Morgunblaðið - 05.07.1960, Síða 11

Þriðjudagur 5. júlí 1960
MORcrnvnr 4 oi&
11
Á Hdlsfjöllum
um sauðburð
Afskekktasta byggð landsins í
miðri þjóðbraut
FJALLAHREPPUR er að
líkindum sú sveit þessa lands,
sem fjarst liggur öðrum
byggðum. — Að líkindum
er nafnið Hólsfjöll land-
fleygast fyrir tengsl sín við
hangikjöt. Svo var um langt
árabil að t. d .hér í höfuð-
staðnum þótti hangikjN: því
aðeins veizlumatur að hægt
væri að rtefna það Hólsfjalla-
hangikjöt. Sagt var að um
D--------------n
□----------------------□
skeið hefði meir en helming-
ur allrar hangikjötsfram-
Ieiðslu landsmanna borið
þetta heiti. Fór þá að sjálf-
sögðu að dofna ljóminn yfir
hinu raunverulega Hólsfjalla-
hangikjöti.
En það var ekki ætlunin með
þessari grein að ræða um Hóls-
fjallahangikjöt, heldur að segja
frá vorheimsókn í Fjallahrepp í
byrjun sauðburðar. Þótt nokkuð
sé um liðið og aðrar ferðir hafi
glapið ritum þessa greinarkorns,
mó vera að einhver hafx gaman
af að lesa um líf manna í þessari
afskekktustu byggð í miðri þjóð-
braut. Þessi ferð er farin svo
snemma vors að vegir þangað
eru að mestu ófærir nema hvað
hægt er með lagni að komast á
jeppa úr Mývatnssveit.
Flogið austur á Fjöll
Þar sem góður flugvöllur er á
Grímsstöðum á Fjöllum- finnst
okkur ekki úr vegi að bregða okk
ur þangað með flugvél. Tryggvi
Helgason, sjúkratflugmaður á
Akureyri er strax til með að
fljúga austur. Áður en klukku-
tími er liðinn erum við orðnir
fjórir farþegar í vélinni. Börn
eru um þessar mundir að fara í
sveitina og taka því fegins hendi
að fljúga austur á rúmum hálf-
tíma í stað þess að hossast meiri
hluta dagsins í jeppabíl eftir
vondum vegi. Þar sem ekki hef-
ur verið lent á flugvellinum á
Hólsfjöllum fyrr á þessu vori,
fara Fjallamenn könnunarleið-
angur á jeppum út á flugvöllinn
til þess að athuga hvort hann sé
ekki stinnur og þurr, þannig að
hættulaust sé að lenda þar. Um
hádegisbilið rennir flugvélin nið
ur á flugvöllinn og allt reynist
í hinu bezta lagi. Hópur Fjalla-
búa er þar mættur til þess að
taka á móti okkur.
Rætt við Grímsstaðabræður
Við bregðum okkur heim að
Grímsstöðum og ræðum nokkra
stund við þá Kristján og
Benedikt Sigurðssyni, en Kristj-
án er oddviti og hreppstjóri
þeirra Fjallamanna, en Benedikt
hefur verið forðagæzlumaður þar
í hreppnum um 20 ára sKeið.
A Hólsfjöllum eru 6 jarðir. Þar
búa 10 bændur en auk þess eru
3 vinnumenn með nokkra fjár-
eign, en sauðfjárrækt er nánast
eini framleiðslu atvinnuvegur
Fjallabænda. í fyrra voru 1713
fjár á fóðrum á Hólsfjöllum.
Fjöldinn mun hafa verið eitt-
hvað svipaður í ár. Eftir þennan
bústofn fást 1850 lömb. Fram-
leiðsla á dilkakjöti er um 30
tonn á 1300 fullorðnar ær og eru
þá um 23 kg. af kjöti eftir kind-
ina að meðaltali og mun það vera
fremur lágt reiknað. Fóðurásetn-
ingur yfir veturinn er 70 fóður-
einingar á kind, eða tæpur einn
og hálfur töðuhestur. Má af því
ekki vera minna en 50 fóðurein-
ingar af heyi.
Aldrei heylausir
Benedikt forðagæzlumaður seg
ir, að þau 20 ár, sem hann hefur
haft það starf á hendi hér á
Fjöllum, hafi aldrei verið hey-
laust. Harða vorið 1949 voru hér
eftir réttir 40 hestar af heyi um
vorið. Vorið 1951, þegar hey voru
flutt víða um Norð-Austurland
reyndist heymagn Hólsfjalla-
bænda nægilegt. Þiátt fyrir
þetta er heyöflun. talsvert erfið-
ari á Hólsfjöllum heldur en í öll-
um lágsveitum landsins. Sláttur
getur þar að öllum jafnaði ekki
hafizt fyrr, en þrem vikum til
mánuði síðar en annars staðar.
Flugvélin á flugvellinum á Hólsfjöllum.
Kal er þar heldur ekki óalgengt
í túnum og koma þar til vor-
kuldar, sem oft eru all miklir.
Sauðgróður kemur snemma
Sauðgróður 'kemur þó snemma
á Hólsfjöllum. Þar er,sem kunn-
ugt er, víða mjög sendið en strax
er sólargeislarnir taka á vorin að
verma sandinn, skýtur upp ofur-
lítilli gróðurnál, sem er kjarn-
mikill og góður sauðgróður. Hóls
fjöllin hafa jafnan verið orðlögð
fyrir hve gott sauðland þau eru.
Fé gengur vel flest ár sjálfala
fram um eða yfir áramót, og það
kemur oftar fyrir en hitt að mik-
1893 var hreppnum skipt, og
hlaut þá efri hluti hans nafnið
Fjallahreppur en hinn neðri hluti
Axarfjarðarihreppur. Þess má til
fróðleiks geta að aldrei frá því
að sjálfstæður hreppur var stofn
aður á Hólsfjöllum, hetfur verið
þar ómagi á hreppsframfæri
nema það sem fylgdi við hreppa
skiptin. Fyrsti oddviti Fjalla-
hrepps var séra Hannes Þor-
steinsson á Víðihóli. Sigurður á
Grímsstöðum, faðir þeirra Kristj-
áns og Benedikts tók við odd-
vitastöðunni árið 1907, Kristján
tók svo við að fullu eftir hann
1958, er Sigurður lézt.
bændur tilkomu brúarinnar því
að á þeim hvíldi áður fyrr sú
kvöð að ferja menn fram og aft-
ur vfir Jökulsá. Var það ekki
ailtaf þægilegt verk né fyrir-
höfn sú, er við það var höfð,
goldin eins og vera bar. Lengi var
ferjutollurin* þrjár krónur.
Fyrsta gerbyltingin til bættra
lífshátta fólksins, sem Hólsfjöll-
in byggði, var með tilkomu sím-
ans árið 1906. Margt hefur á Hóls
fjöllum breytzt til mikilla bóta
á síðustu áratugum. Ræktun hef-
ur stóraukizt og vissulega hafa
samgöngur við sveitina batnað
þótt enn séu slæmir bröskuldar
þar á.
Þeir Grímsstaðabræður Benedikt og Kristján Sigurðssynir.
ill afgangur er ag heybirgðum
bænda á hverju vori. Að öllu
þessu athuguðu verður því ekki
annað sagt, en framlag þessarar
fámennu sveitar sé gott og er
vafasamt að þjóðarbúið hefði af
því hag að fólk það sem þarna
býr flytti í það, sem sumir vilja
kalla, byggilegri héruð, en Hóls-
fjöllin legðust í auðn.
Alls eru nú 38 íbúar í Fjalla-
hreppi, þar af eru 14 börn innan
16 ára aldurs. Helmingur íbú-
anna er því börn og gamalmenni.
Sem fyrr segir eru þarna aðeins
6 jarðir í byggð og hefur svo ver-
ið allt frá aldamótum. Upphaf-
lega voru Hólsfjöll og Axarfjörð
ur einn og sami hreppurinn og
hét Skinnastaðahreppur. Árið
Má ekki fækka
Þótt þeir bræður, Kristján og
Benedikt láti vel yfir búskap á
Fjöllum og telji hann fyrir
margra hluta sakir ákjósanlegan,
segja þeir að ekkert megi fyrir
koma svo að Fjallaihreppur sé
ekki á takmörkum byggilegrar
sveitar. Fólki má t.d. ekki fækka
og engin jörð má fara þar í eyði.
Landsvæði það sem Fjallamenn
nýta til beitar er geysi víðlent
og mjög er erfitt að smala það
fyrir ekki fleiri menn en þar eru
búsettir. Það eru bæði smala-
mennskan og fleiri verk, sem
Fjallabændur verða að vinna að
sameiginlega og til þess að þeir
fái klotfið það má þeim ekki
fækka.
Hvorug leiðin fær
Þykir þeim Fjallabændum að
vonum nokkur furða að hvorug
samgönguleiða þeirra, hvorki til
Axarfjarðar né Mývatnssveitar,
skuli fullgerð svo þeir geti not-
ið sem lengst a. m. k. annarar
þeirra. Á undanförnum árum hef-
ur talsvert verið unnið að vega-
gerð austur yfir Fjöllin, en flest
í áföngum og vegabútum en ófær
ur á milli. Auðvitað stendur þetta
allt til bóta, og háir oss þarna
fjárskorturinn eins og svo víða
annars staðar. Hitt verður vissu
lega að leggja áherzlu á, að meg-
inþjóðleið landsins, eins og t. d.
Austurlandsvegi, sé að fullu
lokið svo fært geti talizt í sæmi-
legu ári. Talið er að sl. vetur,
hefði sárasjaldan verið ófært a.
m. k. austur á Hólsfjöll og jafn-
vel lengra ef vegurinn hefði ver-
ið íullgerður alla leið. Það er
þó aðgætandi að þetta er einn
bezti vetur sem þar hefur komið
um fjölda ára.
Grímsstaðir eru enn viður-
kenndur viðkomustaður og þjóð-
kunnur, þar sem ferðamenn njóta
jafnan góðs beina. Þýðing hans
sem slíks hefur þó stórminkað á
síðústu árum. Grímsstaðir voru
gististaður áður fyrr á fyrstu
dögum bifreiðasamgangna milli
Norður- og Austurlands, þegar
ekið var um Kelduhverfi og yfir
brúna á Jökulsá í Axarfirði. Enn
fyrr skiptu póstar leiðum á
Grímsstöðum. Á þeim árum var
gjama gestkvæmt þar og margt
skemmtilegt bar við. Eiga þeir
bræður góðar minningar frá
þessum árum.
Þótt fámennt sé á Hólsfjöllum,
Vegasamband mesti vandinn
Það hefur löngum verið og er
raunar enn, að samgöngur eru
eitt erfiðasta vandamál Fjalla-
bænda. Aðal samgönguleið þeirra
til viðskipta og aðdrátta liggur
um Hólssand niður til Axarfjarð-
ar og til Kópaskers, sem er þeirra
verzlunarstaður. Leiðin yfir
Hólssand er á vorin oft mjög
slæm yfirferðar og ófær langt
fram á vor. Nú er svo komið að
leiðin inn í Mývatnssveit er jafn
an fyrr fær en hin. Áður fyrr
gekk póstur úr Axarfirði og upp
á Fjöll. En nú er þetta breytt. Á
síðustu þrem árum hefur hann
gengið úr Mývatnssveit. Fjalla-
bændur telja eitthvert mesta
happ sem sveit þeirra hefur hlot-
ið, vera byggingu Jökursarbrúar
á Fjöllum. En síðan hiin var
byggð er nú rúmur áratugur.
Ekki hvað sízt lofa Grímsstaða-
er þar haldið uppi talsverðu
skemmtanalífi. Þar er ung-
mennafélag, búnaðarfélag, fóð-
urbirgðafélag og kirkjukór á
sveitin. Á hverju sumri gengst
ungmennafélagið fyrir myndar-
legri skemmtun og sækir hana
fólk víða að. Þar er jafnan mjög
fjölmennt og glatt á hjalla.
Við látum þessu stutta rabbi
við þá Grímsstaðabræður nú lok
ið, enda megum við ekki tefja
þá lengur, því allir vita að annir
sauðfjárbóndans eru miklar á
þessum tíma ekki hvað sízt þeg-
ar fátt eitt af fé hans er á húsi
og hann verður að þeysa vítt og
breitt um landareignina til að
sinna lambfé sínu.
Tig.