Morgunblaðið - 24.12.1959, Síða 14

Morgunblaðið - 24.12.1959, Síða 14
14 MORGVNBLAÐIÐ Fimmtudagur 24. des. 1959 kom í fyrsta skipti út í Feneyjum árið 1528. Þórður Björnsson á útgáfu af henni frá árinu 1547. — Viðtal við Þórð Björnsson Framh. af bls. 13. gríms lærða, sem er þannig 75 blaðsíður á latínu og ensku. — Hvað borgaðirðu svo fyrir ritgerðina? — Aðeins 3 sterlingspund og 10 shillinga. Það var einstök heppni, að ég skyldi rekast á þessi slitur af fyrstu útgáfu Hakluyts. Allt ritið, sem er í þremur stórum bindum, mundi kannski kosta um eða yfir þús- und sterlingspund í dag. Við sama tækifæri fékk ég einnig í London enska útgáfu af ferðabók Ditmar Blefkens. Var sú útgáfa prentuð í London árið 1625, en sú bók kom fyrst út á latinu í Hollandi árið 1607. Þá útgáfu á ég því miður ekki, en 3eða 4 íslendingar munu hafa hana í fórum sínum. Ferðabók Blevkens er eins og kunnugt er alræmdust erlendra ferðabóka um ísland. Varð hún til þess, að Arngrímur lærði ritaði svarbók við henni, sem kom út nokkrum árum síðar. Þrátt fyrir hin merku skrif Amgríms lærða halda furðusög- ur um ísland í erlendum bókum áfram. Sem dæmi um það má nefna ferðabók Martiniere, sem kom út í fyrsta skipti í París árið ,1671. Sú bók kom út á næstu árum í fjölmörgum útgáfum á mörgum tungumálum. Á ég 7 útgáfur af henni, þar á meðal þrjár fyrstu útgáfurnar á frönsku. Martiniere segist hafa tekið land á suðurströnd íslands laust eftir miðja 17. öld. Hins vegar ■hafa sumir dregið það í efa, að hann hafi nokkurn tímann kom- ið hingað til lands. Svipuðu máli gegnir raunar um Blefken. Hafa sumir dregið mjög í efa að hann hafi nokkurn tímann komið til íslands. Dónalegir og villimannlegir Martiniere segir í bók sinni, að íslendingar búi í hellum, sem þeir hafi höggvið í klettana. Klæði sín geri þeir úr hampi eða líni, en sumir séu þó í selskinns- fötum og snúi hárin út. Aðal- atvinna þeirra sé fiskveiðar. ís- lendingar séu dónalegir og villi- mannalegir og flestir göldróttir. Þeir tilbiðji djöfulinn, sem þeir kalla „kobalde“ og ber hann oft fyrir þá í mannsmynd. Þeir eigi líka goð, illa tálguð úr tré, en það sýni þeir sjaldan, því þeir séu hræddir um, að lútersku prestarnir, sem séu að reyna að frelsa þá úr klóm djöfulsins, muni taka það af þeim og brjóta það. Þeir hafi líka þjónustuanda, er þjóni þeim dyggilega, og segi þeim fyrir óorðna hluti. Andarn- ir veki þá þegar gott er veður á morgnana, svo þeir komist tím- anlega á sjóinn til fiskveiða. En þá verði þeir að bölva ógurlega. Því meir, sem þeir blóta, því betur fiska þeir. Selja vind til byrjar Islendingar séu svo göldróttir að þeir geti sagt aðkomumönn- um, hvað gerist heima hjá þeim í fjarlægum löndum og þeir selji vind til byrjar hverjum þeim sem hafa vill. Einu sinni hafi nokkrir íslendingar setið á fiskimiðum ekki langt frá Hekíu og um sama leyti var stórorusta einhvers staðar í Evrópu. Þá sáu hinir íslenzku fiskimenn að púkarnir í Heklu höfðu nóg að starfa. Þeir voru ó sífelldum ferðum fram og aftur og báru sálirnar á bakinu inn í Heklu eins og býflugur bera hunangið á fótum sér inn í bý- flugnabúin. Þessa lýsingu Martinieres á fs- landi og íslendingum tekur Þor- valdur Thoroddsen upp í land- fræðisögu íslands, en þar getur hann fjölmargra bóka, sem út- lendingar hafa ritað um ísland. Sannsögulegar frásagnir — En verða ekki ferðasögur frá íslandi áreiðanlegri með tím- anum? — Jú, segja má, að næstu ís- landslýsingar séu frásagnir, sem hafðar eru eftir verzlunarmönn- um og fiskimönnum, sem sann- anlega hafa komið til íslands. Má þar nefna tvær bækur sérstak- lega. Önnur þeirra heitir „Salt and fishery“ eftir John Collins. Er hún gefin út í London árið 1682. Þar er byggt á frásögnum 7 nafngreindra enskra skipstjóra hins konunglega brezkra fisk- veiðifélags. Einn kafli hennar er um ísland. Eftir atvikum er þar sæmilega trúverðuglega farið með staðreyndir. Er sýnilegt, að Collins kannast við rit Arngríms lærða. Vitnar hann jafnvel í þau. Bókin er í raun og veru leið- beiningarit fyrir fiskimenn, til dæmis um það, hvernig fisk eigi að salta og sjóða. Einnig ræðir hann um fiskimiðin við ísland, og hvers konar fólk búi í landinu, stjórnarfar þess og lífs- hætti. Enginn rógur eða furðu- sagnir eru í þessari bók um ís- land. Er hún mjög fágæt. Mér vitanlega á ég eina eintakið, sem til er af henni hérlendis. Hin bókin er um fiskveiðar við Grænland eftir Hollendinginn Zorgdrager. í henni er lítill kafli um ísland, ásamt mynd af gjósandi hverum. Bókin er fyrst gefin út í Hollandi árið 1720. Báðar þessar síðastnefndu bækur eru augljóslega alls ekki ritaðar til að segja furðusögur af land- inu, heldur til hins að veita al- menna fræðslu og upplýsingar um þetta fjarlæga eyland. Borgarstjórinn í Hamborg og Horrebow — Gengur svo þróunin í þessa átt framvegis? — Já, en þó er þess að geta, að nokkrum árum síðar, eða árið 1746 kom út í Hamborg bókin „Fréttir frá íslandi og Græn- landi“ eftir Jóhann Anderson, borgarstjóra í Hamborg. í hénni gætir marga missagna um fsland. Var það til þess, að Daninn Niels Horrebow ritaði bók um ísland, sem kom út í fyrsta sinn í Kaup- mannahöfn árið 1752. Tekur hann sér þar fyrir hendur að svara hreinlega lið fyrir lið bók borg- arstjórans í Hamborg. Var bók Horrebow sú bezta sem kom- komið hafði út um ísland til þess tíma. Var hún þýdd á frönsku, þýzku, hollen?ku og ensku og kom því fyrir margra sjónir. í ensku útgáfu þessarar bókar er kafli, sem varð þekktur víða um hinn enskumælandi heim. í honum var aðeins þessi eina setn- ing: „Engir snákar nokkurrar teg- undar finnast á öllu íslandi". Var þetta 72. kafli bókarinnar. Þótti hann sérkennilegur vegna þess, hversu stuttur og snubbótt- ur hann var. Ferðabók von Troil Árið 1772 kemur svo út í Sór- ey í Danmörku hin merka ferða- bók Eggerts Ólafssonar og Bjarna Pálssonar um ísland. Kom hún fyrst út á dönsku, en var síðan þýdd á þýzku og frönsku. Út- dráttur var gerður af henni á ensku. Er hún mikið og merkilegt rit. Síðan ber að minnast ferðar, sem Englendingurinn Sir Joseph Banks stóð fyrir hingað til lands árið 1772. Meðal þeirra, sem tóku þátt í því ferðalagi, var Svíinn Uno von Troil. Hann ritaði bók á sænsku um ísland og kom hún út í Uppsölum árið 1777. Bók þessi er rituð í bréfsformi. Fjall- ar hvert bréf um vissa þætti í lifnaðarháttum fslendinga, auk þess sem í þeim felst lýsingar á landinu. Má segja, að það sé fyrsta ferðabók útlendings um fs- land, sem er hreinlega sannsögu- leg. Er það góð bók og merkilegt heimildarrit. í henni eru einnig ágætar myndir. Þessi bók var þýdd á heimsmálin og var því vel þekkt. Áhugi Englendinga eykst Rétt á eftir bók von Troils kem- ur svo út í Kaupmannahöfn á dönsku ferðabók íslendingsins Olavs Olavius. Hét hún „ökono- misk resje“ um Island. Þessi bók var þýdd á þýzku. Þegar hér er komið sögu eru fyrir hendi þrjár ágætar íslands- lýsingar á heimsmálunum. í fyrsta lagi ferðabók Eggerts og Bjarna, í öðru lagi bók Svíans von Troils og í þriðja lagi ferða- bók íslendingsins Olav Olavius. Þegar komið er fram í byrjun 19. aldar, þá gerist það, að áhugi Englendinga fer mjög að aukast á íslandi. Koma nú út á skömm- um tíma í Bretlandi þrjú stórrit um ísland. Er það í fyrsta lagi ferðabók George Mackenzie, sem kemur út í Edinborg árið 1811, í öðru lagi ferðabók Williams Hookers, sem kemur út í Yar- mouth 1811 og í þriðja lagi ferða bók Ebeneser Hendersons í Edin- borg árið 1818. Þessar bækur koma út í fleiri útgáfum og Mackenzie bókin er prýdd forkunar fögrum teikn- ingum. f þessum ensku ferðabók- um um ísland bryddir á skemmti legum þjóðlífslýsingum, sem nú orðið hafa mikið menningarsögu- legt gildi. Þess má geta að Hooker var hér á landi á sama tíma og Jör- undur Hundadagakonungur. Get- ur hann Jörundar og byltingar hans í viðauka við bók sína. íburðarmesta ritið um ísland Á 19. öld eru fjölda margar ferðabækur ritaðar um ísland. Fyrst og fremst eru það brezkir skemmtiferðamenn, sem sigla hingað oft á snekkjum sínum og rita bækur um ferðina. Þekktast- ur þeirra er Dufferin lávarður, sem ritaði mjög skemmtilega bók um ferð sína. Hefur hún komið út í fjölda útgáfum, og m- a. verið þýdd á íslenzku eins og ferðabók Henderson. Þessar ensku ferðabækur eru margar mjög lipurlega skrifaðar. Er þar getið manna og viðburða úr daglegu lífi þjóðarinnar og oft eru þær prýddar góðum mynd- um. Á 19. öld komu hingað einnig margir Frakkar og eru Paul Gaimard og Napoleon keisara- frændi þeirra þekktastir. Gaim- ard kom hingað sem fyrirliði fjölda vísinda og fræðimanna. Rituðu þeir mikið verk um land og þjóð í átta stórum bindum. Auk þess teiknuðu þeir fjölda mynda frá íslandi. Voru hátt á annað hundrað þeirra gefnar út í þremur stórum bindum. Þetta verk kom út í París árin 1838—1852 og er áreiðanlega íburðarmesta rit sem komið hef- ur nokkru sinni út um ísland. Kvæði Jónasar Jónas Hallgrímsson orkti eins og kunnugt er fagurt kvæði til Gáimards, er íslenzkir stúdentar fögnuðu komu hans til Hafnar eftir íslandsferðina. Hófst hið fagra kvæði Jónasar eins og kunnugt er á þessari vísu: Þú stóðst á tindi Heklu hám og horfðir yfir landið fríða, þar sem um grænar grundir líða, skínandi ár að legi blám, en Loki bundinn beiðígrjótum, bjargstuddum undir jökulrótum, — „Þótti þér ekki ísland þá yfirbragðsmikið til að sjá?“ Er óhætt að fullyrða, að kvæði Jónasar á ríkan þátt í þeim vinsældum, sem Gaimard og menn hans öðluðust hér á- landi. Vísindalegur tilgangur — En hafa ekki Þjóðverjar einnig skrifað töluvert af ferða- bókum um ísland? — Jú, á 19. öld fara Þjóðverjar einnig að koma hingað og rita bækur um ferðir sínar. Tilgangur þeirra var yfirleitt vísindaleg- ur. Bera bækur þeirra þess merki. Nokkrir Danir hafa einnig ritað endurminningar sínar um dvöl sína hér á landi. Þá ber og að geta þess, að eftir miðja 19. öld koma nokkrir Bandaríkjamenn hingað, sem rituðu léttar og skemmtilegar ferðabækur frá ís- landi. Endurminningar hermanna — Hvecnig reiðir svo þessari bókmenntagrein af á 20. öldinni? — Á 20. öldinni er haldið á- fram að skrifa og gefa ús ferða- bækur um ísland. En gildi þeirra er mjög misjafnt, enda viðhorfin orðin allt önnur en áður. Sér- kennilegur flokkur erlendra ferðabóka um ísland á þessari öld, eru endurminningar her- manna og hershöfðingja frá dvöl- inni hér í síðari heimsstyrjöld- inni. Flestar þeirra bóka eru enskar, en einnig nokkrar ame- rískar. Bakgrunnur þeirra er að sjálfsögðu ísland stríðsáranna, eins og hermönnunum kom það fyrir sjónir, Reykjavík borg ljósa og alsnægta, fsland land storma og vegleysa, þjóðin fámálug og innhverf, stúlkurnar fallegar og glæsilegar. Heillandi lesefni — Hvaða bók af hinum er- lendu ferðabókum þínum þykir þér vænzt um? — Ég held að það sé frásögn af sjóslysi, er enska skipið Jean fórst fyrir norðan ísland árið 1826. Um 40 skipverjar af því komust lífs af við illan leik til Grímseyjar. Rak þá þangað á björgunarbátunum. Dvöldust þeir í Grímsey í nokkra daga og siðar um tveggja mánaða skeið á Akur- eyri. Bók þessi er mjög fágæt. Hún er prentuð í Aberdeen árið 1826. Höfundur hennar var skips- læknirinn. Er frásögn hans mjög skemmtileg. Greinir hann frá því fólki, er hann kynntist á fslandi, m.a. þeim Grími Jónssyni amt- manni á Möðruvöllum og Gunn- laugi Briem, langa langafa mín- um. Einnig minnist hann kynna sinna við Baldvin Einarsson, sem þá var sýsluskrifari á Akureyri. Var Baldvin Einarsson samskipa skipbrotsmönnum til Shetlands- eyja. Ferðabækur eru heillandi les- efni, segir Þórður Björnsson að lokum. Þrátt fyrir ýkjur og mis- sagnir sumra þeirra bregða þær þó upp merkilegum myndum frá liðnum tíma. Við óskurn öllum nemendum okkar gleðilegra jóla og farsœls komandi árs! Einar Pálsson, Baldur Ingólfsson, Hjálmar Ólafsson, Ingi Jóhannesson. Glœdelig jul og et godt nyt&r! Edith Gudmundson Felices Navidades y prospero Ana Nuevo! Pedro Riba S Novym Godom! Tomas We Wish a Merry Christmas and a Tlappy New Year to all our pupils! Leo Munro, Glenn Eyford, Philip Morris, May Newman. Per tutt molti auguri per il Natale e per l’anno nuovo! Ange Francioni Joyeux NoCl et bonne année vous souhaite votre nouveau projesseur de frangais! Ein fröhliches Weihnachtsfest wiinschen Ihnen Margaret Arent und Heinrich Beck Vér óskum öllum nemendum vorum, fyrr og síðar, gleðilegra jóla! WáLiLólinn Wi imæ S.Bj.

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.