Morgunblaðið - 24.12.1958, Qupperneq 11

Miðvikudagur 24. des. 1958
jlfOprrvRrjgifc
35
— Ræða við
doktorsvörn
Framh. af bls. 34.
lengt bókina um of. í öðru lagi
vantar hér greinargerð fynr
beinum manna og dýra úr heiðn-
um kumlum, en af þeim má
margt ráða, af beinum manna t.
d. um heilbrigðishætti, matar-
æði og uppruna. Að vísu virðist
doktorsefni ekki telja mannabein
til hinna reglulegu fornleifa, því
að hann talar um fornleifar og
mannfræðilegar leifar sem sitt
hvað, og má það auðvitað til
sanns vegar færast, ef vill. En
undir hvaða flokk vill hann þá
færa bein hrossa, hunda og ann-
arra dýra, sem finnast í heiðn-
um gröfum? Annars verður
doktorsefni ekki heldur sakaður
um, þótt hann léti hjá líða að
fara inn á þessa fræðigrein, því
að það er auðvitað aðeins á færi
sérfræðinga í henni. En hann
hefði gjarna mátt skilgreinaforn-
leifar betur, og ég sakna þess, að
hann skuli ekki minnast rækileg-
ar en hann gerir á þær niðurstöð-
ur, sem próf. Jón Steffensen hef-
ur fengið af rannsóknum manna-
beina um uppruna fslendinga, úr
því að hann leiðir þá mál sitt all-
mikið að upprunanum. Er því
sannarlega ekki vanþörf á að
tjalda í þejm efnum því, sem til
er og eitthvað verður af ráðið.
Skýring doktorsefnis á bruna-
kumlaleysinu hér á landi virð-
ist mér laukrétt. Það hefur með
öðrum orðum verið flutningur-
inn í nýtt land, sem eyddi fall-
andi sið, fyrr en annars hefði
orðið. En í ýmsum öðrum grein-
um hefur gilt hið sama. Doktors-
efni bendir eflaust réttilega á, að
á íslenzkum fornleifum í heild
er sérstakur blær, sem sagt, að
íslenzk menning hefur þegar orð
ið til á 10. öld, og ef ég ætti að
tiltaka nánara, hvenær hún hefði
vaxið úr grasi, myndi ég segja:
fslenzk menning skaut upp koll-
inum, þegar fyrsta verkið var
unnið hér á landi við aðrar að-
stæður en menn höfðu áður
þekkt, — þegar fyrsti hluturinn
var gerður eða jafnvel fyrsta
hugsunin hugsuð. Það gæti orðið
efni í nýja doktorsritgerð að
rekja þá þræði nánara.
Nokkuð virðist mér hins veg-
ar bresta á, að doktorsefni hafi
athugað nógu vandlega öll sjón-
armið í sambandi við hin sænsk-
baltnesku áhrif, sem virðist gæta
í fornleifum hér á landi. Rétt er
að taka skýrt fram, að öll menn-
ingaratriði eru varhugaverðar
heimildir um uppruna þjóða, því
að þau geta borizt á milli,’ frá
einni þjóð til annarrar, jafnvel
tungan. í öðru lagi verður að
hafa í huga það atriði, sem ég
var að ræða um, flutninginn í
nýtt land. Það er rétt hjá doktors-
efni, að Norðmenn gátu haft
kynni af hinni sömu austan-
menningu án þess að bregðast
J
í
Cjfekhy fó(!
(L Gott og farsælt nýjár! Þökk
QS fyrir viðskiptin á því liðna.
MÆLIFELL
& Austurstræti 4.
| Cjiehilecj fól!
|jj Hallabúð Reykjavíkur
^ Laugaveg 10.
Í
(JLtiLf fói!

Mynd úr Kumlum og haugfé. IJtskurður frá miðri 11. öld.
(Ljósm. Gísli Gestsson).
við henni á sama hátt og fslend-
ingar (bls. 440). En mér hefði
fundizt, að þurft hefði að athuga
þann möguleika nánara. Er jafn-
vel álitamál, hvort ekki hefði
átt að telja hann fyrstan. Loks
er þetta efni svo furðulega óljóst
og hált, að erfitt er að ná tökum
á því. Þótt hægt sé að sýna, að
einhver gripur beri vitni
um sænsk-baltneska gerð eða
sænsk-baltneska tízku, er sjald-
an hægt að benda á al-
gerar hliðstæður, sem eru ó-
þekktar í Noregi, og oftast er
stíllinn samnorrænn, en ekki sér-
staklega austurnorrænn, og bend
ir því til, að gripirnir hafi verið
gerðir á stóru svæði á Norður-
löndum. Doktorsefni gerir því
vafalaust rétt í því að gera sem
minnst úr hinum austurnorrænu
áhrifum, og eru einkum athyglis-
verð orð hans á 276. bls., að
döggskóagerðirnar, sem fundizt
hafa hér á landi, séu af þeim
sænsku gerðum, sem norrænast-
ar séu að skrautverki, en ekkert
hafí fundizt af hinum mörgu sér-
sænsku gerðum, með ónorrænu
austankynj uðu skrautverki, sem
hefur þó orðið vart í Noregi. En
döggskórnir eru einmitt þær ís-
lenzku fornleifar, sem einna
fyrstan og mestan grun hafa vak-
ið um bein sænsk-baltnesk áhrif.
Virðist því naumast hægt að full-
I
J
|
J
I
J
f
f
3
I
I
l
|
j
©
yrða, að döggskórnir hafi verið
gerðir austur þar, þótt fyrirmynd
irnar hafi upphaflega verið komn
ar að austan. Samt sem áður neit
ar doktorsefni því ekki, að hér
hafi gætt einhverra sænsk-baltn
eskra áhrifa meiri en í Noregi,
enda virðist varlegast að gera
ráð fýrir þeim möguleika að svo
stöddu. En hann hafnar réttilega
þeim skýringum, að þau áhrif
séu runnin frá sænskættuðum
Norðmönnum eða Svíum, er kom
ið hafi frá Noregi, því að annars
ætti þessara áhrifa einnig að
verða vart í.Noregi. Helzt hallast
doktorsefni að þeirri skýringu á
hinum sænsk-baltnesku áhrifum
(bls. 439, smbr. 276), að sumir
austnorrænu gripirnir séu runnir
frá sænskum og sænskkynjuðum
landnámsmönnum, og verður þá
að gera ráð fyrir, að þeir hafi
krmið beint frá baltnesku lönd-
unum eða a.m.k. ekki frá Noregi,
en aðrir gripir eigi rætur að
rekja til áframnaldandi verzlun-
arsambanda við austnorræn lönd
fram hjá Noregi. Við þetta er þó
ýmislegt að athuga. Doktorsefni
telur, að Svíar hafi borið skarð-
an hlut fyrir Norðmönnum í frá-
sögnum um landnám, af því að
þeir hafi verið svo miklu færri.
Veiti ritaðar heimildir því ekki
retta mynd af hlutdeild þeirra.
Má vel vera, að það sé að ein-
hverju leyti rétt, en þess sjást þó
H.f. Eimskipafélag Islands

dir udábipti
óitutm um lan
d alít
ipiamonnum
L
eztu
L
l
jóíc
CLOÓULr
ekki síður merki, að hlutur
þeirra hefur verið rífkaður í
sumum gerðum Landnámu. Þrír
landnámsmenn á skaganum milli
Eyjafjarðar og Skagafjarðar eru
á einhvern hátt tengdir við Björn
að Haugi, og hef ég bent á í grein
í Afmælisriti Einars Arnórsson-
ar, grein, sem doktorsefni virðist
ekki hafa veitt athygli, að sá
Björn hafi verið talinn norskur
höfðingi í Frumlandnámu og
hafi að öllum líkindum búið að
Saurshaugi í Eynni innri í Þrænda-
lögum. En í ritum frá fyrra helm-
ingi 13. aldar er Björn orðinn að
Svíakonungi, og gætir þess ó-
beint í Landnámabók Sturlu
Þórðarsonar. Haukur lögmaður
tekur hins vegar skrefið til fulls
og telur tvo af fyrrgreindum
landnámsmönnum sænska í Land
námabók sinni. Þar hefur hlutur
Svía því greinilega verið aukinn,
en ekki minnkaður.
í öðru lagi eru fleiri möguleik.
ar til að skýra hin sænsk-baltn-
esku áhrif en þeir, að einhver
hluti landnámsmanna hafi verið
sænskur. Víst má telja, að sum-
ir landnámsmenn hafi farið úr
Noregi fyrir ofríki Haralds kon-
ungs hárfagra, þótt þeir gerðu
það ekki allir. Sumir fóru beint
til íslands. Aðrir héldu fyrst
vestur um haf, en náðu þar ekki
fótfestu og héldu því til íslands.
Á sama hátt má vel vera, að ein-
hverjir hafi flúið í Austurveg,
þótt þess verði lítt vart, en þeir
hafi ekki fest þar rætur og því
leitað til íslands. Þeir gátu hæg-
neska gripi og sænsk-baltnesk á-
lega flutt með sér sænsk-balt-
hrif, sem engan stað sér í Noregi,
enda er auðvitað hugsanlegt, að
eitthvert fólk hefði slæðzt með
þeim þaðan að austan. Þessi
möguleiki virðist mér sennilegri
en aðrir, sem bent hefur verið á,
og ef til vill má finna dæmi, sem
styður hann. í Landnámu segir:
„Skútaðar-Skeggi hét maðr
ágætr í Nóregi. Hans son var
Björn, er kallaðr var Skinna-
Björn, því að hann var Hólm-
garðsfari. Ok er honum leiddust
kaupferðir, fór hann til íslands
ok nam Miðfjörð ok Línakradal“.
Ef títt hefði verið, að Norðmenn
færu kaupferðir í Austurveg um
þessar mundir, hlýtur r.ð sjást
greinileg merki þess í norskum
fornleifum. Er því naumast ann-
ar kostur til en hafna þessari frá-
sögn sem markleysu einni eða
gera ráð fyrir, að Skinna-Bjöm
hafi verið flóttamaður úr Noregi.
Er og athyglisvert framhald frá-
sögunnar í Landnámu: „Hans
(þ.e. Skinna-Bjarnar) son var Mið
fjarðar-Skeggi. Hann var garpr
mikill ok farmaðr. Hann herjaði
í Austurveg“. Þar er dæmi um,
að sonur manns, er fluttist hing-
að úr Austurvegi, leitaði á sömu
slóðir, og gátu sænsk-baltnesk
áhrif borizt þannig áfram til ís-
lands út 10. öld.
Ég hef drepið hér á nokkur at-
riði, sem betur hefðu mátt fara
hjá doktorsefni. Fleira mætti til
tína, en þau breyta engu, enda
varla einleikið, ef hvergi mætti
finna að svo stóru og myndarlegu
riti. Frágangur er yfirleitt góð-
ur. Ég hef ekki hirt um að eltast
við prentvillur, enda munu þær
ekki margar. Skráin um helztu
efnisatriði er í skemmsta lagi,
og er sá ljóður sameiginlegur
flestum íslenzkum fræði- og vís-
indaritum, ef slík skrá er þá
nokkur. En hún sparar oftlesend-
um mikla leit, ekki sízt, ef um
handbók er að ræða, eins og lík-
legt er, að þessi bók verði. Mynd-
irnar eru góðar og auka stórlega
gildi bókarinnar, enda munu þær
standa, þótt annað falli. Að lok-
um vil ég taka fram, að þær að-
finnslur, sem ég hef haft hér
frammi, breyta engu af því, sem
ég sagði í upphafi máls míns.
Fremur má segja, að þær séu
I til tilbreytingar og bragðbætis.