Morgunblaðið - 14.11.1958, Qupperneq 11

Föstudagur 14. nóv. 1958
MORGVTSBL AÐÍÐ
11
nútímans mynduöu
heim ssýninguna i Brussel
Li stamenn
rammann um
Valtýr Péfursson segir frá myndlist á
sýningunni frá Biennale í Feneyjum og
heimsókn í undurfagra kapellu sem
Matisse teiknaði
UM daginn hitti ég Valtý Péturs-
son lismálara á förnum vegi, en
hann er nýlega kominn heim úr
ferðalagi til útlanda, því það er
listamönnum nauðsynlegt að fara
Utan og kynnast og sjá það sem
er að gerast með öðrum þjóðum
á sviði listanna. Jú, Valtýr lét
hið bezta yfir förinni og taldi
hana hafa verið eina hina allra
lærdómríkustu, sem hann hefði
farið.
„Ég kom á heimssýninguna
miklu í Brússel, en þar var mjög
merkileg málverkasýning. Raun-
ar má segja um heimssýninguna,
að hún hafi að miklu leyti verið
aamfelld listsýning, því að hver
þátttökuþjóðanna hafði lagt
mikla áherzlu á, að sjálfir sýning
arskálarnir væru listaverk, sem
sýndu þróunina í byggingarlist
heimalandsins. Svo furðulegur
var arkitekturinn á þessari sýn-
ingu, að jafnvel abstraktmenn
eins og ég hnutu þar um bygg-
ingar, sem þeir hvorki botnuðu
upp né niður í, sagði Valtýr.
En þessi málverkasýning, sem
ég minntist á áðan, var sérstök að
því leyti, að þar gat að líta nokk-
urs konar þverskurð myndlistar
síðustu 50 ára.
Sýnd voru talsvert á fjórða
hundrað málverk, og meðal
þeirra var afargott úrval þess
bezta, sem gert hefur verið í nú-
tíma list. Það var eiginlega ekk-
ert slæmt verk á sýningunni, en
þau voru mjög mismunandi, úr
öllum hornum heims, í öllum
mögulegum stíltegundum. Og
þarna sá ég myndir, sem reyndar
var vitað um, en hafa aldrei fyrr
verið sýndar í V-Evrópu. Hér á
ég við mikið og merkilegt safn
olíumynda eftir meistarann
mikla Matisse. Þau voru komin
til Brússel austan frá Rússlandi,
en þar hafði málverkasafnari
einn, keypt þessi stórkostlegu
verk á árunum 1910—12. Þau
vöktu í senn geysilega hrifningu
og athygli sýningargesta. Af
Norðurlandalistamönnum, sem
þátt tóku í þessari sýningu, var
t. d. Edvard Munk. Hann Ijómaði
þar eins og gimsteinn. Með hon-
um var Kaj Fjeld, landi hans, og
þótti mér það einkennilegt val,
að setja þá svona hlið við hlið.
Annars var mikið af myndlist í
sýningarsölum hinna ýmsu landa
og þar gat að líta nær eingöngu
abstrakt list. í því sambandi
dettur mér i hug skemmtileg
sýning í sýningarhöll Bandaríkj-
anna, en þessi sýning var ein-
göngu byggð á gamalli Indíána-
list og nútíma myndlist, svo að
eitthvað sé nefnt.
Þú sagðir áðan á þá leið, að
heimssýningin hafi eiginlega ver-
ið samfelld listsýning.
— Já, ég á þar við, að auk
hinna eiginlegu myndlistasýn-
inga, þá hafi allur sá margbreyti-
legi byggingarstíll, sem bar fyrir
augun á nærri því ævintýralegri
göngu um sýningarsvæðið, verið
sýning á þeim möguleikum, sem
nú eru bannaðir í byggingarlist
þjóðanna.
Þátttökulöndin virtust hrein-
lega keppast um það að sýna sem
nýstárlegastan stíl. T. d. kirkjan
sem sýnd var á sýningarsvæði
Páfagarðs, eftir ítalskan húsa-
meistara og skreytt af ítölskum
listamönnum. Er þetta ein hin
allra magnaðasta kirkja sem ég
hefi séð. Þá var sýnd kirkja mót-
mælenda, sem var svo nýtízku-
leg öll, að jafnvel mér, þótti nóg
um, sagði Valtýr og hló við.
Þá langar mig til að minnast
á þá almennu skoðun að sýning-
arhöll Rússa hafi verið ljót.
Sannleikurinn er sá, að hún var
furðanlega smekkleg, en þegar
komið var inn í hina miklu höll,
opnaðist annar heimur, sem ekki
er hægt að gefa sömu einkunn, —
að maður minnist ekki á það sem
Rússar kalla myndlist. — Rússar
eyddu langsamlega mestu fé af
þátttökulöndunum í sýningar-
deild sína, en samt sem áður
fannst mér sem ég væri kominn
heim á vörusýningu frá Rússum
í Listamannaskálanum. — En
nóg um það.
Hin litla deild Noregs á heims-
sýningunni vakti mikla athygli
fyrir það, hve sérlega smekkleg
hún var, og var þátttaka Noregs
til mikils sóma. Þá var mjög
skemmtilegt að sjá, hversu vel
Englendingum tókst að sam-
eina sitt íhaldssama andrúms-
loft nútímanum í sérlega smekk-
legum sýningarsölum. Philips-
verksmiðjurnar sýndu hús, sem
hinn heimskunni húsameistari
Le Corbusier hafði teiknað. En
svo ótrúlegt og nýstárlegt form
þess að alveg fór húsið fyrir ofan
garð og neðan hjá mér.
Þá vil ég nefna sýningarskála
Frakka. Hann var sannkallað
furðuverk frá gólfi til lofts. í
þessum skála er mér sérlega
minnisstæð mjög skemmtileg
sýning á frönskum bókmennt-
um, og svo var þessi bókadeild
frábær á hinu tæknilega sviði, að
fjölda rithöfunda gat maður
hlustað á lesa úr eigin verkum,
með því einu að þrýsta á hnapp,
en auðvitað voru líka sýnd hand-
rit af ýmsum bókum þeirra og
ýmislegt þeim persónulega við-
komandi auk mynda. í Tyrk-
landsdeildinni voru að sjálfsögðu
sýnd mjög falleg mosaikverk, og
svona mætti lengi telja.
Um tæknihlið sýningarinnar
skal ósagt látið, en víst er, að
hálfmisheppnað frá listrænu
sjónarmiði, þótti mér merki sýn-
ingarinnar Atomium. Það var
bæði þungt og vantaði alla reisn
Eifelturnsins, svo að einhver
samanburður sé gerður.
Spurningunni um það, hvort
við íslendingar hefðum ekki get-
að tekið þátt í heimssýningu þess
ari, svaraði Valtýr, að þátttaka
okkar í slíkri sýningu væri undir
ýmsu komið, og þá ekki sízt
smekk. Það væri því í sjálfu sér
spurning, sem hver og einn gæti
gert upp við sig, hvort við Is-
lendingar hefðum enn öðlazt
þann listræna smekk, sem slík
þátttaka byggist svo mjög á.
í þessari för sinni ferðaðist
Valtýr einnig nokkuð um Þýzka-
land, og hann sagði mér, að Þjóð-
verjar, hefðu nú í vaxandi mæli
sýnt hinum kunna listmálara,
Kandinsky, sóma sinn. Listamað-
urinn sem var rússneskur dvald-
ist langdvölum í Þýzkalandi, en
varð að flýja einræðisstjórn
Hitlers, lét eftir sig mjög glæsi-
legt ævistarf. Nú hafa Þjóðverj-
ar eignað sér hann, eftir því
sem bezt verður séð. í Köln
skoðaði Valtýr mikla sýningu á
verkum hans. Þar var svo mikill
straumur gesta að hleypa varð
fólkinu inn í hópum, svo ekki
færi allt í vitleysu og hægt væri
að skoða sýninguna.
Og síðan bætti Valtýr við, að
á hinni alþjóðlegu myndlistar-
sýningu í Feneyjum sem ítalir
kalla Biennale, voru verk Kand-
inskys aðaluppistaðan í sýningar
deild V-Þjóðverja, með öllum
sínum margbreytilegu abstrakt-
formum.
— Þetta hefur verið glæsileg
sýning?
Víst var hún það, allt nútíma-
verk, en úr því við erum farnir
að ræSa um þessa sýningu, þá
langar mig til þess að segja þér
frá því, að það fyrsta, sem ég
sá um þessa merku sýningu, þeg-
ar heim kom, var einstaklega ó-
merkileg grein í einu dagblað-
anna, sem þýdd hafði verið upp
úr einhverju gulupressu blaði
í Þýzkalandi, þar sem farið var
háðulegum orðum um allt á sýn-
ingunni.
Ég fór svo að velta því fyrir
mér, hvað svona greinar ættu að
þýða og komst brátt að þeirri
niðurstöðu, að greinin hefði vafa-
laust getað glatt þá, sem enn
berja hausnum við steininn og
segja, að absti’aktlistina sé hrein
geðveiki eða þaðan af verra. —
Það getur líka verið útkjálka
minnimáttarkend ef svo mætti
að orði kveða. En hvort sem
mönnum líkar betur eða verr, þá
er það abstraktlistin, sem er
brennipunktur myndlistarinnar í
heiminum í dag. En þetta var
nú svona smáútúrdúr.
Þessi Feneyja-sýning var eins
og ég sagði, áðan öll byggð á nú-
tímaverkum. Að vísu virtist hin
rússneska myndlist ekki falla þar
inn í. Maður hefur það á til-
finningunni eftir að hafa skoðað
þá sýningu, að meðal rússneskra
myndlistarmanna séu hinir svo-
nefndu impressjónistar með öllu
óþekktir hvað þá annað. Þessu
er nokkuð öðru vísi varið með
Pólverja og Tékka. Þeirra sýn-
ingar voru miklu nær nútímalist,
einkum þó sýning Pólverjanna,
sem var mjög eftirtektarverð.
Mesta athygli mína vakti hol-
lenzka deildin. Verk málarans
Gerit Benner, sóru sig í ætt við
hefð hollenzkrar málaralistar
fyrri tíma en voru unnin á al-
gera nútímavísu. Gaman var
einnig að skoða sýningu Spán-
verja og það þótti mér merkilegt
við þá sýningu, að sjá svo mörg
verk ungra listmálara, manna
um þrítugt, sem virðast mjög
skemmtilega lifandi, ríkir af hug
myndum í efni og samsetning-
um. Ekki verður hjá því komist
að segja, að sýning Frakklands
olli méér sárum vonbrigðum.
Hún gaf enga hugmynd um hvað
er að gerast meðal myndlistar-
manna þar.
Þessi sýning var því í senn
fróleg og skemmtileg og hafði
margt upp á að bjóða, þeim sem
þurfa að vita, hvað er að gerast
í myndlist þjóðanna í dag.
En segðu mér Valtýr, gætir
þú sagt mér frá einhverju einu
Einföld og með afbrigðum stílhrein er 511 skreyting kap-
ellunnar, en pessi mynd er tekin við altarið.

V'js/vc-C.
Séð heim að kapellunni.
Valtýr Pétursson
listmálari.
listaverki sem þú sást í þessari
för þinni, sem verður þér öðruna
minnisstæðara?
Jú það get ég, en það verk var
hvorki á myndlistarsýningu í
Köln, Brússel eða í Feneyjum.
Það var, skal ég segja þér, kap-
ella, sem hinn mikli meistari,
Henry Matisse, gerði teikning-
ar að. Einnig teiknaði hann alla
kirkjugripi , allar skreytingar
innan dyra og meira að segja
messuskrúðann. Þegar gamli mað
urinn fékk slag og þurfti hjúkr-
unar, voru það nunnur, sem önn-
uðust hann. f þakklætisskyni við
starf þeirra teiknaði hann litla
kapellu, sem stendur í smábæ
einum, Vence, skammt frá Blá-
strandarborginni, Nice. — Þessa
kapellu hafa mjög fáir skaðað
enn sem komið er. Hana er.ein-
ungis hægt að skoða tvisvar i
viku. Þessi litla kapella er eitt
hið stílhreinasta og samfelldasta
listaverk, sem hægt er að hugsa
sér, og áhrifin í kapellu, sem
þessari, geta jafnvel orkað á
annan eins heiðingja og mig. Mað
ur kemst þar í snertingu við þá
djúpu einlægni, sem liggur á bak
við listaverkið. Ég hefi víða skoð
að gamlar kirkjur, en ég er ekki
í nokkrum vafa um, að þessi litla
kapella Matisse getur staðið við
hlið margs þess bezta, sem til er
í kirkjubyggingarlist frá ómuna
tíð. Þessi hvíta kapella er það
listaverk, sem mest orkaði á mig
í þessu ferðalagi. En í henni gerði
ég mér það einnig fyllilega ljóst,
sagði Valtýr, að Brússel-sýningin
hefði aldrei getað orðið jafnstór-
kostleg og hún var, ef listamenn
nútímans hefðu ekki myndað
rammann um hana. Og í öðru
lagi, að sú myndlist sem í dag
virðist einna óskiljanlegust fyrir
almenning, er aðeins hlekkur x
þeirri þróun, sem framtíðin ber
í skauti sér. — Hvernig hún verð
ur, skal engu spáð um nú. En
nútíðarmaðurinn, sem býr í borg
um Evrópu, kemur auga á þetta
og mun fylgjast með framvindu
Iistarinnar af meiri nákvæmni
og þekkingu en nokkru sinni
fyrr, því áhugi almennings á
myndlist hefur vaxið gifurlega á
síðustu 10 árum, — alveg gífur-
lega.
Sv. Þ.
Vatnslita-
mynd eftir;,
*
Asgrím á
uppboði \
í DAG heldur Sigurður Bene-1
diktsson málverkauppboð í Sjálf-
stæðishúsinu. Verður >ar margt
eigulegra listaverka á bóðstólum,
m.a. þrjú gömul málverk eftir i
Þórarinn B. Þorláksson t.d. olíu-
málverk frá 1902, tvö verk Ás-
gríms Jónssonar og er annað
þeirra vatnslitamynd úr Borgar- ,
firði (með Eiríksjökul í baksýn),
fjögur listaverk Kjarvals t.d. and
litsmynd gerð í vatnslitum, fjór-
ar fágætar blómamyndir (olíu-
málverk) eftir Nínu Sæmunds-
son og olíumálverk (túlípanar)
eftir Kristínu Jónsdóttur. Upp- j
boðið hefst kl. 5 síðdegis. ^