Morgunblaðið - 16.06.1963, Qupperneq 10

M Ö R Ö t) N B' t 4 tí I Ð

Sunnudagur Í6. júní 1963
I.
ÞEGAR styrjöldin knúði dyra
á íslandi eins og óvelkominn
gestur sem ekki er hægt að
úthýsa, fórum við • nokkrir
smápattar í Vesturbænum að
hugsa í hljóði. Að þeim tíma
höfðum við ávallt hugsað upp
hátt eins og drengir gera,
sagt hug okkar allan eða
spurt óhikað þeirra spurninga
sem bærðust með okkur. Þá
var enginn hemill lífsreynsl-
unnar kominn inn í brjóst-
holið, þar var ekkert nema
áhyggjuleysi líðandi stundar
og fjólublá rómantík Jökuls-
ins.
En nú breyttist þetta skyndi
lega. Við gengum niður á
höfn, og áður en nokkur
vissi vorum við orðnir þátt-
takendur í þeirri alvarlegu
kokteilveizlu, sem kölluð var
orustan um Atlanshafið; sá-
um særða og dauða sjómenn
flutta í land úr erlendum
skipum og létum óátalið, þó
stríðið mikla græfi til ábyrgð
arríkari og viðkvæmari til-
finninga í brjóstum okkar en
þar höfðu áður bærzt. Síðan
höfum við aukið spönn við
lærdóm okkar, en samt hefur
lífshrynjandin aldrei kom-
izt nær því sem kallað er
kvikan í sálarlífinu en þessa
tvíbentu daga.
Það er víst betra að eiga
fyrir skuldum, heyrði ég full
orðna fólkið oft segja í þá
daga. Og þegar ég stóð á hafn
arbakkanum og virti álengdar
fyrir mér styrjöldina, spurði
ég sjálfan mig. „Skyldu allir
þessir menn eiga fyrir sínum
skuldum?"
Nú hefur þessi spurning
kallað á aðrar. Hvernig má
þetta vera? Að misvitrir leið-
togar geti tekið út úr lífs-
bankabók þessa lerkaða, tvíl-
ráða fólks hvenær sem „þjóð-
arnauðsyn krefur“?
En þrátt fyrir allt er gaman
að hafa lifað svo langan dag
og fengið tækifæri til að taka
þátt í heimsstríði Arnar
Arnarsonar. Einhvern daginn
þegar ég kom heim að aflok-
inni rannsóknarferð niður á
Sprengisand var flett upp í
Illgresi Arnar með þeim
afleiðingum, að hann og
Churchill skipuðu sæti príma
donnunar í Ijóði þess dags.
Síðan hefur Örn ávallt verið
kær og hollráður vinur.
Það var því ekki út í hött
að mér skyldi finnast ástæða
til að hafa sérstakar mætur
á þeim manni, sem Örn Arn-
arson hafði ort til þessi
mergjuðu orð:
Þú siglir úr Vesturvegi
og vitjar þíns ættarlands
með forvitni ferðalangsins
og feginleik útlagans,
því ísland var ætíð þitt
draumland...........
Þannig réttir skáld skáldi
hönd yfir haf og hvíta boða.
Það var gaman að vera til
í ferskri upplifun þeirra
stóru stunda, þegar einhverj-
ir ágætustu fulltrúar íslenzkr
ar menningar austan hafs og
vestan snertu hörpustreng
hvor annars. Síðan hef ég
ávallt séð Guttorm J. Gutt-
ormsson í eilífðarljósi póe-
tískrar viðkvæmni og óbil-
andi drengskapar.
Guttormur gefur öndunum (Ljósm. Mbl. Sv. Þorm.)
II.
Og nú er Guttormur kom-
inn í fylgd með Bergljótu
dóttur sinni til landsins í boði
Loftleiða og Þjóðræknisfé-
lagsins og mér hefur orðið að
ósk minni að hitta hann og
rabba við hann nokkra stund
og full ástæða eftir svo lang-
an og vafasaman formála að
taka til hendi og spinna þráð
þessara örstuttu, en hlýju
kynna.
„Ég er sveitamaður", sagði
hann og rétti mér höndina,
„en þú ert borgarbarn, er það
ekki? Mér líður vel í sveit-
inni og þér í Reykjavík gæti
ég trúað og ég skil það, því
í engri borg hefði ég getað
unað nema Reykjavík. Hún er
einhver fegursta borg sem ég
hef séð, hrein og göfug og
góð eins og fólkið".
Svo ták hann þéttingsfast
í hönd mína og ég fann, að
þessi orð voru mælt af
væmnislausri viðkvæmni og í
þeim lá eitthvað af því sem
ég hafði fundið í orðum séra
Matthíasar, þegar hann segir:
Munið að skrifa meginstöfum
manna vit og stórhug sannan.
Handtakið eins og undir-
skrift undir flekklausa yfir-
lýsingu. Þetta voru ekki inn-
antóm orð gamals manns,
ekki skjall, heldur álög. Og
Guttormur hélt áfram:
„Ég hef ekki kynrizt æsk-
unni“, sagði hann, „en ég veit
að hún er góð. Og íslenzkar
stúlkur eru þær fallegustu í
heimi. Ég vildi ég gæti farið
heim með fangið fullt af ís-
lenzkum stúlkum, þær eru
blóm“.
Við gengum eftir Austur-
stræti og vorum á leið með
Ragnari Jónssyni upp í Tröð
að fá okkur kaffi. Ragnar
kom aðvífandi þar sem við
stóðum, enginn vissi hvaðan,
hvernig né hvers vegna; hann
flaug bara til okkar fyrir til-
verknað einhverra misvinda
eins og dagblaðið sem ein-
hver hefur skilið eftir á
skemmtigarðsbekk og maður
er feginn að fá allt í einu upp
í hendurnar fyrir lítinn pen-
ing. „Komið þið upp í bílinn,
strákar, við skulum fá okkur
kaffi“, sagði hann í símjm
létta tóni. „Það er svo óum-
ræðilega gaman að lifa. í
morgun gerði ég samninga
um útgáfu á verkum tveggja
skálda, Stefáns frá Hvítadal
og Davíðs Stefánssonar. Það
er ekki til ein lína eftir Davíð
í bókabúð, ekki ein einasta
lína. Og þjóðin sættir sig
ekki við það“.
Guttormur sagði:
„Ég dáist að öllu hér
heima, bókmenntunum, lifn-
aðarháttum fólksins, starfsvilj
anum, þrekinu. Þið hafið jafn
vel menntamenn aflögu og
getið sent þá til útlanda og
mér er sagt, að íslenzkir húsa
meistarar hafi teiknað húsin
hér í Reykjavík, það er stór-
kostlegt. Margir hafa fengið
vinnu vestanhafs fyrir það
eitt að þeir hafa verið af ís-
lenzku bergi brotnir. fslend-
ingar ættu að vera dreifðir
um öll lönd, þá mundi heim-
urinn batna.
. Ég veit ekki til þess að
nokkur íslendingur hafi verið
settur í tugthús í Kanada".
„Hvað hefur komið þér
mest á óvart hér á landi?“
spurði ég.
„Á óvart. Ekki neitt. Ég
fylgist dyggilega með fram-
förunum og veit að ekkert er
svo lygilegt, að það geti ekki
gerzt hér heima. En nú fer
ég að hætta að geta fylgzt
með, það er kominn tími til
ég dragi inn hornin".
„Þú ert of ungur til þess“
skaut Ragnar inn í.
„Blessaður, þú hefðir átt að
sjá mig fyrir tveimur árum,
þá fann ég ekki fyrir elli.
En þá missti ég bæði konuna
og eina dótturina og næstu
þrjú árin þar á undan var
lögð á mig sú raun, að horfa
upp á veikindi þeirra án þess
að geta aðhafzt. Þá fór að
sjá á mér. Ég átti góða konu
og myndardóttur. Ég hef lifað
langan dag og verið mjög
hamingjusamur, notið lífsins
og gleðinnar, og með dálítilli
varúð og fyrirvara mætti
segja að lífið hafi leikið við
mig. Árferði hefur engin áhrif
á mig. Mér er alveg sama,
hvort það er gott eða illt í
ári. En á ég að segja ykkur
yfir hverju ég gleðst mest. Ég
gleðst mest yfir því að ég
veit, að ritmennska er á háu
stigi hér heima. Hér hafa
alltaf verið mörg ágæt skáld
og eru enn. Það er alltof lítið
fyrir íslendinga að hafa að-
eins fengið eitt Nóbelsskáld,
alltof lítið. Samanborið við
flestar aðrar þjóðir ættuð þið
nú að geta státað af þremur
eða fjórum Nóbelsskáldum.
Ég hef lesið flest þessi er-
lendu Nóbelsskáld og þau
standa mörgum íslenzkum
skáldum að baki“.
„Þú sagðist fylgjast með
hér heima, Guttormur. Færðu
blöðin?"
„Já, ég fæ alltaf Morgun-
blaðið. Þegar ég kom hingað
heim 1938 í boði ríkisstjórn-
arinnar, var mér tekið tveim-
ur höndum af öllum, en fóir
sýndu mér eins mikla og góða
vináttu og Valtýr Stefánsson.
Ég sakna vinar í stað. Hann
var yndislegur maður. Valtýr
sagði við mig: „Þú færð Morg
unblaðið, meðan þú lifir“. Og
það hefur hann staðið við
hingað til. Ég fæ það reglu-
lega. Valtýr skrifaði mér
mjög hlýtt og vinsamlegt bréf,
en skrift hans var svo .ein-
kennileg, að ég hefði getað
spilað óperu á píanó eftir
stöfunum, þeir voru eins og
nótur í laginu, en einhvern
veginn komst ég fram úr
þeim. Kannski var það vegna
þess að ég kann dálítið fyrir
jp SafJ[
mér í lúðraspili, en það er
ekki mikið. Ég hugga mig
við það, að enginn er svo
mikill meistari að listin eigi
ekki eitthvað inni hjá hon-
um“.
„Og á hvað spilaðirðu,
trompet? “
„Nei, kornet. Trompetin
eyðileggja allar lúðrasveitir
nú á dögum.Þauhafaskerandi
hljóð. Ég vona að Reykvík-
ingar hafi ekki trompet í sín-
um hljómsveitum. Þið þurfið
ekki að taka þetta svo há-
tíðlega after all, því það er
bara venjulegur skussi sem
talar“.
„Lífið hefur leikið við þig,
sagðirðu".
„Já, ítrekaði Guttormur.
„En þú hefur leikið við
Ijóðlistina?"
Það kom eins og hik á hann
við þessi áleitnu orð og það
var gott að geta fengið sér
kaffisopa og úthugsa svarið.
„Þú segir það“ sagði hann
dræmt. „Mér datt aldrei í hug
að ég ætti eftir að verða lið-
tækur í ljóðlistinni. En svo
einn góðan veðurdag kom
viðurkenningin eins og vor-
boði héðan að heiman. Sigurð-
ur Júlíus Jóhannesson kom
til Vesturheims og fór að
hrósa skáldskapnum mínum.
Það kom flatt upp á mig. En
hann var Austur-íslendingur
og í mínum augum var það
sama og hann væri einherji
úr Valhöll. Hvað átti ég að
gera eða segja við þessum
orðum? Lúinn bóndi og basl-
hagmenni".
„En af hverju byrjaðirðu
að yrkja?“
„Af einskærri lotningu við
íslenzka ljóðlist. . Hún' er
bezta ljóðagerð sem til er, ef
ég dæmi af þeim kynnum sem
ég hef haft af heimsbók-
menntunum, og þau eru nú
orðin allnáin því ég hef jafn-
vel lesið bókmenntir eftir
eskimóaþjóðflokka. Ég held
því fram að Frakkar séu
fremri öðrum Kanadamönn-
um í skáldskap, þó enginn
þeirra hafi komizt fram úr
Stephani G En eitt merkileg-
asta skáld Kanada var indí-
ánastúlka, Pauline Johnson
hét hún. Hún var dóttir enskr
ar konu og indíánahöfðingja
í Ontario. Hún skrifaði á
ensku. Hún er frumlegasta
skáld Kanada. Hún orti mest
um indíána og líf þeirra, og
harðræðið sem þeir voru
beittir af hvítum mönnum.
Ég ætla ekki að snerta við
því að vitna í ljóð hennar, því
minnið er farið að bila. Ég
er orðinn 85 ára gamall. En
hitt man ég að segja ykkur
frá, að henni var boðið að
koma til hirðar Edwards kon-
ungs og lesa upp ljóð eftir
sig, og það gerði hún. Og
Kanadastjórn hefur gefið út
stamp eða frímerki, eins og
þið kallið það, með mynd af
henni. Aftur á móti er raun
að horfa upp á það, að Ox-
fordháskóli, sem nú hefur
gefið út úrval úr enskri ljóða-
gerð í Kanada, lætur undir
höfuð leggjast að birta eitt
einasta ljóð eftir hana. Menn-
ingin er ekki alltaf mest þar
sem titlarnir eru fínastir. En
þeir létu sig hafa það að
birta ljóð eftir alls konar leir-
skáld í þessari bók.“
„Jæja, ég hélt þaS væru
ekki til leirskáld neins staðar
nema á fslandi," sagði ég.
Framhald á bls. lö.