausari og
barnalegri mann var erfitt að
finna, og ólíklegastur var hann
allra manna til að valda öðrum
sársauka eða gera viljandi á hlut
nokkurs msnns.
Magnús var einn af fimm syst-
kinum þeirra hjóna Bjarna
Magnússonar steinsmiðs og Sól-
v eigar Sigurðardóttur og bjó
hann lengst af með móður sinni
eftir að nún varð ekkja, en hún
er nú látin fyrir nokkrum árum.
Ég vil kveðja þennan vin minn
með ósk um það að hin nýja til-
vera fari um hann mýkri höndum
en sú er hann nú hefur hvatt.
HreiSar Jónsson
Hcrmenn fluttir
frá Líbanon
BEIRUT, 29. september. — Nú
eru allar hersveitir bandarískra
sjóliða farnar frá Líbairon. Þeir
síðustu gengu á skipsfjöl i dag.
Samtímis bárust fregnir 'af smá-
skærum í Beirut. Skipzt var á
skotum, en ekki er vitað um
mannfall. Enn stendur verkfallið,
sem stjórnarandstaðan, falangist-
ar, stendur fyrir þrátt fyrir áskor
un af hálíu stjórnarinnar nm að
vinna efnahagslifi landsins ekki
raeira tjón með verkföllum.
KARACHI, PAKISTAN, 29. sept.
— Sendiráð Burma í Karachi gaf
út blaðatilkynningu í dag, þar
sem segir, að um enga byltingar-
tilraun hafi verið að ræða í
Burma.