Morgunblaðið - 20.02.1959, Page 8

MORGUISBLAÐIÐ
Föstudagur 20. febr. 1959
ir
Þegar einokun tekur við af samkeppni
og gæðamat á að tryggja vöruvöndun
Verður hið opinbera að setja skilyrði um lágmarksgæði hinna ýmsu flokka
/ Fyrir nokkru fór stjórn Neyt-
endasamtakanna þess á leit við
forstjóra hinnar nýstofnuðu Osta-
og smjörsölu, að henni gæfist
tækifæri til að kynnast hinni
væntanlegu starfsemi fyrirtækis-
ins og skoða húsakynni þess. Var
það auðsótt mál, og átti stjórnin
alllangt og fróðlegt viðtal við
forstjórann, Sigurð Benediktsson.
Stjórn Neytendasamtakanna
þykir rétt að skýra opinberlega
frá áliti sínu á fyrirtæki þessu
og stofnun þess enda hafa Neyt-
endasamtökimum borizt fjöl-
margar fyrirspurnir, sem bera
vott um allmikla tortryggni neyt-
enda gagnvart þessari „samstöðu
framleiðenda um sölu“, sem
Mjólkursamsalan og S.Í.S. hafa
haft forgöngu að.
Húsnæði og aðbúnaður.
^ Það virðist engin ástæða til að
óttast, að ekki fari vel um vör-
urnar í húsnæði því„ sem Osta-
og smjörsalan hefur fengið til af
nota. Aðbúnaður allur verður
greinilega hinn ákjósanlegasti.
Gæðamati komið á.
Þá ber því einnig að fagna, að
gæðamati hefur verið komið á
fót. f fyrstu eru norskir sérfræð-
ingar til leiðbeiningar, en síðan
mun íslenzkur mjólkurfræðing-
ur annast matið. Á að mega
treysta því, að það verði sam-
vizkusamlega unnið. Smjörið
verður flokkað samkvæmt metn-
um gæðum, en aftur á móti hafa
ekki verið veittar neinar upp-
iýsingar um það, hvaða lágmarks
kröfur verði gerðar til þessa
boðið sem ], flokks vöru. Orðin
„góð“ vara og „1. flokks“ vara
gefa neytendum óljósar upplýs-
ingar um gæði vörunnar. Að það
verði jafngott norsku smjöri eru
fæstum íslendingum glöggar upp-
lýsingar. Það verður því réttlát
krafa neytenda, um leið og þeim
verður leynt héðan í frá hver
framleiðslu- og pökkunarstaður
smjörsins er, að þeir fái skýlaus-
ar upplýsingar um það nú þegar,
hverjar lágmarkskröfur gerðar
eru í upphafi til þeirra vara, sem
afgreiddar eru frá Osta- og smjör
sölunni sem góð vara og fyrsta
flokks vara.
Sams konar umbúðir aðalatriðið.
Svo sem kunnugt er og mesta
athygli almennings hefur vakið,
verður allt smjör, svo fljótt, sem
því verður við komið, sett í sams
konar umþúðir undir einu merki.
Allt smjör, sem stenzt gæðamat
smjörsölunnar um 1. flokk, ber
hér eftir heitið „Gæða-smjör“.
Þar með er tekið af neytendum
allt ómak um val milli fram-
leiðsluvara hinna ýmsu mjólkur-
samlaga, eins og hann hefur hing
að til haft. Það er vitað, að vin-
sældir smjörs frá hinum ýmsu
búum hafa verið allmjög mis-
jafnar meðal neytenda. Þetta hef-
ur að sjálfsögðu gert afkomu
mjólkursamlaganna bæði mis-
munandi og óvissari. Með því að
setja allt smjör, sem uppfyllir
einhver skilyrði, í sams konar
umbúðir, er afkoma smjörfram-
leiðenda gerð stórum tryggari —
innbyrðis. Hvort það eykur heild-
arneyzlu smjövs í landinu, cr aft-
ur stórum vafasamara. £n þetta
öryggi fæst með því að dylja fyr-
ir neytendum, hvaðan smjörið er,
sem hann kaupir.
„Duttlungar" neytenda.
Þeir, sem hingað til hafa keypt
smjör frá ákveðnum mjóikur-
samlögum, en alls ekki frá öðrum
ákveðnum búum, verður nú að
láta af slíkum „duttungum“, eins
og það hefur verið nefnt neyt-
endum til háðungar. En flestír
neytendur munu þó telja sig hafa
fullan rétt til að hafa sína duttl-
unga, enda er hér um að ræða
öðru nafni frjáls vöruval, og
mættu þá framleiðendur vita, að
þeir eru einnig neytendur. Hér
er því um grundvallarsjónarmið
að ræða, rétt seljenda og kaup-
enda.
Á móti því, sem neytendur
missa í frjálsu vöruvali fá þeir
gæðamat, sem að sjálfsögðu veitir
þeim aukið öryggi um vörugæði.
Gæðamatið er þó í höndum stofn
unar, sem er í eigu framleið-
enda. Engin ástæða er til að efa,
að sú stofnun muni leitast við
að halda uppi sem mestum vöru-
gæðum. En hagsmunir slikrar
stofnunar og framleiðenda geta
rekizt illilega á. Þá myndi þurfa
mikla frámsýni framleiðenda til
að lúta í öllu sinni eigin mats-
stofnun.’ Þá gætu lágmarkskröfur
um ,gæða-smjör“ munað þá
miklu fé á líðandi stund. Þetta
hlýtur að veikja traust neytenda
á skipulagi því, sem nú hefur
verið komið á að tilhlutan fram-
leiðenda.
Nauðsyn á reglugerð um gæða-
mat á smjöri og ostum.
Og hér komum við að því, að
það hlýtur að teljast nauðsynlegt
að setja lög og reglugerð um
flokkun og gæðamat á smjöri.
Og þeim mun nauðynlegra sem
framleiðendur hafa orðið algjöra
„samstöðu um sölu“. Þegar ein-
okun tekur við af samkeppni, og
gæðamat á að tryggja vöruvönd-
un, verður hið opinbera að setja
skilyrði um lágmarksgæði hinna
ýmsu flokka, sem bera heitin úr-
vals- og fyrsti flokkur, gæða-
vara o. s. frv.
En það skortir einnig löggjöf
um gæðamerkingar eða um
skyldu til að gefa upplýsingar
um eiginleika vara, sem neytend-
um eru mikilvægar við vöruval
og meðferð á vöru. Samkvæmt
sjónarmiði néytendans ber að
gefa allar þær upplýsingar, sem
að haldi mega koma og auðvelt
er að veita. Þannig á það tví-
mælalaust að vera skylda, að geta
magns innihalds lokaðra umbúða,
framleiðslustaðar o. s. frv., allt
eftir eðli vörunnar. En hér er
farið öfugt að. Það er dregið úr
þeim upplýsingum, sem hingað
til hafa verið gefnar á umbúðum
smjörs. Og um leið er farið inn
á svo hála braut að kalla allt
„gæða-smjör“, sem jafnvel má
telja vafasamt að standist lög
vegna skrums. Allt að einu er
nafnið mjög skrumkennt. Hið
eina nafn, sem virðist mega kalla
slika vöru, er einfaldast: „smjör“
og síðan að tilgreina gæðaflokk.
Hverjr hagnast mest á nýju
umbúðunum.
Því er fljótsvarað. Auðvitað
þeir, sem hingað til nafa fram-
leitt lélegasta smjörið á mark-
aðnum eða hið minnst eftirsótta.
Neytendum er lítil þægð í því, og
er það auðskilið. Hvar eru nú
mörkin, þar sem varan sleppur
með naumindum í fyrsta flokk og
hlýtur þar með sæmdarheitið
„gæða-smjör“? Osta- og smjör-
salan ætlar sér að gera „alvarlega
tilraun til að gera vöruna sem
jafnasta og bezta“. Það skal ekki
véfengt. En þegar hinn mesti
gæðajöfnuður hefur fengizt,
hvort skyldi þá smjörið vera jafn
gott því bezta, sem undanfarið
hefur verið á markaðnum? Þann-
ig er von, að margur spyrji nú, en
sennilega verður þeirri spurningu
aldrei svarað, svo óyggjandi sé.
Er osta og smjörsalan hóf starf
semi sína fyrir skömmu, skýrðu
forráðamenn hennar svo frá:
„Framleiðsluhættir samlaganna
verða athugaðir og samlögunum
hljápað og leiðbeint, eftir því,
sem nauðsynlegt reynist". Þetta
lofar góðu, en það fyrsta sem hið
nýja fyrirtæki gerir, er að setjá
allt smjör, sem á markaðinn fer,
í samskonar umbúðir, áður en
„framleiðsluhættir samlaganna
hafa verið athugaðir og samlög-
unum hjálpað“ o. s. frv. Svo mik-
ið lá á því að koma öllu smjöri
í sams konar umbúðir. Undantek-
ið er hér þó bögglasmjör. Það
fer því vart á milli mála, að það
smjör sem nú er á markaðinum
undir sama merki, er álíka mis-
munandi og það var fyrir
skemmstu. Slíkt er ekki gert af
'umhyggju fyrir neytendanum eða
vegna samvizkusemi seljendanna,
heldur er hér einvörðungu um
nýja söluaðferð að ræða til að
firra seljendum áhyggjum af vali
neytenda. Þessi byrjun er ekki
góð.
Það hlýtur því að teljast rétt-
mæt krafa neytenda, um leið og
þeir eru sviptir möguleikum til
að velja milli framleiðsluvara
einstakra mjólkursamlaga, aðupp
lýsingar séu gefnar um fram-
leiðslu- og pökkunarstað. Það er
auðgert, ef vilji er fyrir hendi.
Og þetta ætti að gera, þangað til
varan er orðin svo „góð og jöfn“
eins og neytendum er heitið, að
mismunurinn sé svo hverfandi, að
hún eigi heima í einum og sömu
umbúðum. Það er ekki hægt að
misskilja það, þegar neytendum
er allt í einu sagt, að það sé
sama, hvar smjörið sé búið til
og hvar það sé sett í umbúðir.
Loforð um bót og betrum á vör-
unni eru afsökun.
Okkur hefur verið svo frá
skýrt, að blöndun á smjöri frá
mjólkursamlögunum komi ekki
til greina. Sem sagt, smjörið
verður eftir sem áður fram-
leiðsluvara einstakra samlaga. En
það er ógerningur að fá að vita,
hvaðan það kemur.
Fyrirmyndir sóttar utan.
Það er lögð mikil áherzla á
það, að fyrirmyndir um sam-
stöðu framleiðenda um sölu séu
sóttar erlendis að sérstaklega til
Noregs. Vel er, að sóttar séu
fyrirmyndir, sem til framfara
horfa um vörugæði, hvert sem
þeirra er að leita. En það fer
eftir því, hverju menn leita að.
hvar þeir finna það. Norðmenn
eru komnir langt um ýmsa skipu
lagningu, sem þó eru allmjög
skiptar skoðanir um, en það er
svo um þá þjónustu, sem þeirra
Mjólkursamsala veitir, að rétt er
að nefna dæmi til viðvörunar,
ef vera kynni, að frekari fyrir-
mynda ætti að leita þangað.
í höfuðborg Noregs er með ö'.lu
útilokað að fá keyptar mjólkur-
afurðir á sunnudögum nema á
veitingastöðum. Búðum mjólkur
samsölunnar er lokað fyrr á virk
um dögum þar en hér. Fyrir
nokkrum árum ákvað mjólkur-
samsalan í Osló að draga úr
rekstrarútgjöldum með þeim
hætti að loka 4. hverri mjólkur-
búð. Þetta reyndist við nánari
athugun vel vera hægt. Af þeirri
einföldu ástæðu, að um algera
samstöðu framleiðenda um sölu
var að ræða, og kostnaðinn
myndu neytendur borga með
aukinni fyrirhöfn sinni við að
nálgast þessar lífsnauðsynjar. Út
af þessu varð slíkt hitamál í
Osló, að sjálft Stórþingið sam-
þykkti tillögu um að stofna Neyt
endaráð til að spyrna fótum vi*
slíkri þróun meðal annars.
Einkasölur og þjónusta.
Það er enginn vafi á þv'í, að
framleiðendum sparast á margan
hátt ýmiss kostnaður við að taka
upp samstöðu um sölu. Sá kostn
aður getur komið fram í lækk.
uðu vöruverði, en hann getur
alveg eins gert hið gagnstæða.
Víst er verðið ákveðið af öðrum
en framleiðendum í þessu tilfelli
en þeir hafa þó væntanlega ein
hver áhrif á þá, sem ákvarðanir
taka. Kjósa þá fremur á þing,
sem betur bjóða. Það standa mörg
spjót á neytandanum, og oft er
sem eigi hann sér á þingi for-
mælendur fáa. Það er ekki eina
auðvelt og hargir halda, að barj-
ast fyrir sjónarmiði neytenda al-
mennt á þingi íslendinga. Sér-
hagsmunir eru ávallt nálægari til
vinsælda og vænlegri til áróðurs.
Þróunin beinist því miður í
þá átt í þjóðfélagi okkar, að einka
sölum fjölgar, og þar með minnk-
ar þjónusta borgaranna innbyrð-
is. Það virðist ófrávíkjanlegt lög
mál. Einkasala veitir undantekn-
ingarlítið verri þjónustu en sam-
keppni. Eftir því, sem framle.ð-
endum tekst meir og meir að
einoka markaðinn, þeim mun
meira sverfur að neytendarium.
Og menn mega þá enn vera
minntir á, að allir erum við neyt-
endur.
Það skal ekki á nokkurn hátt
dregið í efa, að starfsmenn Osta-
og smjörsölunnar inni störf sín af
hendi með samvizkusemi, en
stjórn Neytendasamtakanna vill
með þessum línum láta álit sitt
í ljós og túlka málið frá sjón-
armiði neytenda almennt. Jafn-
framt leyfum við okkur að fara
fram á eftirfarandi:
1. Að upplýst verði sem ná-
kvæmast, hver séu lágmarks-
skilyrði til þess, að smjör
sé flokkað í 1. flokk og nefnt
„Gæðasmjör".
2. Að á þeim umbúðum, sem
Osta- og smjörsalan ábyrg-
ist innihaldið í að vissu
marki, sé getið framleiðslu-
og pökkunarstaðar, þangað
til því marki sé náð um gæði,
sem Osta- og smjörsalan
hefur heitið neytendum að
keppa að, og hið opinbera
myndi samþykkja, sem 1. fL
smjör.
3. Að nafnið „Gæðasmjör“
verði fellt niður, látlausara
nafn tekið upp — eðlilegast
virðist samheitið eiga að vera
„smjör“ — og síðan sé gæða-
flokkun tilgreind.
Stjórn Neytendasamtakanna
mun snúa sér til hlutaðeigandi
stjórnvalda með óskum um, að
sett verði reglugerð um flokkun
á smjöri og ostum.
Stjórn Neytendasamtakanna:
Sveinn Ásgeirsson, hagfræðingur,
formaður,
Arinbjörn Kolbeinsson, læknir,
Jón Snæbjörnsson, verzl.m.,
Knútur Hallsson lögfræöingur,
Sveinn Ólafsson, forstjóri,
GOLFTEPPI
IMÝKOIVIIN
OLYMP. STÆRÐ VERÐ
38% ULL 60x120 159. —
70x140 216. —
VENDITEPPi 140x200 618. —
200x280 1,236. —
TEPPIN ERU EINLIT
GÓLFTEPPAFILT
140 cm 41,10 pr. m.
DREGILL EINLITUR
44% ULL 70 cm 171 pr. m
90 cm. 226
GÓFTEPPI
100% ULL 366x457 10,863. —
200x300 3,018. —
250x350 3,810 —
300x400 5,307.’ —
KRISTJÁN SIGGEIRSSON
LAUGAVBGI 13.
Starfstúlkur óskast
Verksmiðjan Fot
Hverfisgötu 56.
Jörðin Torfastaðir V
í Fljótshlíð, fæst til kaups og ábúðar frá næstu fardögum
1959. Jörðin er vel í sveit sett, góð tún og byggingar í
góðu standi. Sogsrafmagn og sími.
Semja ber við Klemens Kr. Kristjánsson, Sámsstöðum.