Morgunblaðið - 11.08.1960, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 11. ágúst 1960
MORCV1SBL4Ð1Ð

A mörkum
kalda stríösins
-jAr eftir Arnold Toynbee
1 AUGUM sumra Vesturlanda-
manna kann Afghanistan að vera
líkust afskekktu eiraangruðu
landi. Raunverulega er það aðal-
braut alþjóðiegra sambanda og
það hefur gegnt því hlutverki í
næstum öll hin 5000 ár skráðrar
mannkynssögu. Búddatrúin fór
yfir Afghanistan á leið sinni frá
Indlandi til Kína og Múhameðs-
trúarbrögðin á leið sinnj frá
Vestur-Asíu til Indlands. Það
var aðeins á hinni nýliðnu út-
hafsöld, sem Afghanistan var „út
úr“ um stundarsakir.
Hin nýja flugvéla- og vagna-
ðld hefur nú aftur gert Afghan-
istan að þeim miðpúnkti, sem
landið var á asna- og úlfalda
öldinni. Jafnvel á 19. öldinni
gerði bygging járnbrauta í Ind-
landi og Rússlandi Afghanistan
að miðdepli samkeppninnar milli
brezka stórveldisins og þess rúss-
neska. Þessi samkeppni heldur
áfram enn í dag með Bandaríkin
í stað Bretlands.
Afghanistan og nálægir hlutar
Suður-Asíu eru einn af aðal víg-
völlum kalda stríðsins.. Nokkrar
hugmyndir úr ferð um Afghan-
istan, Vestur-Pakistan og Norð-
vestur-Indland kunna því að
hafa meira en staðarlega þýð-
ingu.
Aðal áhugamál og viðfangsefni
stjórnanna og þjóðanna í öllum
þessum þremur löndum, er að
bæta lífskjör hins mikla íbúa-
fjölda. í van-þróuðum löndum
táknar það, að sjá fyrir grund-
vallarlegri opinberri þjónustu:
vegum, vatnsveitum, sjúkrahús-
um, skólum. Þörfin fyrir þess
háttar þjónustu er svo mikil í
þessum löndum, að þau gætu
með ábata varið allri sinni orku
og getu til þess að koma henni
í framkvæmd. En til allrar ó-
hamingju hefur þeim að nokkru
leyti verið snúið frá þessu mikil-
væga verkefni með truflunum og
flækjum.
Þau verða með tilraunum og
yfirsjónum að læra að stjórna
sjálfum sér. Þau hafa sýkzt af
veiru vestrænnar þjóðrækni. Þau
geta ekki bætt lífskjör sín án
erlendrar aðstoðar. Og erlend
aðstoð vinnur að því, ásamt stað-
arlegri þjóðrækni, að flækja
þessi Suður-Asíulönd inn í bar-
áttuna um heimsyfirráð milli
Sovétríkjanna og Bandaríkjanna.
Á leið sinni til sjálfsstjómar
eru þessi þrjú ríki í dag á ólík-
um stigum. Indland hefur náð
merkilegum árangri í myndun
vestræns þinglegs lýðræðis. Af-
ghanistan er enn á hinu gamla
einræðisstigi. Pakistan hefur
reynt vestrænt þingræði, án
árangurs í fyrstu tilraun og lýtur
nú herstjóm sem hefur hafið til-
raun með „grundvallar lýðræði".
Það er sú stefnuskrá, að mennta
stjórnmálalega óreynda íbúa með
því að veita þeim pólitísk völd
og ábyrgð. Það er engin trygg-
ing fyrir því að þessi tilraun
muni heppnast, en það er held-
ur ekki sannað, að upphafsmað-
ur hennar, Ayub forseti, sé ekki
einlægur í kröfum sínum, þegar
hann heldur því fram, að gera
stjórnarfyrirkomulagi sínu mögu
legt að koma í staðinn, að lok-
um.
Þjóðrækni, eða þjóðernisstefna,
er kannske mesta einstaka hætt-
an fyrir framtíðarhorfur allra
landanna þriggja. Það er mun-
aður, sem ekkert þeirra getur
veitt sér, og í augum vestrænna
áhorfenda, er það dapurlegt að
sjá evrópskan sjúkleika breið-
ast út í Asíu. Aðskilið Kashmír
er Vilna Asíu, Pakhtunistan —
nafn sem gefið hefir verið ætt-
flokka-landinu, sem Afghanistan
vildi gjarnan sneiða út úr norð-
vestur landamærahéraði Pakist-
ans — er Sudetaland Asíu. Dur-
and-línan, sem skilur Afghanist-
an frá Pakistan og McMahon-
línan er skilur Indland frá Tíbet,
eru algerlega hliðstæður hinum
umdeildu landamærum í Aust-
ur-Evrópu. Suður-Asía sækist
eftir örlögum Austur-Evrópu
með því að taka þátt í heimilis-
deilum um staðarleg landamæra-
mál.
Þessar ófrjóu og gagnslausu
deilur um þjóðernisleg landa-
merki vinna að því ásamt hin-
um skapandi ákafa, að bæta lífs-
kjörin. Saman ógna þessar tvær
hreyfingar með því, að selja lönd
Suður-Asíu í hendur hinna déil-
andi stórveída. Þörfin fyrir er-
lenda efnahagsaðstoð og óskin
eftir erlendum stjórnmálastuðn-
ingi eru að reka Afghanistan,
Pakistan og Indland í faðm stór-
veldanna.
Pakistan hefur einungis þegið
erlenda aðstoð frá Vesturveld-
unum. Afghanistan og Indland
hafa fengið hana bæði að aust-
an og vestan. En þessi tilraun
til að halda jafnvægi milli
tveggja keppinauta sem velgerð-
araðila, er erfiður leikur og
hættulegur.
í Afghanistan virðast Sovét-
ríkin nú sem stendur meiga- sín
betur en Bandaríkin. Þetta virð-
ist þeim mun undarlegra, þar
sem Sovétríkin eru bersýnilega
S
BREZKI sagnfræðingurinn, J
dr. Arnoid Toynbee, mun s
rita mánaðarlega grein fyr- I
ir „The Observer.“ Hann ;
mun væntanlega taka til S
athugunar breiðara við- ■
horf. mannlegra málefna og ;
hafa hciminn sem sókn sína. S
Mbl. hefur einkarétt til birt- ■
ingar á greinum hans hér á s
landi. S
Dr. Toynbee ritar fyrstu ■
grein sína eftir heimkom- *^
una úr ferð um Afganistan, S
Vestur-Pakistan og Norð- ■
vestur-Indland. (
«--------------------------- S
Dr. Arnold Toynbee J
hættulegri velgerðaraðilinn fyr-
ir lítið land, sem er næsti ná-
granni þeirra. Og reynslan hef-
ur kennt íbúum Afghanistans að
vera tortryggnir og varkárir.
Hvers vegna ganga þeir þá svo
langt í því að bindast Rússum?
Vissulega ekki af blindnk Stjórn-
endur Afghanistans eru dugandi
menn, sem þekkja heiminn. Ef
þeir leggja í einhverja pólitíska
áhættu, þá hljóta þeir að gera
það af ásettu ráði, til þess að
fullnægja brýnum efnahagsleg-
um þörfum.
í Indlandi skyggir hinn langi
skuggi af Kína á allt annað, jafn-
vel Kashmír. I stað þess að vera
jafningi og vinur, hefur Kína
skyndilega orðið óvinveitt veldi,
sem Indland má sin einskis á
móti og hvers framtiðarstefna er
ófyrirsjáanleg. Nýlega hefur
Ayub forseti Pakistans lagt það
til, að þau ættu að reyna að
jafna deiluna um Kashmír, til
þess að vinna saman að sameig-
inlegum vörnum.
Auðvitað myndi samþykkt sætt
í Kashmir-deilunni óhjákvæmi-
lega bera svip einhverrar mála-
miðlunar, sem væri ógeðfelld
fyrir báða aðila. En hinn kostur-
ihn gæti orðið, fyrir bæði lönd-
in, missir hins nýfengna sjálf-
stæðis. Hinar staðarlegu deilur
þeirra munu, ef þeim verður
haldið áfram, verða þeim, og
Afghanistan líka, æði dýrkeypt-
ar. Tveir norðlægir risar hafa
augun á þeim, yfir tinda Hima-
laja og Hindu Kush.
Lönd Suður-Asíu hafa verið
aðvöruð. En hinn gagnkvæmi
fjandskapur þeirra getur gert
þau daufdumb fyrir öllum að-
vörunarröddum. Ef þjóðrækni
þeirra sviftir þau frelsi og sjálf-
stæði sínu, þá verður það ekki
fyrsta tilfellið þeirrar tegundar
í sögu mannkynsins.
Norrœnt lögfrœ&inga-
þing seft í Reykjavík í dag
f DAG kl. 10 verður XXII. nor-
ræna lögfræðingaþingið sett í
Þjóðleikhúsinu í Reykjavik. Þetta
er í fyrsta sinni, sem slíkt þing
er haldið hér og jafnframt hið
fjölmennasta norrænna þinga,
sem hér hafa verið haldin. Þing-
ið sækja um 380 lögfræðingar £rá
Norðurlöndum auk röskra 130 ís-
Ienzkra. Eiginkonur lögfræðinga
geta sótt þingið með mönnum sin-
um, og er sérstök dagskrá ætluð
þeim. Margir þátttakenda eru í
fylgd með eiginkonum sínum. —
Hinir norrænu lögfræðingar
komu hingað með Gullfossi, sein
liggur nú fánum skrýddur í höfn-
inni, en skipið var sérstaklega
fengið til þess að flytja þá hing-
að og búa margir þar um borð.
Haldin frá 1872
Fyrsta norræna lögfræðinga-
þingið var haldið í Kaupmanna-
höfn 1872, og var tilætlunin að
efna til slíkra þinga á þriggja ára
fresti í framtíðinni, þótt ekki hafi
reynzt unnt að framfylgja því.
T.d. skyldi halda ellefta þingið
1905, en vegna deilna Norðmanna
og Svía varð ekki af því þá, og
fór svo, að það dróst fram
yfir fyrri heimsstyrjöld fram til
ársins 1919. Átjánda þingið átti
að halda í Reykjavik 1940, en af
því gat ekki orðið vegna ófrið-
arins mikla. Var það loks haldið
í Kaupmannahöfn 1948, en síðan
hafa þinghöld verið á þriggja ára
fresti. Finnar og íslendingar stóðu
upphaflega utan þinganna. Þeg-
ar þing það, sem nú er að hefjast,
er um garð gengið, hafa Danir,
Norðmenn og Svíar staðið fyrir
þinghaldi sex sinnum hver, Finn-
ar 3svar og íslendingar einu sinni.
Gildi þinganna
Gildi norrænu lögfræðingaþing
anna er bæði fræðilegt og raun-
hæft. Framsöguerindi og umræð-
ur snúast oftast um mikilvæg at-
riði í löggjöf landanna og hafa
mikið fræðilegt gildi. Þar eru
ýmiss konar nýmæli rædd, og má
rekja samnorrænu lögin til þeirra
umræðna að verulegu leyti. Þá
gefst norrænum lögfræðingum
einnig tækifæri til þess að hittast,
kynnast og ræða lögfræðileg
vandamál.
Tilhögun þingsins
Eins og á fyrri þingurn er fyrsta
og síðasta degi hinna þriggja
þingdaga varið til þess að halda
allsherjarfundi, en annan daginn
eru haldnir fundir samtímis í
nokkrum deildum, svo að mönn-
um veitist tækifæri til þess að
hlýða á þau efni, sem þeir hafa
áhuga á og vilja e. t. v. ræða um.
Eins og áður er getið, verður þirag
ið sett í Þjóðleikhúsinu í dag kl.
10. Formaður íslandsdeildar nor-
rænu lögfræðisamtakanna, Árni
Tryggvason, hæstaréttardómari,
heldur setningarræðu, en Karla-
kór Reykjavíkur syngur á undan
og eftir. Þá hefjast umræður um
félagsmálefni, en að því loknu
umræður um fyrsta fundarefnið,
sem er „Friðhelgi einkalífs".
Gunnar Thoroddsen, fjármálaráð-
herra, hefur þar aðalframsögu.
Næstu daga fara fram umræð-
ur í Hóskóla íslands um lögfræði
leg efni: Er tímabært að endur-
skoða norrænu kaupalögin? (þar
hefur Vinding Kruse framsögu),
Lögfræðilegt liðsinni við févana
fólk, Sköttun og réttarvernd ein-
staklinga (þar verður Benedikt
Sigurjónsson, hæstaréttarlögmað-
ur, síðari framsögumaður, Heim,-
kynnisreglan eða þjóðernisreglan,
Ásetningur og lögvilla í refsi-
rétti og Almenn löggjöf um skaða
bætur. Kl. 14 á föstudag heldur
Ólafur Lárusson prófessor fyr-
irlestur um félagsmálalöggjöf hér
á landi á þjóðveldistímanum.
í kvöld verða þátttakendur
gestir borgarstjórnarinnar í
Reykjavík í Lido, annað kvöld
er hinum erlendu gestum boðið
heim til lögfræðinga ,sem bú-
settir eru í Reykjavík og ná-
grenni, en á laugardagskvöld býð
ur íslandsdeild norrænu lögfræð
ingasamtakanna til veizlu í Sjálf
stæðishúsinu og á Hótel Borg. —
Eiginkvennum lögfræðinga frá
Norðurlöndum er boðið til ferða
um Reykjavík og nágrenni, o. fl.
er þeim gert til skemmtunar.
Finnska og íslenzka þingmál?
Blaðamenn hittu í gær að máli
formenn deildanna á Norðurlönd
um, áður en stjórnarfundur nor-
rænu lögfæðingasamtakanna var
settur í Alþingishúsinu, en þeir
eru, auk Árna Tryggvasonar, dr.
jur. Bernt Hjejle frá Danmörku,
dr. jur. Carl Jacob Arnholm, pró-
fessor, frá Noregi, Ragnar Berg-
endal, prófessor, frá Svíþjóð og
Olavi Honka, justitiekansier, frá
Finnlandi.
Aðspurðir, hvort einhverjar
breyíingar væru fyrirhugaðar í
framtíðinni á fyrirkomulagi mót
anna, sögðu þeir, að rannsakað
yrði, hvort ekki væri unnt að
taka upp finnsku og íslenzku sem
opinber mál á þingunum auk
dönsku, m. :ku og sænsku. Þvl
fylgir vitanlega mikill kosjur, að
allir geti notað rr.óðurmál sitt
í umræðunum, en v; ía sérstöðu
tveggja fyrrgreindu málanna
yrði að túlka þau jafnhi 5an.
Um gildi þinganna sðgðj þeir,
að á þeim kæmu oft fram f. 'u
hugmyndirnar um samnorrær,i
löggjöf á ýmsum sviðum, menr.
þreifuðu fyrir sér um áhuga og
undirtektir, en upp úr þeim um-
ræðum sprytti svo oft samnor-
ræn löggjöf. Hér á landi má
nefna sem dæmi um slíka lög-
gjöf ýmis lög um fjölskyldumál-
efni, kaupalögin, víxillög o. fl.
Formennirnir kváðu norræna
skaðabótalöggjöf mikilvægasta
verkefnið, sem fjallað yrði um á
þessu þingi.
Blaðamenn spurðu * þá, hver
væru helztu nýmæli í löggjöf
Norðurlanda. Olavi Honka sagði,
að í Finnlandi væru ýmsar nýj-
ungar á döfinni í sambandi við
undirbúning lagasetningar og á
sviði löggjafar um réttarfar.
Ragnar Bergendal sagði unnið að
nýjum erfðalögum í Svíþjóð, en
dr. jur. Hjejle sagði ýmsar laga-
breytingar í vændum í Dan-
mörku vegna aðildar landsins að
sjöveldabandalaginu. T. d. er
unnið að breytingum á hlutafé-
lagalögum og skattalöguni Mik-
ill undirbúningur fer nú fram í
Danmörku vegna þátttöku ríkis-
ins í bandalaginu.
★
f undirbúningsnefnd XXII.
norræna lögfræðingaþingsins eru
Árni Tryggvason, hæstaréttar-
dómari, Theodór Líndal, prófes-
sor, og Ólafur Jóhannesson, pró-
fessor. .Framkvæmdastjóri þings
ins er Sigurður Líndal, cand. jur.
et B. A.
Bonn, 8. ágúst. — Harald von
Bohlen und Halbach, yngri bróð-
ir þýzka stóriðjuhöldsins og
milljónarans Krupps, mun ganga
í heilagt hjónaband með 26 ára
gamalli læknastúdínu á fimmtu-
daginn, — en þýzk blöð hafa oft
orðað hann við Sorayu. fyrriuR
drottningu af Iran.