Morgunblaðið - 25.05.1962, Blaðsíða 12

Morgunblaðið - 25.05.1962, Blaðsíða 12
PBstudagur 25. maí 1962 MORCVNBLAÐ1Ð 1 Flóttinn fra því sem er Ferðaminniitgar og hugfeiling ar frá Sovéfrðkjuuum Eftir Olof Lagercraniz Olof Lagercrantz er einn af kunnustu bókmenntagagnrýn endum Svía og hefur látið mikið að sér kveða á vett- vangi sænskra bókmennta. Fyrir rúmu ári var hann í opinberu boði í Sovétríkjun- um og kynntist þá ýmsum sovézkum rithöfundum. Eftir farandi grein hans f jallar m.a. um kjör skáldskaparins í i föðurlandi kommúnismans. GEORGÍ LEONIDZE, ljóðskáld í Georgíu, meðlimur í akademíu lýðveldisins, hafði boðið mér til miðdegisverðar. Hann líkist gríðarstóru bjarndýri frá Kák- asus. Hann gengur haegt og þunglamalega. Hann er með barðastóran hatt eins og sænsk öreigaskáld í byrjun aldarinnar. Frakkinn hans gæti falið heil- an uxa. Við byrjuðum á hinu dumbrauða Grúsíu-víni. Þetta vín hefur dásamlega fyllingu og ilmar eins og sólber. Þegar borin var fram styrja í hlaupi, breyttum við um og drukkum kampavín. — Ég rækta sjálfur miklu betra vín! hrópar Leonidze skyndilega þegar hlé verður á hinum mörgum skálum fyrir friðinum. Hann segir nokkur orð við þjóninn, og hálftíma seinna heilsar einkabílstjóri skáldsins að hermannasið við borðið hjá okkur og afhendir flösku í hvolfbogastíl frá land- setri húsbónda síns. Daginn eftir tek ég mér göngu í bænum Tbilisi. Yfir- lætið og íburðurinn, friðarskál- arnar, augnaráð Leonidzes sem var flöktandi og stefnulaust — allt hafði þetta komið illa við mig. Allt var úthverft, innan- tómt. Þvert um bæinn rennur gruggugt Kora-fljótið stríðum straumi. Á Lenin-torginu bend- ir heljarmikil eirstytta af Len- in áminnandi hendi í áttina til gamla prestaskólans (hann er nú safnhús) þar sem Stalín var eitt sinn við nám. í strætisvagn inum spyr ég mann nokkurn mn rétta leið til háskólans. Þrátt fyrir andmæli mín borgar hann strax farmiðann fyrir mig og fylgir mér að hliði háskól- ans með gaumgæfni sem er í alla staði kurteis. Hin eðlilega og sjálfvakta vinsemd hans rek- ur burt allan óhug hjá mér. — Ég spyr konu á götunni um leiðina í næstu bókaverzlun. Við förum þangað saman. Ég verð að beita mildu en ákveðnu valdi til að hindra að hún greiði fyr- ir bókina sem ég kom til að kaupa. Ég fer í þjóðminjasafn- ið. Það er lokað. Vörður sem stendur fyrir utan gerir sér ljóst að ég er útlendingur .... safnið lýkur upp dyrum sínum, starfsmennirnir hópast um mig, leiðbeina mér um safnið, vígja mig inn í fræga og merkilega sögu Georgíu. Ég nem staðar fyr ir framan tvö þúsund ára gam- alt djásn ,sem sýnir önd er beygir höfuðið aftur og strýkur hálsinn með nefinu. Þessi þokka fulla hreyfing er gerð með meistaralegu handbragði. Mér finnst næstum eins og mótstæð- ar hvatir berjist í sálum safn- varðanna. Krefst ekki hin hefð- bundna gestrisni Georgíubúa þess, að djásnið sé tekið úr kassanum og fært gestinum að gjöf? Til að þessi óheilnæma freisting nái ekki fullum tökum á leiðsögumönnum mínum kveð ég þá í snatri. ★ Allir, sem búið hafa í Sovét- ríkjunum um nokkurra ára bil, eru sammála um hina miklu breytingu sem átt hefur sér stað á viðhorfinu til útlendinga. Hvergi fann ég viljann til að ná sambandi áþreifanlegar en í Georgíu. Jafnframt hafði ég samt einhverja óþægilega til- finningu um ósýnileg mörk, sem ekki mætti fara yfir. Ég hafði stundum á tilfinningunni, að al- úðin í sambandi við smámuni væri ýkt í því skyni að afsaka varúðina á mikilvægari sviðum. Mér fannst ég sjálfur þróast í sömu átt. Til að særa engan hélt ég mig helzt við hlutlaus umræðuefni. í einræðisríki á sér á öllum stundum dagsins stað ósýnileg- ur flótti — frá stjórnmálunum og hugmyndunum til einhvers sem er tímalaust, einhvers sem ekki hefur neinar afleiðingar. Svipaðan innri landflótta finn- ur maður líka með öðrum þjóð- um. Hann er tímanna tákn, af- leiðing af hinum miklu, yfir- þyrmandi og ómannlegu eining- um og valdasamdrættinum. En í Sovétríkjunum hefur þessi til- hneiging margfaldazt. Þar þrá ungu gáfnaljósin hina björtu og hreinu heima stærðfræðinn- ar, eðlisfræðinnar og efnafræð- innar, þrá formúlurnar sem ekkert flokksráð eða einræðis- herra hefur vald yfir. Hvað er skák-ástríðan, hinn óslökkvandi áhugi á alls kyns vélum, hin stjórnlausa gleði yfir hringferð- um spútnikanna um hnöttinn annað en þrá hinna langþjáðu eftir reglum, sem liggja utan við valdsvið og tilskipanir zars- ins og einræðisherranna? Frá ljóðunum frá húmanískum vís- indum, frá dagblöðunum bjarga menn sér yfir í heim sem hef- ur fullkomlega réttlát og ófrá- víkjanleg lögmál. Flestir borgarar Sovétríkj- anna lifa — það er mín sann- færing — í ríkara mæli utan við söguna en menn í öðrum löndum. Þetta er skýringin á, að þeir virðast vera svo óspillt- ir, svo lausir við hatur •— og að taugaveiklun er ekki eins áberandi í Sovétríkjunum eins og til dæmis í Þýzkalandi og Englandi. Að sjálfsögðu er mér vel ljóst að slíkar niðurstöður hljóta að vera huglægar og ein- staklingsbundnar, en þær eru fullkomlega raunverulegar í mínum augum. í Rússlandi hafa menn öldum saman kunnað að laga sig að pólitísku kerfi án frelsis. Menn lifa sínu raun- verulega lífi í hinni hlutlausu veröld skálcreglanna eða í einka afkima, þar sem hlýja og samúð ná svo miklum blóma, af því það er svo kalt og víðáttumikið fyrir utan. En hvað á þá að halda um þá sem fást við stjórnmál í Sovétríkjunum — þá sem skrifa Ijóð og skáldsögur? Hvernig geta þeir þolað hinn hárða aga án þess að deyja af innri blæð- ingum? Því má að sjálfsögðu ekki gleyma, að margir þess- ara manna hafa lifað nauðsyn byltingarinnar og hina sósíal- ísku uppbyggingu á svo gertæk- an hátt, að fyrir þeim er flokks hollustan engum erfiðleikum bundin. Þeir hafa litið á sjálfa sig sem hermenn, þeir hafa hald- ið stöðu sinni í fylkingunni, en hafa jafnframt haft á tilfinn- ingunni, að það væri þeirra eig- in frjálsi vilji, þeirra eigin hrifn ing, sem knúði þá áfram. Að skipta um axlaról hér eða riffil- gikk þar, þegar hershöfðinginn skipaði svo fyrir, virtist þeim smávægileg fórn á altari félags andans. Það var sérstaklega við upp- haf sögu Sovétríkjanna sem slík ir menn voru algengir. Hið kommúníska þjóðfélag framtíð- arinnar, þar sem hver og einn átti að þjóna ríkinu með gleði eftir beztu getu og fá í staðinn það sem hann þarfnaðist, stóð þeim svo ljóslifandi fyrir hug- skotssjónum, að ef svo vildi til að þeir voru skáld, fannst þeim það ekki nein þvingun að lýsa Sovét-veruleikanum í anda hetjudáða og hugsýna. Slíkt skáld var t.d. Nikolaj Ostrovskí, sem dó árið 1936 aðeins 31 árs gamall, blindur og máttlaus af sárunum sem hann hafði hlotið í borgarastyrjöldinni. í skáld- sögu hans, „Stálið var hert“, sem byggir á hans eigin lífs- reynslu, hefur allt það, sem hjá svo mörgum sovézkum höfund- um er einungis eftiröpun, orða- gjálfur, dauður byltingarákafi og flokksagi, fengið líf og fersk leik. Söguhetjan, Pavel Karagin, hefur kosið sér Garibaldi að fyrirmynd. Hann fyrirlítur eign ir og elskar hina erfiðu rúm- helgi vinnunnar. Hann dreymir um félagsandann í verksmiðj- unni, um hamingjuna sem er fólgin í að lifa fyrir velfarnað annarra. Hann er hin eiginlega hetja Sovtéríkjanna, spegilmynd hinna mörgu ungu manna sem í ósérhlífni hafa gefið og gefa enn það bezta sem þeir eiga í þágu kommúnískrar uppbygg- ingar. Gallinn var bara sá, að Pavel Karagin varð eina leyfilega manngerðin. Því var haldið fram, að sósíalrealisminn byggi yfir leynilegum hæfileika til að lýsa sovétmanninum í senn eins og hann væri og eins og honum bæri að vera. Pavel Karagin hafði allt í einu við hlið sér þúsundir af byltingar- hetjum úr pappa, málaðar föls- uðum litum — og þessar pappa- um er aðeins fáum gefið — að hetjur svívirtu með sínu upp- logna ágæti unga fólkið sem uðu burt frá ritstörfum. Eða urðu þeir eftir í virkjum sínum og lærðu að tala mál, sem var bæði djarft og frjálst án þess valdhafarnir skildu það? Þeirri hlið málsins er ég ekki nægi- lega kunnugur; en ég held að ekki sé rétt að vanmeta lífs- kraftinn í andspyrnuhreyfingu neðanjarðar. Hins vegar skyldu menn ekki trúa, að slík hreyf- ing sé rækilega skipulögð eða setji sér pólitísk markmið. Hér er fremur um að ræða loftop til að geta dregið andann, hefð- ir frá fyrsta kraftmikla skeiði byltingarinnar sem eru varð- veittar og verndaðar af smáhóp um manna, frjálslyndi sem er ofið inn í ljóð og stuttar nátt- úrulýsingar, hér er um að ræða ástina og allt hitt sem aldrei breytist. Bókin, sem ég fékk með herkjubrögðum að borga sjálf- ur, var úrval af ljóðlist Georgíu, þýtt á ensku af konu sem hét Venera Urushadze og hafði bú- ið 20 ár í Bandaríkjunum, en snúið heim aftur á þriðja tug aldarinnar. f þessari bók var m. a. gamalt söguljóð um hetj- una Amirani, sem var einn hinna útvöldu og hafði því til sönnunar fæðzt með gulltönn í munninum. „Betra en að lifa við skömm er að liggja með sæmd í gröf sinni,“ hrópaði hann einu sinni þegar vandi steðjaði að. Hann frelsaði þjóð sína undan drekum og djöflum. Hann kenndi mönnunum leynd- ardóm eldsins og listina að smíða vopn úr djásnum. En með því skapraunaði hann guðunum. Þeir gripu hann og negldu hlekki hans fasta við klöpp í Kákasus. Þessa sögu hafa Grikkir tekið og gert úr henni goðsögnina um Prómeþeif, sem öld fram af öld hefur ver- ið vinur allra þrákálfa og bylt- ingarmanna. Gladkov, hið merki lega sovézka ljóðskáld sem í æsku bjó nálægt fjöllunum í Kákasus, segir í sjálfsævisögu sinni að Prómeþeifur sé tákn skynseminnar og vinnunnar. Það hafi ekki verið guðirnir sem hlekkjuðu Prómeþeif við klöpp ina — það hafi verið auðmenn- irnir þegar þeir fangelsuðu verkamanninn. Eftir því ætti jötunninn þá að vera frjáls í Sovétríkjunum nú. En í ljóðaúr valinu frá Georgíu er hann al- tjent ennþá fangi, enda þótt hann feli sig á bak við annað nafn. ★ Síðasta daginn sem ég var í Tbilisi gekk ég á Fjallið helga, sem einnig er nefnt Davíðsfjall. í miðri fjallshlíðinni stendur kirkja, og kirkjugarðurinn er hin opinberi grafreitur afreks- manna í Georgíu. Fallegri kirkju garð hef ég aldrei séð, arnar- hreiður handa hinum látnu, haf ið hátt yfir bæinn. Langt í fjarska sjást snæviþökt fjöll. Hér hvíla skáld og vísindamenn Georgíu undir brotnum súlum, undir höggmyndum eða undir | klöppum sem eiga að tákna hið ástkæra föðurland. Hér sefur yzt í jaðri grafreitsins gömul skósmiðsekkja frá Gori — móð- ir Stalíns. Fuglarnir sungu. Bær inn lá í vormóðu fyrir neðan. Þegar ég gekk niður hlíðina aft ur fór ég hjá helli undir kirkj- unni. Þar stóð steinkista. Upp frá loki hennar steig kross senx krjúpandi kona vafði örmum. Hér liggur rússneska ljóðskáldið Alexander Sergejevits Griboje- dov grafinn. Hann var meðal ævitýramannanna í skáldskap Rússlands, frelsishetja frá tím» um Napóleons, andlegur bróðir Byrons. Lermontov lærði af hoi» um og heimsóttl gröf hans. Púsjkín hefur komið hingað t pílagrímsferð og Tolstol — og i seinni árum Gorki og Maja« kovski. Á steinkistunni við ræt. ur krossins liggja tvær bækur, og á annarri þeirra standa orð- in „Skilningur veldur kvöl'*. Það er heitið á frægustu bók Gribo- jedovs. í sannleika hafa þekk- ing og snilld í för með sér þjáp ingar. Það er hin napra kenn- ing, sem Fromeþeifur og þús« undir frelsisvina eftir hanu hafa orðið að sanna. Georgt Leonidze, gestgjafi minn við hinn konunglega miðdegisverð, þá á Stalín-skeiðinu Stalín-verð launin fyrir söguljóð um .... Stalín. Hann er ekki einn af þrákálfunum. En hvera vegna skyldum við hreykja okkur hátt? Að halda gegn straumn- um er aðeins fáum gefið — að segja já þegar aðrir segja nei, og nei þegar aðrir segja já út. heimtir hjarta hetjunnar. í Sovétríkjunum, þar sem gífur- legt vald er á fáum höndum, skilur maður skyndilega hvera konar hugrekki's var krafizt af Galilei. Svo hlægilega fjarstætt að segja að jörðin hreyfist, þeg. ar allir vita þó að slíkt er þvætt ingur! Svo fullkomlega fábjána leg að halda því fram að Stal. ín hafi ekki verið skynsamur og hjartahlýr, þegar allir sögöu að skynsemi og hjartahlýja væri einmitt einkenni hans! Aðalfundur Félags löggiltra rafvirkjaineistara Aðalfundur Félags rafvirkja- meistara í Reykjavík var haldinn í Þjóðleikhúgkjallaranum 10. þ.m. Úr stjórn og varastjórn áttu að ganga: Vilberg Guðmiundsson og Sigur oddur Magnússon, en voru báðir endurkjörnir. Stjóm- og varastjórn skipa nú: Árni Brynjólfsson, form. Vilberg Guðmundsson, ritari. Johan Rönning, gjaldkeri. Finnur B. Kristjánsson. Ólafur Jensson og Siguroddur Magnússon. KJistinn í Mosfellssveit Blaðinu hefur borizt til bárt* ingar K-listinn, barinn fram í MosfelLssveit til sveitarstjómair. kosninga. Er hann svohljóðandi; Aðalmenn: 1. Ásbjörn Sigurjónsson, forstj., Álafosisd. 2. Hreinn Ólafsson, bóndi, Laug. arbóli. 3. Magirét Siguirðardóttir, húsfrú, Sandgerði. 4. Sæberg Þórðason, bifr.stj., Ás- hamri. 5. Gestur Bjömsson, forstöð'um., Úlfairsá. Varamenn: 6. Sigurður Jakobsson, verkam., Reykjadal. 7 Ólafur Grétar Óskarsson, verkam., Álafossi. 8. Sigríður M. Jónsdóttir, for- stöðuk., Reykjahlíð. 9. Kristianna Jessen, húslirú, Borg. 10. Guðjón Haraldsson, jarðýtu- stjóri, Markholti.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.