Morgunblaðið - 03.01.1959, Qupperneq 6

6
MORCTJNnr 4 ÐIÐ
Laugardagur 3. jan. 1959
Heiðarlegast að ganga beint framan að
þjóðinni og segja hvað gera þarf
Ort vaxandi verðbólga undanfarna mánuði
Ríkisstjórnín undirbýr rábstafanir til
að stöðva verðbólguskrúfuna
Utvarpsrœða Emils Jónssonar, forsœtis-
ráðherra á gamlárskvöld
indum verða á árinu 1959, svo
framarlega sem víxlhækkanir
kaupgjalds og verðlags héldu
áfram og ekki yrði dregið úr of-
þenslu útlána. Áætlanir um þetta
efni eru að sjálfsögðu óvissar, en
ÁRIÐ 1958, sem nú er að kveðja,
hefir verið íslendingum gott ár
til lands og sjávar. Veðráttan hef-
ir leikið í lyndi, heyfengur hefir
verið góður, aflabrögð hafa ver-
ið með bezta móti. Markaðir fyr-
ir söluvarning okkar til útlanda
hafa verið góðir og afurðirnar,
að heita má, selzt eftir hendinni,
við góðu verði, og sumstaðar
hækkandi.
Atvinna hefir verið jöfn og
stöðug og þó á stundum meiri en
svo að hægt væri að fullnægja
eftirspurninni eftir vinnuafli
öðruvísi en með talsverðum inn-
flutningi á erlendu verkafólki.
Ný skip mörg hafa komið til
landsins á árinu, bæði fiskiskip
og flutningaskip. Sementsverk-
smiðja hefir verið tekin í notk-
un, síðasta Sogsvirkjunin er vel
á veg komin og í fullum gangi.
Húsbyggingar bæði íbúðarhús og
hús fyrir ýmiss konar atvinnu-
rekstur hafa risið af grunni.
Margt fleira mætti telja, sem allt
ætti að geta miðað að því að efla
það sem kallað hefir verið „okk-
ar tímanlega velferð“.
íslendingar hafa á síðustu ára-
tugum, og þó alveg sérstaklega
síðustu árin, verið að byggja upp
atvinnuvegina, afla nýrra og
fullkominna tækja til framleiðsl-
unnar, virkja orkulindirnar, afla
sér nýrra samgöngutækja, byggja
ný hús, og margt fleira, sem allt
á að geta miðað að því að skapa
þjóðinni betri aðbúnað og þægi-
legra líf í okkar harðbýla landi.
Árangurinn er líka kominn i
^jós. Sennilega hefir íslending-
um aldrei liðið jafnvel í landi
sínu, og þær þjóðir, sem hafa
jafngóða, eða betri, afkomu,
munu vera mjög fáar. Þó má
telja víst, að ef skynsamlega verð
ur á haldið standi þetta enn til
bóta.
Verkefnin, sem bíða úrlausn-
ar, og næst liggja, má hiklaust
telja áframhaldandi virkjun orku
lindanna, en þýðingu þessara
virkjana má kannske bezt gera
sér Ijósa með því að minnast þess
að eitt hestafl jafngildir vinnu
10 fullfrískra karlmanna og
30.000 hestafla orkuver, vinnu
300.000 manna, ef þeir með erfiði
sínu ættu að skila sömu vinnu og
orkuverið. — Aukning skipastóls
ins vildi ég mega telja jafn-
snemma, sé út frá því gengið að
íslenzkir menn fáist á skipin.
Hafnargerðir og lendingarbætur
hafa hvergi nærri fylgzt með
þeirri aukningu, sem orðið hefir
á skipastólnum og stækkun skip-
anna, og er þar nauðsynlegt úr
að bæta, ef takast á að koma
skipaflotanum þar fyrir, sem
þörfin fyrir hann er mest, og
möguleikar góðir til veiða, ná^
lægt gjöfulum fiskimiðum. Úr-
lausn þessa máls kallar því að
í fyrstu röð. — Það hefir verið
reynsla undanfarinna ára hér, og
er einnig annarsstaðar, að í kjöl-
far aukinnar rafmagnsfram-
leiðslu kemur aukinn iðnaður og
má því telja víst að svo verði
einnig framvegis hér með aukinni
hagnýtingu okkar miklu orku-
linda. Sérstaklega ef betur verð-
ur að iðnaðarframleiðslunni búið
af hálfu hins opinbera, en verið
hefur að undanförnu, og á ég þar
bæði við óvissu um möguleika
á innflutningi hráefna og starfs-
fé. —
Landbúnaður hefir frá fornu
fari verið hornsteinn og uppi-
staða í þjóðlífi okkar, og er svo
enn. Einnig þar bíða mörg verk-
efni óleyst. En geta má þess að
þar hafa þó á síðustu árum og
áratugum verið unnin stórvirki,
bæði hjá einstaklingum og með
stórum sameiginlegum fjárfest-
ingarframkvæmdum. —
Hagstætt árferði og ör uppbygg
ing atvinnuveganna ætti að geta
skapað íslenzku þjóðinni örugga
afkomu og batnandi, frá ári til
árs, eftir því sem afköst þjóðar-
búsins vaxa. En þar er einn Ijóð-
ur á. Yfir þessari þróun hvílir
dimmur skuggi. Og það á að vera
kjarni míns máls hér í kvöld,
við áramótin, að segja nokkur
varnaðarorð um það sem þessum
skugga veldur, þ.e. verðbólguna,
sem á síðustu mánuðum hefir
verið ört vaxandi og virðist
stefna í hreint óefni, ef ekki
verður spyrnt við fótum, svo
ekki sé komizt fastar að orði.
Einn þeirra sérfræðinga, sem um
málið hefir fjallað, fyrir fyrrv.
ríkisstjórn, hefir komizt þannig
að orði um framtíðarútlitið, ef
ekki verður að gert. — Hann
segir:
„Ég hefi reynt að gera mér þess
nokkra grein, hver kaupgjalds-
og verðlagsþróunin myndi að lík-
Emil Jónsson
mér virðist þó sennilegt, að fram-
færsluvísitalan myndi á tímabil-
inu 1. nóvember 1958 til 1. nóv-
ember 1959 hækka úr 219 í 270
stig, eða um 23%, og kaup-
greiðsluvísitalan úr 202 í 253 stig,
eða um 25%. Þessi öra hækkun
kaupgjalds og verðlags myndi
ekki stöðvast af sjálfu sér þegar
kæmi fram á árið 1960, né úr
henni draga. Þvert á móti eru
allar likur til þess, að hraðinn
færi vaxandi. Þetta er óhjákvæmi
leg afleiðing þeirra miklu kaup-
hækkana, sem nú eru orðnar, og
þess vísitölukerfis, sem við nú
búum við. Þetta þýðir, að í stað
verðbólguaukningar um 10% á
ári, eins og verið hefur að með-
altali síðan 1946, myndi verð-
bólguaukning næstu ára verða
a. m. k. 20—30% á ári, og líklega
enn örari“.
Hvað þessi þróun þýðir, má
kannske skýra bezt mefj* lítilli
sögu, sem ég heyrði fyrir stuttu.
Ungur maður, einhleypur í
góðri stöðu gat lagt fyrir nokk-
uð af tekjum sínum og gerði það.
Hann hugsaði þá fjármuni til hús
byggingar. Þegar hækkunarskrið-
an kom 1. des. sl. þóttist þessi
ungi maður sjá að með sama
áframhaldi mundu peningar sínir
verða verðlausir. Hann tók því
peningana út úr banka, þar sem
hann geymdi þá, fór rakleitt í
næstu búð og keypti sér radio-
grammofón, og taldi sig þar með
hafa bjargað því, sem bjargað
varð, og er það kannske afsak-
anlegt, eins og á stóð en hvorki
var þetta heppileg ráðstöfun fyr-
ir hann sjálfan, né fyrir þjóðar-
búið, ef allt hefði verið með
felldu og sjálfsagt eru mörg dæmi
þessu lík og viðbúið er að svona
fari í fleiri tilfellum, ef ekki
verður að gert. Sparifjáraukning
stöðvast, og síðan verða inneign-
irnar teknar út. Lánamöguleikar
banka og sparisjóða til atvinnu-
skrifar ur
daglega iífinu
Áramótaheit
blaðamannsins
¥»Á byrjum við nýja árið,
* ákveðin í að halda áramóta-
heitin. Það fór eiginlega hálf illa
með heit Velvakanda.
Þegar nýja árið gekk í garð,
steig ég á stokk og ætlaði að fara
að strengja þess heit að virða í
hvívetna austurlenzka heilræðið,
sem stundum hefur verið kallað
heilræði blaðamanna, og sem
táknað er með mynd af þremur
öpum, haldandi um munninn,
augun og eyrun. Það hljóðar svo:
„Sjáðu ekkert illt, heyrðu ekkert
illt og segðu ekkert illt“. í fljótu
bragði virðist þetta heilræði gulls
ígildi fyrir blaðamann. En þá
minntist ég þess að hafa heyrt
erlendan blaðamann bæta við
heldur kaldhæðnislegri — en
engu að síður raunsærri athuga-
semd. Hann sagði: „Sjáðu ekkert
illt, heyrðu ekkert illt og segðu
ekkert illt — og þú munt aldrei
skrifa neitt skemmtilegt".
Þar með er þetta heilræði blaða-
manna að sjálfsögðu ónothæft, og
mun Velvakandi því halda áfram
að sjá flísarnar í augum náung-
ans, hlusta eftir öllum að-
finnslum, taka upp í sig, ef hon-
um finnst einhver eiga það skilið
— og vita hvort það nægir ekki
til að verða ofurlítið skemmti-
legur.
Xími
jólatrésskemmtananna
FRÁ því á aðfangadag og langt
fram í janúar er aðalsam-
kvæmistíminn hjá yngstu borgur
unum. Annan tíma ársins er að-
eins eitt og eitt afmælisboð á
stangli, en um þetta leyti tekur
hver skemmtunin við af annarri.
Nú eftir áramótin byrja jólatrés-
skemmtanirnar fyrir alvöru.
Velvakandi vildi ekki láta svo
merka atburði á bæjarlífinu fram
hjá sér fara, og brá sér því á eina
af fyrstu jólatrésskemmtunum
ársins, með Kristínu litlu í nýja
nælonkjólnum sínum við aðra
hliðina og Pétur í uppáhnepptu
„ameríkufötunum“ sínum við
hina. „Þú verður að muna eftir
að taka mig úr peysunni", sagði
Kristín, um leið og við lögðum
af stað,“ því ég er svo fín“. Það
var líka orð að sönnu, því hár-
borði gægðist undan húfunni og
hún kreppti litlu höndina utan
um hvítu handtöskuna, sem
geymdi greiðu og vasaklút. í tösk
unni var þó hvorki púður né vara
litur, því fimm ára gömu’ yngis-
mær þarf ekki á neinurp hjálpar-
meðulum að halda til að vekja
athygli dansherranna. Hún hefur
allt önnur ráð. Hún segir bara
við mömmu hans Sigga: „Mig
langar til að dansa við hann
Sigga“. Og ef Siggi er með eitt-
hvert múður, þykist t. d. vera
orðinn of stór til að dansa við
stelpur, þá fær hann að heyra
það, að aldrei framar verði farið
með hann á barnaball, ef hann
hegði sér ekki vel. Litlar stúlkur
komast fljótt að raun um að þetta
er einmitt rétta aðferðin, alveg
eins og þær finna það seinna á æv
inni að slíkt er vita gagnslaust.Þá
líta mömmurnar heldur tor-
tryggnari augum á dansfélaga
sona sinna.
Born þurfa olnbogarúm
JÆJA, dansskemmtunin, sem
Velvakandi og litlu vinir hans
fóru á, var haldin á Gamla Garði
sunnudaginn milli jóla og nýjárs,
og var auglýst fyrir háskólastúd-
enta. Já, nú eru haldin Garðböll
fyrir börn. Þetta var góð skemmt-
un, börnin eitthvað rúmlega þrjá-
tíu og þrír jólasveinar, sem gáfu
sér tíma til að vera með þeim
allan tímann, spjalla við þau öll
í hóp eða eitt og eitt, syngja fyrir
þau og með þeim og jafnvel fara
í leiki með þeim. Þessi jólatrés-
skemmtun var semsagt eins og
slíkar skemmtanir éiga helzt að
vera, enda bar ekkert á því að
litlu börnin flæktust fyrir
stóru krökkunum, varla heyrðist
nokkurn tíma grátur, og full-
orðna fólkið þurfti ekki að fylgja
krökkunum hvert fótmál, af ótta
við að týna þeim í þvöguna.
Því miður eru ekki allar jóla-
trésskemmtanir með þessu sniði,
enda er sjálfsagt í flestum til-
fellum ómögulegt að hafa eins
rúmt um börnin og þarna var.En
þegar svo þröngt er orðið á barna
skemmtun, að það liggur við að
hættulegt sé að jólasveinninn
gangi um vegna troðningsins í
kringum hann, þá er greinilega
meira hugsað um aðgangseyrinn
en það að veita börnunum á-
nægju.
Ekki veit ég hvaða reglur gilda
um barnaskemmtanir, en mér
þykir líklegt, að a. m. k. sé
ekki leyfilegt að hleypa fleirum
inn í samkomuhúsið en þegar um
dansskemmtanir fullorðinna er
að ræða, og ætti þó með réttu að
hafa höfðatöluna lægri því börn-
in eru fyrirferðarminni.Þótt ekki
sau þau hærri í loftinu. Og að
sjálfsögðu verður að telja með
alla þá sem inn í húsið koma,
jafnt fullorðna sem börn.
veganna minnka og stöðvun
þeirra, með tilheyrandi atvinnu-
leysi er þá á næsta leiti.
í veg fyrir þetta verður að
koma, og ég trúi því ekki, fyrr
en ég tek á, að íslenzka þjóðin
skilji ekki þetta.
Það sem gera þarf er í höf-
uðatriðum talið eftirfarandi:
1. Það þarf að stöðva hækkun
á vöruverði, eins og mögulegt
er.
2. Það þarf að miða árlegar kaup
hækkanir við raunverulega
aukningu þjóðarteknanna. All
ar heiidarhækkanir launþega
umfram þetta mark, eru ó-
raunhæfar og verða á einn
hátt eða annan teknar af laun-
þegunum aftur, í sköttum eða
hækkuðu vöruverði.
3. Það þarf að tryggja verðgildi
peninganna, svo að menn þori
að geyma þá, og þurfi ekki að
vera hræddir um að þeir missi
gildi sitt.
4. Það þarf að miða f járfesting-
arstarfsemina í landinu og út-
lánastarfsemi bankanna við
það sem framleiðsla lands-
manna leyfir og sparifjár-
myndunina á hverjum tima.
5. Það þarf að koma upp — sem
fyrst — gjaldeyrisvarasjóði,
sem hægt er að grípa til þegar
á þarf að halda. Engin þjóð,
með snefil af virðingu fyrir
sjálfri sér getur staðið uppi
með tvær hendur tómar — og
minna en það — í hinu mesta
góðæri, hafandi ekkert upp á
að hlaupa ef harðnar í ári.
Til þess að ná þessum árangri
þarf sterka og samhenta ríkis-
stjórn með öflugum meirihluta
að baki bæði hjá þingi og þjóð,
og er raunar tæpast hugsandi
nema með víðtæku samstarfi
flokka. — Þangað til slík stjórn
kemst á laggirnar þarf að freista,
að koma í veg fyrir að verðbólgu
hjólið haldi áfram að snúast með
vaxandi hraða og helzt að snúa
ofan af því ef unnt er.
Það hefir núverandi ríkisstjórn
hugsað sér að gert yrði á eftir-
farandi hátt:
1. Með því að draga úr útgjöld-
um rikisins. Enginn vafi er á
því að með góðum vilja er
hægt að lækka útgjöld ríkis-
ins um tugi milljóna króna.
2. Með niðurgreiðslu á nauð-
synjavörum að svo miklu
leyti, sem unnt er að gera það
án nýrra skatta. Hefir ríkis-
stjórnin ákveðið að frá og með
morgundeginum verði ýmsar
helztu nauðsynjavörur al-
mennings greiddar niður, eins
og komið hefir fram í auglýs-
ingu hér í ríkisútvarpinu í
dag. Lækkar samkvæmt því
verð á kindakjöti úr 29.80 kr.
1 kg. í smásölu í 23.40 eða um
21%, nýmjólk úr 4,30 í 3.40
eða einnig 21% og nokkrar
aðrar tegundir svipað sumar
meira aðrar minna. Er kostn-
aðurinn við þessa Iækkun
áætlaður rúmar 6 milljónir
króna á mánuði og áhrifin á
verðlagsvísitöluna 12—13 stig.
Fjár til þessarar niðurgreiðslu
er hugsað af afla að miklu
leyti með þeim sparnaði sem
fæst á gjaldaliðum fjárlaga.
3. Með því að leggja til grund-
vallar, við samninga þá við út
vegsmenn, sem nú fara fram,
um rekstur fiskiflotans og
vinnslustöðva í landi, næstu
vertíð, sama kaupgjald og var
fyrir hækkunina 1. des. s.L
Þessu marki verður ekki hægt
að ná með niðurgreiðslum ein
um, nema þá með því að taka
upp nýjar álögur, sem ekki
verður farið út í á meðan nokk
ur önnur leið er fær. —
Metin eru þá hugsuð jöfnuð
með því að allir launþegar gefi
eftir af launum sínum það sem
á vantar, sem að áliti sérfræð-
inga hefir verið talið að mundi
vera 5—6%. Bændur þyrftu þá
um leið að gefa eftir sömu upp-
hæð af sínu kaupi, sem gengur
inn í verðlagsreikning afurða
Framh. á bls. 15