Morgunblaðið - 01.10.1958, Blaðsíða 17

Miðvikudagur 1. október 1958
MORGUNBLAÐ1Ð
17
,Ö//um gagnar jbað,
sem á land kemur'
FYRIR 164 árum, eða árið 1794,
var gefin út bók í Danmörku.
Þessi bók hefur mér borizt í
hendur. Nafn bókarinnar er afar
langt, og verður hér ekki gerð
tilraun til að þýða það á íslenzku.
En bókin f jallar um athafnalíf í
löndum Danakonungs. Og þá
voru lönd Danakonungs víðáttu-
meiri en nú. Fyrst og fremst var
þar Danmörk ásamt hertoga-
dæmunum, Færeyjar, ísland,
Grænland, Noregur og ennfrem-
ur Vesturheimseyjarnar er Banda
ríkjamenn fengu fyrir fimm ára-
tugum fyrir álitlega upphæð í
dollurum.
f Norður-Noregi var þá all-
stórt landsvæði, er báðir töldu sig
eiga, Danakonungur og Rússa-
keisari og heimtu báðir skatt af.
En íbúum þóttu það þungar bú-
sifjar. Sennilega hafa þeir jafnað
það með sér einvaldarnir. Þó er
ekki víst að þar hafi gróið um
heilt, fyrr en tengdir tókust rneð
þeim.
Fyrrnefnd bók er eina heimiid-
in, sem ég hefi, um þrælasölu
Dana, en eftir því sem þar segir,
þá fluttu þeir á þeim árum mikið
af svertingjum mansali vestur
um haf. Hagspekingurinn, sem
bókina ritaði, lét þess getið, að
þrælasalan hafi verið ill nauð-
syn, frá fjárhagslegu sjónarmiði,
látið sitja við orðin tóm. En ann-
að hvort brast hann þar til skör-
ungsskap, eða hann hefur verið
ofurliði borinn.
Nú vita allir hvernig komið er.
Gjaldeyririnn væri hættur að
vera til, ef ekki hefði verið grip-
ið til öþrifaráða. En það eru upp
bæturnar úr ríkissjóði.
Einhverjir munu segja, að í
sama stað komi hvort framleið-
endur fái uppbætur eða frelsið
til að verðleggja sjálfir útflutn-
ingsvöruna, með því að ráða
sjálfir yfir gjaldeyrinum. Segja
má, að þeir hafi nokkuð til síns
máls, hvað þá snertir er uppbót
anna njóta. En uppbótaleiðin er
krókaleið. Þar gengur mikið fé
í sjálft sig. Innheimta og úthlut
un uppbótafjárins hlýtur að vera
kostnaðarsöm. Þá eru stofnanir,
sem annast verðlagseftirlit og
gjaldeyrisúthlutun. Þetta er allt
óþarfa milliliðir (eða afætur).
Þetta allt hlýtur að kosta millj-
óna tugi. Það fé væri betur komið
í einhver nytsemdarstörf. Eða
mannaflinn, sem við þetta er
bundinn, hann myndi ekki skorta
lífrænni verk, á sama tíma og
fjöldi útlendinga vinnur hér við
framleiðslustörf, og þeim eru
greidd laun sín í erlendum pen-
ingum, að miklu leyti.
Undanfarandi missiri hefur
mikið verið talað um „varanleg
úrræði í efnahagsmálum". en
til að halda uppi samgöngum við i menn hafa ekki látið í ijós, hver
hina fjarlægu ríkishluta vestan-
hafs. En austur um hafið fluttu
þrælaaskipin einkum sykur, er
þau úrræði eru. Hér verður bent
á leið út úr ógöngunum, en það
verður að teljast beinasta leiðin.
unninn var úr sykurreyr og j Hún er þessi: Öll viðskiptahöft
romm, en af því var tilgreind-
ur tunnufjöldj fluttur árlega.
Telja má víst, að eitthvað af vest-
urhafseyja romminu hafi borizt
hingað til lands. Og þá hefur
ágóðinn af þrælasölunni og hið
ódýra vinnuafl þrælanna fært
niður verðið á romminu íslend-
ingum til hagsbótar.
Hér hefur verið stiklað á stóru,
varðandi innihald hinnar gömlu
bókar, og verður það ekki rakið
frekar, aðeins drepið á, hvað hún
segir um fsland. f fyrrgreindri
bók er atvinnuvegum landsins
lýst allmikið, og einnig hvað og
hve mikið er flutt að og frá land-
inu á þeim tíma.
Eitt var það, er vakti athygli
bókarhöfundar og honum þótti
eftirbreytnisvert í atvinnuhátturn
íslendinga, en það voru hluta-
skiptin á sjávaraflanum. En í
heimalandi sínu átti hann því að
venjast, að fiskimenn væru ráon-
ir upp á kaup. hversu sem afl-
aðist.
Hlutaskipti hafa verið viðhöfð
verði afnumin. Þar með talin
gjaldeyrishöft. Verðlagseftirlit
látið niður falla, uppbætur á út-
fluttar vörur falli niður. Enn-
fremur verði hætt uppbótum og
niðurgreiðslum á innlendri íram-
leiðslu á innlendum markaði, því
augljóst er, að vafningaminnst
er, að hver vörutegund sé seid
því verði, er framleiðsla hennar
kostar. Niðurgreiðslurnar verða
menn hvort eð er, að borga eftir
ýmsum leiðum.
Verði þessi þáttur upptek-
inn, þarf ekki að óttast að
gjaldeyririnn hætti að verða
til, en þar ræður árferði
mestu. Sú breyting getur að
vísu átt sér stað, að innflutn
ingurinn færist að einhverju leyti
á annarra hendur, en það skiptir
almenning minnstu máli,
Þetta fer heldur ekki fram hjá
þeim, sem í stórræðum standa
með innflutningsviðskipti. En það
gæti knúið þá til athafna á sviði
framleiðslunnar, bæði á sjó og
landi. Gamalt máltæki segir: „Öll
hér á landi frá upphafi íslands- | um gagnar það, sem á land kem
byggðar, fram á þennan dag (á ur“i
togurum hafa þó ekki verið hluta
skipti, sem kunnugt er). Og það
hafa allir sanngjarnir menn við-
urkennt, að hver og einn væri
vel að því kominn að njóta hlut-
ar síns og hafa á honum fullan
ráðstöfunarrétt. Frávik hafa þó
orðið á því, að menn hafi haft
ráðstöfunarrétt á aflahlut sínum.
Er þar til fyrst að nefna þann
skaðvald, er frægur var að er.d-
emum, einokunarverzlunin
danska. Þá voru viðskiptin skipu
lögð. En þá var skipulagið í hönd
um erlends vald*.
Sögu dönsku einokunarinnar
þarf ekki að rekja, hún er öllum
kunn. Loks varð verzlunin frjáls
en sú dýrð tók þó enda. Og á
þessu ári 1958, er aldarfjórðungs-
afmæli verzlunarhaftanna og það
ættu forsvarsmenn þeirra að
halda hátíðlegt.
Ekki gekk það hljóðalaust, að
lögleiða verzlunarhöftin. Þá lét
háttsettur maður svo ummælt, að
ef svo færi, að ráðstöfunarréttur
yrði tekinn af framleiðendum,
yfir gjaldeyri þeim, er fyrir vöru
þeirra fengist, þá hætti gjaldeyr-
irinn að verða til. Þetta var
skörulega mælt, hefði ekki verið
Víða um landið er nú kvartað
um, að erlendur gjaldeyrir sé
hvergi fáanlegur utan Reykja
víkur og ekki er furða þó orð
sé haft á því. Það aukakostn
aður að ferðast frá fjarlægustu
stöðum, upp á von og óvon í þeim
erindum.
En sá væri munurinn hér á, ef
gjaldeyririnn væri frjáis, að þá
er gjaldeyrir fyrir hendi, hvar
sem fiskur er dreginn úr sjó og
á hverjum þeim stað. sein sauð
kind er rúin, eða dilk slátrað
Og fleira mætti nefna. Þau tíð
indi hafa undanfarnar vikur bor
izt út um landið, að sjö bátar
liggi bundnir við land á Akra
nesi, fyrir löngu tilbúnir að hefj
róðra að öðru leyti en því, að
menn vantar á þá. Og víða getur
verið svipað ástand, þó orð hafi
ekki verið á haft. En myndi ekki
losna um þessa báta, ef eigendur
þeirra, og væntanlegar áhafnir
hefðu óskoraðan eignarrétt og um
ráðarétt á aflahlutanum? Senni
legt er að svo væri. Og fleiri
bátar myndu liggja við landfest
ar eða standa uppi, ef Færey
inga nyti ekki við.
Formælendur haftanna telia
Ekki verður betur séð en að
Soraya, fyrrverandi keisaraynja
í íran, hafi að nýju tekið gleði
sína. Hún dvaldist fyrir nokkru
sér til hvíldar og hressingar í
Baden-Baden í Þýzkalandi. Þar
var oftast i fylgd með henni bar-
ón að nafni Dieter von Malsen-
Ponickau, og ekki þurfti meira
til þess að koma af stað orðrómi
um, að Soraya væri í giftingar-
hugleiðingum. En hvað sem því
líður, vakti það mikla athygli, að
Soraya tók mikinn þátt í skemmt
analífinu, sótti veðreiðar og kom
á dansleik, sem haldinn var í
spilavítinu þar í borg. Þessi dans
leikur kvað reyndar hafa kostað
skilding — allt að 100 þús. mörk-
um. Allar konurnar, sem dans-
leikinn sóttu, fengu orkídeu að
gjöf. Trjágöngin umhverfis spila-
vítið voru fagurlega lýst, og mun
lýsingin hafa kostað um 20 þús.
mörk.
þeim það til gildis, að með þeim
sé hafður hemill á innflutningi
óþarfa varnings. En innflutning-
ur óþarfavarnings mun lítið hafa
minnkað með höftunum. Hvað
myndi verða sagt um þann kaup-
félagsstjóra sem legði kapp á að
flytja inn óþarfa varning í von
um meiri ábata, en gengi á snið
við þann varning, er íélagsmenn
þyrftu til daglegra þarfa?
En það reynir „hver að sjá
um sína“, og sama máli gegnir
með kaupmenn. Þeir geta því að
eins verzlað, að þeir hafi á boð-
stólum nytsamar vörur.
Það er lítil hætta á, að gjald -
eyririnn sé misnotaður, þótt hann
sé frjáls. Og eins og fyrr er
getið, þá hefir frelsið rneð gjald-
eyririnn örvandi áhrif í þá átt,
að hans sé aflað.
Ef horfið yrði að því ráði,
sem hér er lagt til, þá væri
margt annað en engu tapað.
Fyrst og fremst væri styrkja-
leiðin úr sögunni, en nú munu
styrkirnir vera farnir að nálgast
hálft verðmæti. útflutningsins og
fara ört hækkandi með sama
áframhaldi. En þegar styrkir og
niðurgreiðslur fara að nálgast
jafnvirði útfluttrar vöru, þá færi
að verða æskilegt, að hagfræð-
ingar vorir léti í sér heyra
hvernig þeim litist á blikuna.
En vonandi er að svo iangt verði
ekki gengið, heldur verði aftur
snúið meðan von er um fótfestu.
En þá er komið að því, er fyrr
var getið: hluta skiptunum. Þar
gildir sama hvort urn er að ræða
háseta hluti eða dauða hluti — en
áður fyrr voru það nefndir dauðu
hlutirnir, er skipseigendum féllu
í skaut — þar verður eignar-
rétturinn að vera algjör.
Það er augljóst, að með þessu
heldur gjaldeyririnn áfram að
verða til, og aukast og fjör fær-
ast í atvinnulífið.
Svo er eitt, sem enn er ótalið.
en það er hve þetta léttir áhyggj
um af þingi og stjórn.
Hér er aðeins mælzt til þess, að
menn fái sjálfir að bjarga sér,
á heiðarlegan hátt, og án óþarfa
afskiptasemi stjórnarvaldanna.
Æskilegt væri, að Alþingi kæmi
þessu í rétt horf, sem fyrst, því
hver dagurinn er dýr, sem þetta
dregst. Þetta ætti ekki að vera
langrar stundar verk. Vandinn
er ekki annar en sá, að draga
á lögformlegan hátt — strik yfir
þau lög, sem nú eru atvinnuveg-
unum fjötur um fót. Með því
væri allur vandinn leystur.
Einar Runólfsson.
Hollur matur —
hraustir menn
DANSKUR næringarefnafræð-
ingur lét þau orð einhvern tíma
falla, að hver sem væri, gæti
lært að aka bíl, án þess að hafa
hugmynd um hvernig vélin starf-
ar, hvaða gagn benzínið gerði og
smurningsolíurnar. En hverjum
hlyti líka að vera ljóst að bíll
er betur settur í höndum manns,
sem hefur nokkra hugmynd um
þessa hluti.
Samlíkingu mætti gera á bíln-
um og starfsemi líkama okkar
og á þeim mat, sem við bjóðum
honum’. Flestir vinna sín daglegu
störf, án þess að hugsa hið
minnsta um að vinnuorkan og
lífsgleðin er að miklu leyti undir
því komin, hvaða mat við borð-
um. Sumarið er stutt hjá okkur
og nýtt grænmeti er dýrt og þess
vegna ekki eins sjálfsögð dagleg
fæða og víða annars staðar. Það
er því nauðsynlegt hverri hús-
móður að þekkja einföldnstu
undirstöðuatriðin í næringarefna-
fræðinni, bæði til að fá sem bezt
not af því sem til er í verzlunum
og spara fé til heimilisrekstrar.
Heilsa hvers og eins byggizt fyrst
og fremst á því að neytt sé holls
matar.
Næringarefnunum má skipta í
fimm flokka, nefnilega: kolvetna
sambönd, feitmeti, eggjahvítu-
efni, sölt og bætiefni. Þrjú fyrst-
nefndu efnin eru orkugjafar, tvö
síðari stuðla að því að líkaminn
geti nofært sér þau fyrrnefndu.
Akjósanlegast er, að menn njóti
einhverrar fæðu úr þessum fimm
flokkum á degi hverjum.
Nú skal gerð lauslega grein
fyrir, hvaða fæðutegundir til-
heyra hverjum hinna fimm
flokka.
1) Kolvetni fáum við aðallega
í brauðmeti, en þau eru líka fyrir
hendi í kartöflum, og öðrum rót-
arávöxtum og í sykri og hunangi.
Við brunann sem verður í líkani-
anum við neyzlu kolvetna, mynd-
ast orka og hiti. í þessum kol-
vetnum er einnig fólgið B-fjörvið
að miklu leyti, sem er líkaman-
um mjög nauðsynlegt.
2) Fitan í fæðu okkar er líka
orkugjafi, en gefur helmingi
fleiri hitaeiningar á hvert gr en
kolvetnin og eggjahvítuefnin.
Smjör og smjörliki er aðal-feit-
metið og úr smjörinu fæst líka
A- og D-fjörvi (en undirrituðum
er ókunnugt um hvort smjörlíki
er bætiefnabætt hér á landi, eins
og mun þó vera annars staðai á
Norðurlöndum).í eggjarauðu, feA
um fiski, osti og rjóma eru einn-
ig þessi mikilvægu næringarefni.
3) Aðalverkefni eggjahvítuefn-
anna í fæðunni er að styrkja og
endurnýja hina ýmsu vefi líkam-
ans. Þau eru í fæðutegundutrj
bæði úr jurta og dýraríkinu.
Mjólk, ostur, egg, kjöt og fiskur
eru aðaleggjahvítugjafarnir, en
eggjahvítuefni eru líka í baun-
um. Þessar fæðutegundir hafa
líka kalk að geyma en kalkið
í fæðunni er mjög nauðsynlegt.
Mest er af kalki í mjólk og ost-
um.
4) Úr eggjarauðu, mögru kjöti
og sláturmeti fær líkaminn járn-
ið„ sem nauðsynlegt er til þess
að líkaminn geti myndað rauðu
blóðkornin. — Allir vita að græn
metið er mjög mikilvæg fæðu-
tegund. Það gerir kostinn tilbreyt
ingarmeiri og úr því fást bráð-
nauðsynleg sölt og bætiefni.
5) A-bætiefnð er í ríkustum
mæli í græna og gula grænmet-
inu. Það er líka auðugt að járni.
Því sterkari litur á grænmetinu,
því hætiefnaríkara er það.
Appelsínur og sítrónur eru sér-
lega C-fjörvi-ríkar, en slíkt er
dýr matur. og oft ófáanlegur.
C-fjörvi er líka í tómötum, ýms-
um káltegundum, salatblöðum og
nýjum berjum.
„Geimlijálmar6;
reynast hættulegir
LONDON, 29. september. — Fjög
urra ára drengur lézt í dag af
völdum súrefnisskorts — með all
sögulegum hætti. Var hann að
leik utan við heimili foreldra
sinna í Welwyn Garden City með
„geimhjálm“, sem móðir hans
hafði nýlega gefið honum. „Geim-
hjálmar“ þessir eru nú seldir
víða um lönd sem barnaleikföng,-
Eru þeir úr plasti, gagnsæir og
hvelfast yfir höfuðið — og sitja
á öxlum. Hafði drengurinn borið
hjálminn í allan morgun og leikið
geimfara, en um hádegisbilið, er
móðir hans fór að gæta hans,
fann hún drenginn örendan í garð