Morgunblaðið - 24.12.1958, Síða 15

MWvifcudagur 24. des. 1958
MORCUNBLAÐiÐ
39
Þetta er það
ég hefi gert
Ymislegt frá því í gamla daga rifjað
upp með Böðvari á Laugarvatni
ÞEIR munu ekki vera ýkja marg-
ir, sem vita að Sogsbrúin hjá
Þrastalundi olli á sínum tíma
harðvítugum flokkadráttum, er
lauk með því að ein sveit, sem
tilheyrt hafði Grímsneshreppi
sagði sig úr lögum við hreppinn
og stofnaði sitt eigið hreppsfélag.
íbúarnir í þessari sveit, sögðu að
þær vegabætur sem verða myndu
að mestu gagni, væri þjóðvegur
írá Þingvöllum um Lyngdalsheiði
og Laugardalinn. Þetta var sjón-
armið bænda í Laugardalnum. Þá
verzluðu bændur þar og einnig
að mestu leyti Grímsnesbændur
við Reykjavíkurkaupmenn. Vega-
lengdin þangað var um 24 km
skemmri um Þingvelli, en um
Sogsbrú. Einnig töldu bændur í
Laugardalnum sig sjá fram á, að
ef þeir gætu ekki þá knúið á og
komið í gegn slíkri vegalagningu
myndi um ófyrirsjáanlegan aldur
ekki verða lagður akvegur þessa
leið. Þetta hefur líka rætzt, þótt
segja megi að jafnvel hilli undir
slíkan þjóðveg nú.
Það var engin furða þótt menn
væru skiptir í þessu máli, sagði
einn talsmaður Laugardalsbænda
frá þessum árum, Böðvar Magnús
son á Laugarvatni, er þetta mál
bar á góma í upphafi samtals
okkar á heimili hacs nú fyrir
nokkru. — Hitt er víst sagði Bbðv
ar að Grímsnesingum var vegur-
inn og Sogsbrúin bráðnauðsynleg.
Helzti talsmaður okkar bænd-
anna hér í Laugardalnum í máli
þessu, var séra Stefán Stephensen
og fylgdi ég honum að sjálfsögðu
að málum svo og aðrir Laugdæl-
ingar.
Þetta var árið 1906 og átti
Böðvar einn mestan þátt í því
að Laugdælingar stofnuðu sitt
eigið sveitarfélag, þegar sýnt
þótti að leiðir myndu skiljast með
al hreppsbúa með tilkomu Sogs-
brúarinnar. Áður en Sogsbrúin
var byggð, fóru flestar hestalestir
Grímsnesbænda um Laugardal-
inn, fram Lyngdalsheiði um Þing-
velli og til Reykjavíkur.
Böðvar Magnússon er nú 81 árs
gamall. Hann sagði, að en í dag
væri þjóðvegur frá Reykjavík um
Þingvelli, Lyngdalsheiði og Laug-
ardalinn — og ný brú á Brúará
í námunda við Efri-Reyki, kann-
ske brýnasta samgöngumaiið hér
í austursveitum.
— Jú, sjáðu til. Það hljóta allir
að sjá hvaða þýðingu slíkur veg-
ur myndi hafa, einnig með tilliti
til ferðafólks. Hægt væri á einum
og sama degi að skoða Þingvöll,
Gullfoss og Geysi án þess að
leggja verulega hart að sér. Aðal-
viðkomustaður ferðafólksins yrði
að sjálfsÖgðu hér á Laugarvatni,
sagði Böðvar.
— Segðu mér Böðvar, hvarflaði
aldrei að þér sem yngra manni að
gerast eitthvað annað en bóndi?
_ — Jú, ég get nú ekki neitað því.
Ég var á skútu, eins og margir
ungir menn í gamla daga. Sjó-
mannslífið, þó að það væri síður
en svo sældarlíf í þá daga, átti
vel við mig. Jú, það hefir áreiðan-
lega ekki mátt miklu muna að ég
gerðist sjómaður.
— Segðu mér, hvaða maður
heldur þú að sé þér minnisstæð-
astur frá því í gamla daga?
— Ég man eftir fjölda þjóð-
kunnra manna, sem löngu eru
horfnir af sjónarsviðinu. Það var
alltaf mikill gestagangur á heim-
ili föður míns og einnig eftir að
ég sjálfur hóf minn búskap hér.
Ég man vel eftir Magnúsi Step-
hensen landshöfðingja, Finni
Jónssyni í Kaupmannahöfn, Hann
esi Hafstein og ýmsum fyrirmönn
um með þjóðinni öðrum, til dæm-
is fornvini mínum Tryggva Gunn
arssyni bankastjóra. Ég tel hann
hafa orðið mér minnisstæðastann
þeirra allra. Hann var óvenjuleg-
ur persónuleiki og fjölhæfur gáfu
maður. Ég veit ekki hvort þú
ætlast til þess að ég reki ævisögu
Tryggva. Ég hygg að þú munir
heldur vilja heyra mig segja eitt-
hvað frá persónulegum kynnum
mínum af honum. Dettur mér þá
það atvik í hug þegar honum og
öðrum bankastjórum Landsbank-
ans var vikið fyrirvaralaust úr
starfi. Þegar það gerðist var all-
margt manna í afgreiðslusal
bankans, þar á meðal ég. Allt í
einu birtist Tryggvi í salnum, og
yfir okkur sem þar vorum þrum-
aði hann uppsagnarbréfið, sýni-
lega mjög æstur. Ég hitti hann
daginn eftir þennan atburð, og þá
sagði hann vf$ mig: „Gettu hvað
ég var að gera í nótt, Böðvar?“
Ekki reyndi ég að geta mér til
þess. „Ég tefldi Kotru í alla nótt
við þá Sturlu-bræður, Sturlu og
Friðrik og Axel Tulinius." Og
Tryggvi bætti við: „Það er nefni-
lega .gott að tefla Kotru eða spila,
ef maður kemst úr jafnvægi." —
Ég kom til Tryggva Gunnarsson-
ar síðasta daginn, sem hann var
á lífi. Þegar ég kom þangað, sat
hann í sófa nýrakaður og snyrti-
legur að vanda. Þar hjá honum
var ung stúlka, sem Dóra hét
Þórhallsdóttir, biskups í Laufási,
núverandi forsetafrú. — Tryggvi
vildi endilega gefa mér blaðið
Dýravininn, sem var undanfari
Dýraverndarans. Hann var ritstj.
þessa blaðs og gat nefnilega allt-
af fengið mig til þess að skrifa
fyrir sig í blaðið. Og nú vildi
hann sýna mér þann einstaka
velvilja að gefa mér blaðið. En
ég var þá svo lítið eigingjarn og
svaraði tilboði Tryggva á þá leið,
að hann skyldi gefa Tryggva Þór-
hallssyni eða biskupsdótturinni
safnið. Seinna um kvöldið,
nokkru eftir að ég fór, kom Jó-
hannes Nordal, faðir 'oigurðar
prófessors. Hann var hjá Tryggva
er hann lézt — og ef til vill fleiri.
í sambandi við kynni sín af
fyrirmönnum, sagði Böðvar mér
ffá því, að hann hefði verið í
fylgdarliði konunganna er þeir
forðum heimsóttu landið. Það var
leitað til Böðvars, m. a. vegna
þess hve mikla gæðirga hann átti.
Og er þeir bárust í tal, hætti
Böðvar að tala um majestetin.
Gamlir vinir bárust inn í sam-
talið, góðhestarnir hans. Þá var
honum tíðrætt um Brún sinn.
Brúnn var mikill og góður hestur,
sem hann hafði keypt fyrir 300
krónur árið 1907 og var þá t'alinn
dýrasti hestur landsins. — Ég
þarf að sýna þér mynd af Brún,
hann er hér í öðru litlu herbergi,
sagði Böðvar. Og við fórum þang-
þarfasta sem
á ævi minni
Böðvar Magnússon
að inn, en þar á hann stóra mynd
af þessum vini sínum. Á þessum
hesti reið Axel Tulinius farar
stjóri konungsfylgdarinnar árið
1907. í þessu sama herbergi
stóð forneskjulegt sporöskjulagað
borð. — Ég las það fyrir þó
nokkru síðan í Lesbókinni ykkar,
sagði Böðvar, að sagt var frá
strandi skipsins Giötheborg. Þetta
gamla borð var í káettu skip-
stjórans. Skipið strandaði árið
1718 við Þorlákshöfn. Borðið kom
hingað að Laugarvatni með ein-
um strandmanna, en þeim var
skipt hér niður á bæi í Árnes-
sýslu og víðar, og komu nokkrir
menn hér í sveitina á bæi. Ég
man það að platan á borðinu, hin
upprunalega plata, var úr kjör-
viði, sem og annað í því, sagði
Böðvar. Fyrir löngu var þessi
plata negld ofan á. Svo er hérna
búrkistan mín, en ég kannske segi
þér frá henni á eftir. sagði hann.
Við konungskomuna 1907 fékk
ég mikið embætti í konungsfylgd-
inni, er hún lagði leið sína hér
um og austur að Gullfossi og
Geysi. Ég var gerður kjallara-
meistari. Mér var falið það vanda
sama starf að vera birgðavörður
brennivínsins í förinni. — Og
Böðvar kvaðzt vilja taka það
fram, að ekki stafaði það vegna
þess að hann væri bindindissam-
ari en aðrir menn. Það mun hafa
verið vegna þess að borin var
sérstök tiltrú til mín í þessum
efnum. Ég hef aftur á móti ekki
ætíð misþyrmt brennivíni eða lát
_ið það misþyrma mér, sagði Böðv-
ar. Ég hef einstöku sinnum átt
einhverja lögg til hér, og það
oftast í búrkistunni minni.
f þessari konungsfylgd var sér-
stakur brennivínsvagn. Ég hafði
lyklavöldin og sá nú um að hver
maður fengi sinn skammt. Þetta
var vandaður vagn, að mig minn-
ir. Brennivínið var ekki flutt í
ámum, heldur var það á flöskum.
En þessi vagn konungsfylgdar-
innar komst aldrei aftur til
Reykjavíkur, því að hann brotn-
aði í Hreppunum. Og var þá grip-
ið til þess ráðs að hver maður í
konungsfylgdinni sem vildi fékk
sína flösku og reiddi hana með
sér. Við vorum á heimleið er
þetta óhapp vildi til. Kom þá
ekki eins að sök að missa vagninn
úr fylgdarliðinu. Ég hef stundum
hugsað um það, að gaman hefði
verið að eiga brennivínsvagninn
núna til þess að setja á byggða-
safn. Kjallarameistaraembættið
er eitt hið allra bezta embætti,
sem mér hefir verið trúað fyrir
á minni löngu ævi, sagði Böðvar
um leið og hann fékk sér góða
skrotuggu.
— Ert þú búinn að vera hér
í Laugardalnum í yfir 70 ár?
— Þau eru 70. Ég kom hingað
með föður mínum 10 ára gamall,
en hann hafði þá búið í Úthlíð
í Biskupstungum. Faðir minn
varð mikill heyjamaður, en fellis-
árin voru voðaleg harðindaár,
1880—82. í þeim frostum og hey-
leysi varð jafnvel hann heylaus.
Hann sagði mér síðar, að hann
hefði fengið að láni einn kapal,
það vor, og hann kvaðst þá hafa
heitið því að hann skyldi aldrei
aftur fá lánað hey. í þá daga var
það óþekkt fyrirbæri að hið opin-
bera kæmi bændum til hjálpar
eins og nú tíðkast ef á móti blæs.
— Móðir mín lézt er við bjuggum
í Úthlíð. Faðir minn fluttist hing-
að að Laugarvatni og bjó þá hér
ekkja Eyjólfs Eyjólfssonar frá
Snorrastöðum. Hún var hér ein
með 7 af 10 börnum, sem hún
hafði átt með Eyjólfi. Er ekki
að orðlengja það, að hún og
Magnús faðir minn gengu í hjóna-
band. Við systkinin frá Úthlíð
vorum 11, og 9 lifandi, af þeim
fóru hingað 4. Samanlagður
barnafjöldi var 21, en 11 hér á
Laugarvatni. En ekki voru þó öll
börnin heima hér sem fyrr er
sagt. Þó var hér mjög fjölmennt,
sem sjá má af því að um 20
manns var í heimili. Það var
hægt að hýsa allan þennan mann-
fjölda fyrir það, að bærinn var á
þeirra tíma mælikvarða vel hýst-
ur. Það var stór baðstofa og það,
sem kallað var stofuhús, en slíkt
hús var þá á mjög fáum bæjum,
og hér í Laugardal aðeins á
kirkjustaðnum Miðdal og hjá
föður mínum. Þetta mikla fjöl-
menni hafði sín áhrif á mig að
sjálfsögðu. Og ég hef alltaf talið
það mikið lán að hafa alizt upp
á stóru heimili. Ég hef alltaf kunn
að vel við mig í fjölmenni.
— Já, meðal annarra orða, þú
hefir frá öndverðu haft áhuga
á landsmálum. Hefir þú aldrei
farið í framboð til þings?
Jónas var harður í horn að taka
og fylginn sér, en ég hef alltaf
talið hann framsýnni en ýmsir
samtímamenn hans voru í báð-
um. fylkingum. Og enginn mað-
ur skildi betur þá sérstöðu, sem
Laugarvatn hafði, sem aðsetur
héraðsskóla.
Afskipti mín af opinberum mál
um hafa verið þau að starfa hér
í minni sveit, að hennar málefn-
um. Og ég er nú búinn að vera
hreppsstjóri í 56 ár. Sveitungum
mínum hefir flestum vegnað vel.
Laugardalsbændur hafa jafnan
verið dugandi menn. En því er
ekki að leyna að það hafa hættur
steðjað að, sem manni virtist þá
myndu hafa ófyrirsjáanlegar af-
leiðingar. Það var nefnilega þann
ig, að árið 1898 greip um sig
Ameríkuæði meðal hinna rólyndu
Laugardalsbænda. Þú getur gert
þér í hugarlund hve alvarlegt
þetta var, en það voru hvorki
meira né minna en 36 menn úr
þessum eina dal, sem tóku sig
upp og fluttust búferlum til Am-
eríku. Meira að segja voru í
þeirra hópi sterkríkir bændur. Ég
reyndi að beita áhrifum mínum
gegn þessum flótta, þessari ægi-
legu blóðtöku, en átti við ramman
reip að draga. Hér um slóðir var
helzti talsmaður Ameríkuferð-
anna séra Stefán Stephensen sem
kallaður var sterki, prestur á Mos
felli. Hann var merkur maður um
marga hluti, en hér gat ég ekki
látið framkomu hans óátalda. Ég
lét hann hafa það í grein í Þjóð-
ólfi. En út af þessu varð fullur
fjandskapur okkar á milli, og því
er ekki að leyna, að Stefán ætlaði
að ganga milli bols og höfuðs á
mér. Ég taldi það algerlega neyð-
arvörn að stefna prestinum. Full
tvö ár fóru í málið, en það var
séra Magnús Helgason, sem var
málavöxtum kunnur, er tók að
sér að miðla málum og tókst það
um síðir. Við séra Stefán sætt-
umst heilum sáttum, þegar loks
við vorum sáttir orðnir. Hér í
sveitinni unnum við saman í
mesta bróðerni, hann sem oddviti
og ég sem hreppstjóri. Við minnt
umst aldrei á þessar væringar
okkar í öll þau 20 ár sem hann
lifði eftir að okkur sinnaðist út af
þessum Ameríkuferðum. Margir
góðir menn reyndu að sætta okk-
ur, þar á meðal faðir minn, Sig-
urður Ólafsson sýslumaður og
fleiri. Það stóð alltaf á mér þar
til séra Magnús Helgason sætti
okkur. Ég hefði ekki látið undan
neinum öðrum um þetta en séra
Magnúsi, en ég varð honum þakk-
látur fyrir það og reyndar margt
annað.
Þegar séra Stefán lézt. hafði
hann óskað eftir því að ég einn
raulaði yfir sér bassa. Þetta gerði
Fyrsti skólinn — héraðsskólinn.
— Rétt er það, að ég hef reynt
eftir mætti að fylgjast með hverj-
um þeim málum, sem efst eru
á baugi með þjóðinni. Um beina
þátttöku í pólitíkinni gegnir öðru
máli. Jú, einu sinni var komið
svo langt, að ég var kominn á
lista. En svo endurskoðaði ég
þessa ákvörðun mína það tíman-
lega að ég hætti við allt saman
áður en kosningaslagurinn hófst
sem betur fór. Ég var alltaf fylgis
maður Þjóðólfs í tíð Hannesar
Þorsteinssonar, þá landvarnamað
ur og síðan fylgismaður Fram-
sóknarfiokksins og stuðningsmað
ur míns ágæta vinar Jónasar Jóns
sonar frá Hriflu. Þótti mér það
vissulega ódrengilega að farið er
hann varð að draga sig í hlé.
ég auðvitað og meðsöngfólk mitt,
fjórar manneskjur sungum hvert
sína röddina, en þetta ágæta fólk
var Jónína og Bogi Thorarensen
í Kirkjubæ og Kristín ísleifsdótt-
ir á Stóra-Hrauni. Ég held að það
hljóti að vera nokkuð sjaldgæft
að þegar ekki ér um fleira söng-
fólk að ræða en þetta, þá syngi
það sína röddina hvert.
Já, við Stefán vorum sáttir heil
um sáttum löngu áður en þetta
gerðist, svo á það líka að vera —
reiðast — en erfa ekki.
Jarðir hér eru yfirleitt vel
setnar, tvíbýli og allt upp í fjögur
heimili á sumum jarðanna núna.
Þú þarft ekki annað en aka hér
Framh. á bls. 40.