Morgunblaðið - 28.10.1958, Blaðsíða 10

10
MORCUlVBLAÐlb
T>riðjudagur 28. okt. 1958
JMrojntttliffðMfr
trtg.: H.f. Arvakur. Reykjavík.
Framkvænidastióri: Sigfús Jónsson.
Aðamtstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Bjarni Benediktsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vicoit
Einar Asmundsson.
Lesbók: Arni Ola, sími Í3045
Auglýsingar: Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðaistræti 6.
Auglýsingar og aígreiðsla: Aðalstræti 6 Sími 22480
Askriftargjald kr 35.00 á mánuði innanlands
1 lausasölu kr. 2.00 eintakið.
J SAMRÁÐI VIÐ VINNU-
STÉTTIRNAR"
EGAR núverandi ríkis
stjórn var mynduð var
því lýst yfir að hún
myndi byggja allar aðgerðir sín-
ar í efnahagsmálum á „samráð-
um við vinnustéttirnar“. Væri i
því fólgin fullkomin trygging
fyrir því, að auðvelt mundi að
ráða vandamálunum til lykta.
Ennfremur væri það öruggt að
þær ráðstafanir, sem gerðar yrðu
„í samráði við vinnustéttirnar"
myndu ekki skerða kjör verka-
lýðsins.
Flokkar vinstri stjórnarinn-
ar fjölyrtu mjög um það hvi-
líkur reginmunur væri á
starfsháttum ríkisstjórnar,
sem starfaði þannig fullkom-
lega „í samráði við vinnu-
stéttirnar“ og ríkisstjórnum
þeim, sem Sjálfstæðisflokkur-
inn hefði tekið þátt í eða haft
forystu í.
Á kostnað hinna tríku
Margir munu vafalaust hafa
trúað yfirlýsingum vinstri stjórn
arinnar um fyrirhuguð „samráð
hennar við vinnustéttirnar". —
Fylgjendur kommúnista og Al-
þýðuflokksins reiknuðu margir
ákveðið með því að nú yrðu
dýrtíðar- og efnahagsvandamál-
in leyst „á kostnað hinna ríku".
Hinir sósíalísku flokkar höfðu í
áratugi sagt fólkinu það, að
þannig ætti að leysa efnahags-
vandamálin. Bara að léta hinum
ríku blæða. Svo átti líka að af-
nema allan „milliliðagróða“,
lækka vöruverð, auka kaupmátt
launa og endurskipuleggja lána-
stofnanir og úfflutningsverzlun.
Þannig átti ,í stuttu máli sagt
að leysa efnahagsvandamálin í
„samráði við vinnustéttirnar".
Hið mikla syndafall
Vinstri stjórnin hefur nú farið
með völd nokkuð á þriðja ár.
Þjóðin hefur því fengið nokkurt
yfirlit um starf hennar og stefnu.
Þá er eðlilegt að þessar spurn-
ingar vakni: Hefur þessi ríkis-
stjórn „leyst efnahagsvandamái-
in í samráði við vinnustéttirn
ar“? Hefur hún gert það „á
kostnað hinna ríku“ án þess að
skerða kjör verkalýðsins og alls
almennings í landinu? Hefur hún
komið fram einhverjum áþreif-
anlegum umbótum á lánastofn-
unum þjóðarinnar eða endur-
skipulagt . útflutningsframleiðsl-
una? Hefur hún lækkað verð-
lag, aukið kaupmátt launa og
útrýmt milliliðagróða?
Auðvitað svarar hver einstakl-
ingur þessum spurningum í sam-
ræmi við reynslu sína af vinstri
stjórninni. En hætt er við því að
svörin við öllum þessum spurn-
ingum verði neikvæð. Svo ger-
samlega hefur vinstri stjórnin
gengið þvert ofan í gefin fyrir
heit í allri stjórnarstefnu sinni
Hún hefur að vísu látið heita
sem hún hefði samráð við verka-
lýðssamtökin um aðgerðir sínar í
efnahagsmálum. En öll þjóðin
veit, ekki sízt fólkið innan verka
lýðssamtakanna, að síðasta Al-
þýðusambandsþing taldi það
„lágmarksskilyrði af hálfu verka
lýðshreyfingarinnar, að kröfum
útflutningsframleiðslunnar um
aukinn stuðning yrði ekki mætt
með nýjum álögum á alþýðuna“.
Öll þjóðin veit líka, hvernig
vinstri stjórnin tók tillit til þessa
„lágmarksskilyrðis". Hún hefur
lagt á almenning heilan milljarð
króna á ári í nýjum tollum og
sköttum.
Öll þjóðin
í stjórnmálaskóla
Valdatímabil vinstri stjórnar-
innar hefur þegar valdið íslenzku
þjóðinni geigvænlegu tjóni og
leitt yfir hana margvíslegar
þættur, út á við og inn á við.
En engu að síður hefur mynd-
un þessarar ríkisstjórnar, hinna
svokölluðu vinstri flokka, áreið-
anlega haft nokkur áhrif til
gagns. Hún hefur verið þjóðinni
hollur en dýr stjórnmálaskóli.
íslenzkur almenningur hefur nú
fengið betri tækifæri til þess en
nokkru sinni fyrr að sjá með sín-
um eigin augum störf og stefnu
vinstri stjórnar. Vinstri stjórn er
ekki lengur þokukennd hugsjón
eða hugtak, sem hægt er að telja
fólki trú um að muni auðveld-
lega leysa allan vanda, ef hún
aðeins fengi tækifæri til þess að
spreyta sig á lausn vandamál
anna. Þjóðin er búin að fá sár
bitra reynslu af störfum slíkrar
stjórnar. íslendingar hafa fengið
tækifæri til þess að bera aðgerð
ir og framkvæmdir þessarar
stjórnar saman við stefnu ann-
ara stjórna.
Þetta er vissulega mikíls
virði. Hugmyndin um vinstri
stjórn, nauðsyn hennar og
ágæti, svífur ekki lengur í
skýjum uppi. Hún er komin
niður á jörðina og hefur ver-
ið framkvæmd. Fólkið hefur
fengið tækifæri til þess að
finna, hvaða áhrif stjórnar-
stefna hennar hefur á líf þess
og starf.
Á grundvelli
reynslunnar
Á því fer vel að fólk í lýðræð-
isþjóðfélagi fái tækifæri til þess
að gera sem gleggstan saman-
burð á stjórnarstefnu og hæfni
hinna einstöku stjórnmálaflokka
til þess að leysa vandamál sam-
tíðarinnar. Heilbrigð dómgreind
fólksins er sá grundvöllur, sem
lýðræðisskipulagið byggist á.
íslenzkur almenningur gerir
sér í dag ljóst, að fyrirheit
vinstri stjórnarinnar voru
hrikalegasta blekkingartilraun,
sem gerð hefur verið í ís-
lenzkum stjórnmálum. Þessi
mikla blekking hefur nú verið
afhjúpuð. Þjóðin er smám sam-
an að kynnast sannleikanum.
raunveruleikanum nöktum og
köldum, eins og hann blasir við
í dag, í mynd stórfelldrar fjár-
málaóreiðu, verðbólgukapp-
hlaups og stjórnmálaspillingar.
Þjóðin gerir sér það jafn-
hliða ljóst, að fyrirheitið um
„samráð við vinnustéttirnar'-
var innantómt slagorð ófyrir-
leitinna valdabraskara.
UTAN UR HEIMI
Frægir rithöfundar hundeltir
— í Belgíu gat ég ekki litid i blað
ekki skrifað eina linu, ekki einu sinni
á póstkort
SL. sunnudag birtist í danska
blaðinu Dagens 'Nyheder við-
tal við Halldór Kiljan Laxn-
ess. Fer viðtalið hér á eftir
lauslega þýtt:
—Fer bindið vel? Er ég ekki
fullklæddur? Jæja, þá verður
þetta miklu auðveldara ....
spurningarnar verða ekki alltof
óvinsamlegar eða hvað? Ég er
dálítið þreyttur, hefi legið í
rúminu með hálsbólgu í tvo sól-
arhringa, og í dag hefi ég farið
um alla borgina í verzlunarerind
um.
— Og þér hafið verzlað?
— Verzlað? O, jæja, ég veit
það svei mér ekki, allt mjög
hversdagslegir hlutir — en við
skulum nú sjá: skyrtur, bollar
— konunglegt postulín? Það man
ég ekki, en það getur samt vel
verið, þeir eru a.m.k. reglulega
fallegir — og svo ein stígvél og
einir skór. Ekki er hægt að ganga
á sokkaleistunum einum.
★
— Hafa Nóbelsverðlaunin —
(190,214 sænskar krónur, veitt
1955) —- þegar komið að notum?
— Ég er sparneytinn maður.
En ég eyði fjarskalega miklu fé!
Ég sóa peningum í allt mögulegt.
m.a. í bíla, ég held, að í bili eigi
ég þrjá. Ég seldi nýlega Lincoln
og fékk Opel Kapitan í staðinn,
konan mín á sinn eigin fólks-
vagn, og svo höfum við alltaf
bandarískan jeppa heima við. Ég
á heima 30 km frá Reykjavík svo
að bíll er þarfaþing fyrir mig. Á
heimiJi úti í sveit verða að vera
a.m.k. tveir bílar, annað kynni að
leiða til hjónaskilnaðar. Hugsið
þér yður, ef hjónin þurfa að sitja
og bíða hvort eftir öðru og hamra
með fingrunum á borðið, það er
afskaplega þreytandi. Ég held
því eindregið fram, að tveir bíl-
ar séu nauðsynlegt skilyrði fyrir
góðu hjónabandi — á sínum
tíma höfðu menn í sveitum alltaf
tveimur hestum á að skipa. Nei,
ég er alveg laus við bílaæði
sem slíkt, ég ek aðeins til að
komast frá einum stað til annars.
— Hvað hafið þér aðhafzt í
Danmörku?
— Að sinni hefi ég aðeins haft
tíma til að hugsa um hálsbólg-
una, og á morgun held ég heim
til íslands. En é'g kem reyndar
svo oft til Kaupmannahafnar —
tíu sinnum á ári, held ég. Hún
er viðkomustaður í hvert sinn,
sem ég legg upp í eitt af mínum
allt of mörgu ferðalögum. í þetta
skipti hefi ég dvalizt í Póllandi
og Belgíu.
— Hvað höfuðst þér að í Pól-
landi?
—• Ég var í einni af þessum
kynnisferðum, sem rithöfundar
fara svo oft. Nú á tímum skrifa
rithöfundar ekki bækur, þeir
heimsækja stofnanir. Rithöfund-
ar fá alltaf allt of mörg boð, —
ókeypis ferðalög, sem varla er
hægt að anna.
— Er ekki hægt að hafna boð-
unum?
— Vitanlega get ég sagt nei,
en því er ekki alltaf vel tekið, og
ég, sem á lesendur að bókum mín
um í öllum löndum Evrópu og
á þar skyldur að rækja við út-
gefendur og vini. Maður getur
svei mér ekki haldið áfram að
segja nei — Nei — NEI!
— Er erfiðara að einangra sig,
síðan Nóbelsverðlaunin komu til
sögunnar?
— Það er alltaf erfitt að ein-
angra sig, þegar maður er þekkt-
ur rithöfundur. Nóbelsverðlaun-
in hafa aukið á erfiðleikana, og
ég viðurkenni, að oft og tíðum er
ástandið óttalegt.
— Að hve miklu leyti er rit-
höfundur skuldbundinn lesend-
um sínum?
— Það er undir háttvísinni
komið, ekki er hægt að bægja
hiklaust frá sér fólki, sem mað-
ur skrifar bækur fyrir. En mað-
ur getur heldur ekki látið eta
sig upp til agna. í Belgíu gat ég
ekki litið í blað, ekki skrifað
eina línu, ekki einu sinni á póst-
kort.
— Öðru hverju eru opinber
ferðalög ef til vill líka mjög
ánægjuleg?
— Aðeins lélegir rithöfundar
eru góðir ræðumenn!
— Segja má, að þau séu lær-
dómsrík, en ekki ánægjuleg.
Öðru nær, þau eru mikil plága,
8—10 stofnanir á dag, móttöku-
athöfn í 8—10 samkundum, þar
sem alls staðar er veitt vín og
sætabrauð og haldnar ræður,
mjög auðvelt er að verða leiður
á slíku. Og svo á að auki að svara
með þakkarræðum.
Aðeins lélegir rithöfundar eru
góðir ræðumenn
— Eruð þér góður ræðumaður?
— Ég vona að svo sé ekki, því
að það eru síður en svo góð með-
mæli með rithöfundi. Aðeins léleg
ir rithöfundar eru góðir ræðu-
menn. Víst er um það, að starf
rithöfundarins er í því fólgið að
mynda setningar í einrúmi —
að velta sömu setningunni fyrir
sér í héila klukkustund, eða jafn-
vel enn lengur — allan daginn.
Það er alger andstæða við ræðu-
manninn, sem mælir af munni
fram. En auðvitað lærist smám
saman þetta orðagjálfur, sem þul-
ið er við slík tækifæri. Maður
verður að vera siðblendinn.
— Eruð þér það?
— Ég reyni það.
Uppistaðan — erfiðust
— Hvaða þýðingu hafa Nobels-
verðlaun fyrir mann sjálfan,
alveg persónulega?
— Óvænt fagnaðarefni, þegar
þau koma. Og síðan þakkar mað-
ur fyrir. Og hugsar svo ekki
meira um það.
— Og hvað hugsar rithöfund-
urinn þá um?
— Um bækurnar sínar. Það
tekur mig nærri tvö ár að skrifa
skáldsögu, svo að um nóg er að
hugsa. Jú, ég er farinn að und-
irbúa þá næstu, en ég er varla
byrjaður, því að tæpast er tími
til þess að skrifa meira en einn
kafla í senn. En hugmyndin er
góð, uppistaðan er frábær, og
góð uppistaða er góð byrjun á
•bók. Auðvitað getur maður misst
hana svo að segja út úr hönd-
unum á sér — á mínum yngri
árum kom það fyrir, að ég varð
að hætta, af því að ég gat ekki
valdið henni, gat ekki haldið
áfram' á rökréttan hátt. Og sjái
maður fram á það, er ekki um
annað að ræða en gefast upp.
En sem betur fer kemur það ekki
oft fyrir nú á síðari árum, ég
er orðinn mjög kröfuharður um
efnisval. Það er eitt hið erfiðasta
á þessu sviði — að finna rétta
uppistöðu. Það rétta efni, sem
samræmist þeim tímum er við
lifum á, og því þróunarstigi, sem
maður sjálfur er á.
— Er það ein skáldsagan enn
i íslenzku umhverfi?
— Allar skáldsögur mínar ger-
ast í episku umhverfi. Við get-
um sagt, að það sé ísland, það
er hægt að nefna það eitthvað
allt annað, það skiptir engu máli,
smámunir einir. Ég reyni einmitt
að gera sögusviðið óháð þjóð-
erniskennd. En nokkrar skáld-
sagna minna gerast á ímynduð-
um stöðum á íslandi og þær bæk-
ur eru auðvitað lagaðar að ís-
lenzkum staðháttum. Það setur
e. t. v. sinn svip á þær.
★
— Má rithöfundur vera bund-
inn einhverju?
— Samkvæmt minni skoðun er
hann frjáls að því að fara sínu
fram. Sjálfur les ég bækur höf-
unda, sem bundnir eru^hinu og
þessu, svo framarlega sem þeir
skrifa vel.
— Finnst yður þér sjálfur vera
bundinn?
— Já, hinum epíska frásagnar-
hætti. Honum er ég bunclinn, þar
er hugur minn allur. Og það er
reyndar ákveðin lífsskoðun, sem
fylgir hinu epíska viðhorfi, lifs-
skoðun, sem ekki er óljós, öðru
nær, hún er glögg og skýrgreinan
leg. En þetta ætti reyndar helzt
að blasa við í bókum mínum.
— Fyrir nokkrum árum sögð-
ust þér vera „hugsjóna-sósial-
isti"?
— Það hef ég sjálfsagt alltaf
verið, já, það hef ég áreiðanlega
verið'.
— Marka atburðirnir í Ung-
verjalandi ekki tímamót hjá hug-
sjónamanni?
— Nei, það er ekki erfiðara að
vera sósialiskur hugsjónamaður
eftir Ungverjalandsatburðina en
fyrir þá. En nú er sagt, að bylt-
ingih í Ungverjalandi hafi klofið
kommúnistaflokkinn í Danmörku,
og ég hef líka lesið um örlög
Aksels Larsen. Mig tekur það
sárt, því að Aksel Larsen er
greindur maður, sem ég dái mik-
ið vegna heilinda hans.
Ekki mótsnúimi
Bandaríkjamönnum
— A sínum tíma voruð þér
sakaður um að vera mótsnúinn
Bandaríkj amönnum?
— Ég hefi aldrei verið mót-
snúinn Bandaríkjamönnum, það
er misskilningur, nákvæmlega
eins og þegar menn héldu, að ég
hefði fengið Stalínverðlaunin. En
það eru ákveðnir þættir í stefnu
Bandaríkjanna, sem ég er ósam-
þykkur, ég hefi t.d. verið and-
vígur bækistöðvum þeirra á ís-
landi. En þrátt fyrir það er ég
ekki mótsnúinn Bandaríkjamönn
um. Ég hefi dvalizt í Bandaríkj-
unum lengur en í nokkru öðrú
landi, ég á marga góða vini þar.
Ef ég í raun og veru væri mót-
snúinn Bandaríkjamönnum, væri
alveg eins hægt að ásaka mig
fyrir að vera mótsnúinn Bretum.
En það er öðru nær, ég er mikill
aðdáandi Englands — þó að ég
sé auðvitað andvígur stefnu þess
í fiskveiðilögsögudeilunni.