Morgunblaðið - 20.12.1959, Page 13

Sunnudagur 20. des. 1959
MORCUNBLAÐ1Ð
13
una um ákvörðun verðs landbúnaðarvara.
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugard. 19. des.
Alvarlegt
ágreiningsefni
Málþófið á Alþingi á dögunum
átti einkum rætur sínar að rekja
til þess, að forystumenn Fram-
sóknar vildu umfram allt hindra,
að Alþingi yrði frestað fyrir 15.
desember. Þá áttu bráðabirgðalög
in um verð landbúnaðarafurða
að renna út og var þess vegna
nauðsynlegt, að ný skipan þeirra
mála yrði ákveðin ekki síðar en
þá. Fyrirætlun Framsóknarbrodd
anna var sú, að vekja og viðhalda
á Alþingi þvílíkum óróa um mál-
ið, að lausn yrði erfið. Mikill
hluti ræðuhalda þeirra í málþóf-
inu fjallaði um þessi efni og var
lagt á það höfuðkapp að koma
illu til leiðar, ala á tortryggni og
reyna að espa til sundrungar á
milli Sjálfstæðismanna og Al-
þýðuflokks.
Hér var um að ræða aðalá-
greiningsefni hinna tveggja
stjórnarflokka, og vonuðu Fram-
sóknarforingjarnir, að þeim tæk-
ist að magna það ósamkomulag
svo, að stjórninni yrði að falli.
Þeir skeyttu þá engu um, þó að
slík sundrung og illindi bitnaði
á bændum eða neytendum eða
hvorum tveggja. Hitt réði öllu í
hugum þeirra, að blása ágreining
inn sem mest upp. Þeir létu m. a.
stöðug svikabrigsl dynja á Sjálf-
stæðismönnum í þeirri fáfengi-
legu trú, að á þann veg yrði
eðlilegir samningar um málið tor-
veldaðir.
Farsæl lausn
Sj álfstæðismenn létu þessar að-
farir Framsóknar ekki á sig fá.
Þeir hirtu meira um að leysa
sjálfan vandann, en taka þátt í
deilum, sem hlutu að auka hann
í stað þess að minnka. Sjálfstæð-
ismenn og Alþýðuflokksmenn
voru staðráðnir í því að beita sér
fyrir þeirri lausn, sem báðir gætu
staðið að, án þess að brjóta á
móti yfirlýsingu msínum og sann-
færingu. Lausnin fékkst með
samningum milli framleiðenda og
neytenda, sem efnt var til af rík-
isstjórninni og voru þeir staðfest-
ir með nýjum bráðabirgðalögum
hinn 15. desember.
Bráðabirgðalögiii
nýju
í málj#fsræðum sínum á Al-
þingi fjölyrtu Framsóknarmenn
um það, hvílíkt stjórnarfars-
hneyksli það væri, ef ríkisstjórn-
in gæfi út ný bráðabirgðalög til
lausnar málinu. Engin áhrif
hafði á æsing þeirra og stóryrði,
þó að sýnt væri fram á, að því-
lík útgáfa bráðabirgðalaga í þing-
hléi væri tvímælalaust heimil og
einmitt þeir Hermann Jónasson
og Eysteinn Jónsson hefðu á sín-
um tíma haft forystu um slíka
lagaútgáfu. Þá höfðu þessir tveir
heiðursmenn einnig áður fyrri
gert sér leik að því, að gefa út
bráðabirgðalög, einmitt um verð-
lag bæði kjöts og mjólkur jafnvel
þó að meginákvæði mjólkurlag-
anna ættu ekki að ganga í gildi
fyrr en löngu eftir að Alþingi
væri saman komið! Stóryrði
Framsóknar-broddanna urðu að-
eins þeim mun ofsalegri sem bet-
ur var sýnt fram á ósamkvæmn-
ina í málflutningi þeirra. Há-
marki náði hringsnúningur þeirra
þó, þegar bráðabirgðalögin voru
út gefin hinn 15. desember, því að
þá fagnaði Tíminn þeim sem mikl
um sigri sínum!-
Loforð efnd
Mátti þar um segja að á
skammri stund skipast veður í
lofti. En þá viðurkenndi Tíminn
að vísu einnig, að Sjálfstæðis-
menn hefðu staðið við allar yfir-
lýsingar sínar og loforð til
bænda! öll svikabrigsl Framsókn
ar reyndust sem sé ástæðulaus,
strax og á reyndi. En í stað þess
að biðja afsökunar og láta sér
hóflegar en áður, þá lét Tíminn
svo sem hann hefði mikinn sigur
unnið með þessu!
Sjálfstæðismenn láta glamur
Tímans nú eins og svikabrigslin
áður sem vind um eyru þjóta.
Fyrir þeim vakti frá upphafi það
að finna farsæla lausn þessa
mikla vandamáls. Það hefur nú
tekizt, þrátt fyrir öll brigslyrði
og bægslagang Framsóknar.
Bezta sönnun þess að vel hafi
tekizt er, að eftir á þakka allir
sér lausnina og telja, að með
henni hafi sinn málstaður sigrað.
Sannleikurinn er auðvitað sá, að
ríkisstjórnin veitti happasæla for
ystu og lagði landbúnaðarráð-
herra, Ingólfur Jónsson, með eðl-
legum hætti, mest til mála. Full-
trúar bænda og neytenda sýndu
hins vegar mikinn samningsvilja
| og þroska, sem er sæmdarauki
| öllum, er nærri komu og gott
lögðu til mála.
Ný og betri skipan
í hverju er fólgin hin nýja
skipan, sem allir segjast nú vera
ánægðir með?
Eins og menn muna skarst í
odda um ákvörðun landbúnaðar-
vöruverðsins á sl. hausti vegna
• ósamkomulags neytenda og fram
leiðenda um heimild framleið-
enda til þess að leggja uppbætur
á útfluttar afurðir ofan á verð
til neytenda innanlands. Um
þetta hafði lengi verið deilt, en
upp úr blossaði haustið 1958.
Neytendur töldu óheimilt að á-
kveða verðlagið innanlands með
þessum hætti, en bændur töldu
sig eiga ótvíræðan rétt til þess.
Urðu úr þessu málaferli, sem lykt
aði fyrir báðum dómstigum á
þann veg, að málstaður bænda
varð ofan á.
Sameiginleg
hætta
Án tillits til gildandi lagabók-
stafs var hér um flókíð mál að
ræða. Ef bændur höfðu ekki þenn
an rétt, var að engu gert fyrir-
mælið, sem gilt hefur frá 1943
um, að þeir ættu að hafa sam-
bærileg kjör við aðrar stéttir,
svo sem nánar var til tekið. Hins
vegar var hættan á því, að land-
búnaðurinn yrði um of byggður
upp á gersamlega óarðbærum út-
flutningi landbúnaðarvara. Af
því gat leitt að of miklar byrðir
yrðu lagðar á neytendur innan-
lands, enda hlaut þunginn af
þeim að leggjast þyngst á þá, sem
sízt gætu undir þeim staðið, svo
sem barnmargar fjölskyldur. í
slíku fyrirkomulagi var fólgin
mikil hætta, bæði fyrir neytend-
ur og bændur. Yfirvofandi var,
að allt verðlagskerfið hryndi til
grunna. Einnig varð að hafa í
huga, að viss framleiðsla, umfram
þarfir innanlandsmarkaðar, er
neytendum ekki síður nauðsyn-
leg en bændum. Ella gat svo far-
ið, að bændur fullnægðu ekki
neyzluþörf, einkum á mjólk,
nema í beztu árum. Bæði bænd-
um og neytendum var þess vegna
brýn nauðsyn á að úr þessu vanda
máli væri leyst.
EðlUeg fram-
leiðsluaukning
tryggð
Málið tókst að leysa á þann
veg, að ríkið tæki að sér að
greiða útflutningsbætur, er
tryggðu bændum sambærilegt
verð og á innanlandsmarkaði er,
þó með því fororði, að verðmæti
útflutnings yrði aldrei meira en
10% af því, sem bændur hverju
sinni fá fyrir það, sem selt er
innanlands. Með þessu er tryggt,
að ef bændur vilja auka fram-
leiðslu sína meira en þessu nem-
ur, þá gera þeir það á sína eigin
áhættu. Greiðslur til þeirra fara
því ekki úr góðu hófi, heldur
svara til þess, að eðlilegur vöxt-
ur landbúnaðarframleiðslu eigi
sér stað, og tryggt sé, að nægi-
legt verði framleitt af landbún-
aðarvörum fyrir landsfólkið
sjálft. Teknanna til að standa
undir þessum greiðslum er og
ekki lengur aflað með því, að
stærstu heimilin, þau sem erfið-
ast eiga, þurfi að greiða mest,
heldur verður fjárins aflað af al-
mennum tekjum ríkisins. Byrð-
inni er því mun réttlátari jafnað
niður en verið hefur hingað til.
Enginn efi er á því, að þessi
skipan er betri fyrir alla í senn,
þjóðarheildina og báða aðila, en
sú sem gilt hefur, og er ánægju-
legt, að eftir á skuli allir vilja
við hana una.
Dreifingar-
kostnaðurinn
Þá ber ekki síður að fagna því,
að nú skuli allir vera ásáttir um
þá aðild, sem neytendur hafa feng
ið um ákvörðun dreifingarkostn-
aðar á landbúnaðarvörum. Hing-
að til hefur ákvörðunarvaldið um
þetta algerléga verið í höndum
framleiðenda. Þetta hefði staðizt,
ef framleiðendur sjálfir hefðu átt
að bera þennan kostnað.
En ákvæði laganna voru þvert á
móti á þá leið, að neytendur urðu
að greiða þennan kostnað. Þeg-
ar af þeirri ástæðu var það mjög
lagað til þess að vekja tortryggni,
að neytendur máttu þarna hvergi
nærri koma. Að vísu má deila
um áhrifamátt venjulegs verðlags
eftirlits. En hér er í raun og
veru um einkasölu að ræða. Eft-
ir atvikum er hún óhjákvæmi-
leg, a. m .k. um verulegan hluta
þessara vöru. Þess vegna var það
gjörsamlega andstætt réttum rök
um, að sá aðilinn, sem ekki átti
sjálfur að bera kostnaðinn, tæki
um hann ákvörðun, sem hinn er
borga átti brúsann hefði ekkert
um að segja.
Misnotkun leiddi
til réttarbóta
Þetta braut ekki aðeins á móti
eðli málsins, heldur var og kom-
ið í ljós, að það leiddi til beinn-
ar misbeitingar. Er þar skemmst
að minnast viðskipta Kaupfélags
Árnesinga og Mjólkurbús Flóa-
manna, þeirra viðskipta, sem
byggðu upp „stórveldið" á Sel-
fossi, svo sem frægt er orðið. Þó
að þessi þáttur málsins væri ekki
hafður á oddi í sumar, er enginn
efi á því, að hann átti ríkan hlut
að því, að upp úr slitnaði milli
fulltrúa neytenda og framleið-
enda um verðlagninguna. í haust
þegar bent var á þýðingu þessa
atriðis hér í blaðinu, lét Tíminn
svo sem um væri að ræða ofsókn
á hendur bændum. Enda hefur
hingað til ekki mátt heyrast á
það minnzt, að koma þessu í rétt-
látt horf. Nú tókst hins vegar að
finna á þessu þá skipan, sem allir
sættu sig við. Ef aðilar koma
sér ekki saman, kemur ágreining-
ur um þetta, eins og um verð-
ákvörðunina að öðru leyti undir
yfirdóm. Er það þá hlutlaus em-
bættismaður, hagstofustjóri, sem
úrslitavaldið hefur.
Hér verður grundvallarbreyt-
ing, sem mun eyða margháttaðri
tortryggni og leiðir til hollari
viðskiptahátta.
Mikill sis;ur
Deilan, sem endaði með þvl,
að ekki var hægt að ákveða vöru-
verðið með löglegum hætti á sl.
hausti, átti sér að sjálfsögðu lang-
an aðdraganda. Meinsemdir^ sjáls
skipulagsins og misnotkun á því,
hlutu að grafa um sig, ef ekki
var við gert. Veldur hver á held-
ur. Ekki er að efa, að fyrr en nú
hefur verið reynt að ráða bót á
þessum alvarlegu vanköntum. En
hingað til hefur skort hyggilega
forystu og víðsýni af hálfu ríkis-
stjórnarinnar. Samningsaðilar
hafa verið hinir sömu og nú.
Breytingin, sem á er orðin, er að
forystan í landbúnaðarmálum,
sem lengst af hefur verið í hönd-
um Framsóknar, er nú komin i
hendur Sjálfstæðismanna. Þá
tókst á skömmum tíma, jafnskjótt
og tóm gafst til, að ráða fram
úr vanda, sem áður hafði virzt
óleysanlegur. Og lausnin tókst
svo vel, að Tíminn á ekki nógu
sterk orð til að lýsa því, hversu
prýðilega hafi til tekizt. Skvald-
ur Tímans um, að Framsókn beri
þakkirnar, verður því broslegra,
þegar allir sjá, að breytingin til
bóta varð þá fyrst, þegar forystu
Framsóknar naut ekki lengur við.
Samningarvið j
útvegsmenn
Ánægjuefni er einnig, að rík-
isstjórninni skuli hafa tekizt að
ná samningum við útvegsmenn
um, að þeir hefja útgerð án nokk-
urrar stöðvunar, strax upp úr
áramótum. Á Alþingi var það
einkum Lúðvík Jósefsson, fyrr-
verandi sjávarútvegsmálaráðhr.,
sem fjölyrti um, að stjórninni
mundi verða þeir samningar mik-
ill ásteitingarsteinn. Lúðvík fór
ekki dult með það í útvarpsum-
ræðunum á dögunum, hverjar
vonir hann tengdi við það, að
sú samningsgerð færi út um þúf_
ur. Þær vonir hans hafa nú
brostið.
Ekki verður um það deilt, að
hvorttveggja, lausn deilunnar um
verðákvörðun landbúnaðarvara
og samningarnir við útvegsmenn,
eru mikill sigur fyrir hina nýju
ríkisstjórn. Stjórnarinnar bíða
raunar meiri vandamál en þessi.
En stjórnarandstæðingar höfðu
ekki vit til að draga dul á hverjar
vonir þeir bundu við það, að
henni mundi mistakast í þeim.
Kynni svo. að fara, að fleiri hrak-
spár stjórnarandstæðinga reynd-
ust á sama veg.
Meginvandimi
eftir
Meginvandi efnahagsmálanna
er enn óleystur. Stjórnin situr nú
með sérfræðingum daglega við
það að kanna þau mál öll og und-
irbúa tillögur sínar. Þar sem ella
ríður mest á því, að menn geri
sér fyrst grein fyrir, í hverju
vandinn er fólginn. Síðan verð-
ur að athuga til hlítar, hvaða úr-
ræði komi til greina. Þá verður
að bera hin mismuriandi úrræði
saman, og loks velja þau, sem
hagkvæmust eru fyrir almenning
og þjóðarheildina. Þar verður að
hafa tvennt í huga, annars veg-
ar að jafna byrðum sem réttlát-
legast niður og skapa mestar lík-
ur fyrir, að hagsæld almennings
geti vaxið til frambúðar.
Hér er talað um það, að byrð-
um þurfi að jafna sem réttlátast
niður. Það kemur af því, að allir
vita, hvernig sem þeir láta, að
það er rétt, sem Þjóðviljinn sagði
á dögunum, að „staðreyndir" eru,
að íslendingar hafa undanfarin
Framh. á bls. 14.