Morgunblaðið - 16.06.1963, Síða 15

f
I
' íí ; ' » ! ei ' s;v :>•
Sunnudagur 16. júní 1963
M
Ö R C ÍI IS B t A Ð Í Ð
— í fáum orbum
Framhald af bls. 10
„Þau eru fæst þar, ó bless-
aður,“ sagði Guttormur.
„En segðu okkur eitt, voru
foreldrar þínir ljóðelskir.“
„Þeir voru afskaplega fá-
tækir og frumbýlislífið erfitt.
Þau fluttust frá Fljótsdalshér-
aði 1875. Þau sögðu mér að
ástandið heima hefði verið
mjög ömurlegt, ekki sízt
vegna eldgosa, og lá aska yfir
gróðri og grösum. Móðir mín
saknaði alltaf fslands. Hún
var bókmenntakona og orti
sjálf ljóð, bæði í Framfara og
Leif, sem voru eins konar
undanfarar Heimskringlu og
Lögbergs. Og bækur góð-
skáldanna voru til á æsku-
hgimili mínu. Hún sá fyrir
því, að við fengjum þessar
bækur lánaðar. Heimilisbóka-
safnið var annars aðallega
guðsorðabækur. Faðir minn
trúði á Kanada. Hann áleit
það yrði gott land fyrir af-
komendur íslendinga vestan-
hafs. Og þar var hann réttur.
Börn landnámsmannanna
hafa gengið vel fram.
Kanada er á margan hátt
gott land. En frá þeim tíma
sem foreldrar mínir komu
þangað og fram undir alda-
mótin var þar ekkert nema
ördeyða. Winnipeg var þorp
með litlum umsvifum. Um-
hverfis borgina akrar og
teygðu sig eins og bleikir
fingur í allar áttir, en mest
bar á maís-stönglunum, sem
gátu orðið 7 metrar á hæð.
Nú er engu líkara en borgin
hafi étið landið. Maísinn og
akrarnir eru horfnir og borg
komin í staðinn. Winnipeg
sígur eins og hraun yfir
gróðurlendið. Hún er ekki
lengur þorp heldur stórborg.
Faðir minn keypti tvær lóðir
við aðalverzlunargötuna, sem
nú er og heitir Princess
Street, og greiddi þær niður
með 100 dollurum. Seinna
langaði hann út í sveitirnar
að kynnast betur við land og
fólk og þá seldi hann lóðirnar
sínar við sama verði. Nú væri
hægt að kaupa heilar sveitir
fyrir það sem fengist fyrir
þessar lóðir.“
„Átt þú nokkrar lóðir á
Eyrarbakka?" spurði ég Ragn-
ar.
Hann brosti og gaf lítið út
á spurninguna. „Veljið þið
handa mér stóra köku,“ kall-
aði hann til fraukunnar. En
ég spurði Guttorm hvort
hann hefði ekki þekkt Step-
han G.
„Jú,“ svaraði hann, „ég sá
hann nokkrum sinnum og
hafði bréfaskipti við hann.“
„Hvað varstu gamall, þegar
foreldrar þínir dóu?“
„Ég var sjö ára þegar móð-
ir mín dó, en fimmtán þegar
faðir minn lézt. Þá létti ég
akkerum og sigldi um allar
sveitir Kanada í leit að at-
vinnu og komstmeira að segja
suður til Dakota. Þá byrjuðu
hendurnar á mér að stækka.
Síðan var ég um skeið í
Winnipeg. Þá urðu þrjú flóða-
sumur og flæddi yfir engjar
og haglendi og þótti mér ráð-
legast að fara vestur til
Grunnavatns og gerast píón-
eer í þessari frumbyggð. Þar
eignaðist ég konuna mína, svo
þessi ágæta byggð á þó nokkra
hönk uþp í bakið á mér.
Þeir höfðu ágætis lestrarfélag
þar og ég las margar íslenzk-
ar bækur, kynntist meðal ann-
ars ljóðum Einars Benedikts-
sonar og var fjarska hrifinn
af þeim. En síðan missti ég
áhuga á algyðistrú hans, þó
ég haldi áfram upp á ljóðin.
Mér finnst Stephan G. koma
okkur meira við. Ég held að
Paradís og Helvíti sé sami
staður og skilyrði fyrir þá
báða eru hvergi betri en hér
á jörðu.“
„Hefurðu séð nokkuð ó-
hreint?“
„Ég er sannfærður um að
það eru bæði til draugar og
andar og allt mögulegt fleira.
Heimarnir eru tveir; sá sýni-
legi er bara skugginn af hin-
um andlega, en hann er aðal
heimurinn. Ég hef reynt að
lýsa. þessu í kvæði sem ég
orti til Ragnars Kvarans,
frænda míns, en það er önn-
ur saga.“
,Ertu trúmaður, Guttorm-
ur?“
„Ég er skírður og fermdur
í lúthersku kirkjunni, en svo
er ég auðvitað kirkjuleys-
ingi.“
„Af hverju segirðu auðvit-
að?“
„Ég trúi ekki á biblíuna
sem guðsorð, að minnsta kosti
er ég sannfærður um að
Gamla testamentið er ekki
annað en þjóðsögur og skáld-
verk. En ég trúi á mannúðar-
kenningar Krists. Ég vil sem
allra minnst hætta mér útí trú
arbrögð, því þau enda ávallt í
einhverri flækju, sem enginn
getur greitt úr. Svo er ég far-
inn að eldast og hef ekki þá
kappræðugleði sem áður var.
Við vitum ekki hvenær við
byrjum að eldast, það getur
orðið okkur að falli. Ég þekki
skáld, sem hafa eyðilagt mörg
af Ijóðum sínum vegna þess
þau fóru að breyta þeim á
gamals aldri. Það á að segja
okkur hvenær við erum orðn-
ir gamlir, við finnum það ekki
alltaf sjálfir."
„En þú ert eins og ung-
lamb,“ sagði Ragnar.
„Þú ert ekkert farinn að
eldast," sagði ég.
„Jú, góði minn,“ og ég sá
hann tók fastar um stafinn.
III.
Við.stóðum nú upp og þökk-
uðum Ragnari fyrir kaffið,
gengum út í Austurstræti og
nokkurn spöl um bæinn og
skáldið dáðist að öllu sem fyr-
ir augu bar. Hann sá Reykja-
vík með sömu augum og
barnið kertaljósin á afmælis-
kökunni sinni..„Er þetta aðal-
markaðstorgið?“ spurði hann
og benti á Hállærisplanið.
Svo gengum við upp á
skrifstofur Morgunblaðsins og
bundnum endahnútinn á sam-
talið. Þegar við vorum orðnir
tveir einir bað ég hann að
segja mér undan og ofan af
lífi hans. Hann sagðist búa við
íslendingafljót á landnáms-
jörð föður síns, en nú væri
sonur hans tekinn við búinu
að mestu. Heimili þeirra er
tæpar 100 mílur frá Winni-
peg, eða um það bil þrjór
mílur frá Sandy Bar, sem allir
ljóðvinir hljóta að þekkja.
„Jörðin okkar heitir Víðivell-
ir,“ sagði hann, „og stendur
við Riverton, sem er senni-
lega enskasti bær sem til er
í heimi fyrir utan London
Hann hefur breytzt mjög mik-
ið frá því ég man fyrst eftir
honum. fslendingar eru þar
nú í miklum minnihluta. Samt
halda þeir trúnað við blóð
sitt og uppruna. fslenzkan lif-
ir góðu lífi vestan hafs og er
töluð miklu betur og réttar
en fyrir mannsaldri, en þá var
enskt vatnsbragð af henni
eins og þú getur séð af kvæð-
inu Winnipeg Icelandic, sem
er skrifað á vestur-íslenzku,
eins og hún þá var töluð.
Menn vanda sig nú miklu
betur, þegar þeir tala móður-
málið. Og mikið af yngri kyn-
slóðinni talar og skilur ís-
lenzku, ég vil kannski ekki
segja af þeirri allra yngstu,
en hún er mállaus anyway.
Það er alltof mikið veður gert
útaf því að íslenzkan sé að
deyja í Vesturheimi. En
það nær engri átt. í mörg ár
hefur verið sagt að íslenzkan
sé á seinasta sálminum, en
hún hefur alltaf komið aftur
jafn fersk, og enn heldur hún
velli. Spurðu bara þá sem
ferðast um fslendingabyggðir.
Öll mín börn geta lesið Morg-
unblaðið. En þú varst að
spyrja um jörðina. Hún og
móðurmálið eiga margt sam-
eiginlegt, við eigum að rækta
hvorttveggja.
Það má víst heita að sonur
minn sé stórbóndi. Við höf-
um 40 kýr af Aberdeen Angus
kyni, þær eignast kálfa í apríl
eða maí og við seljum þá á
haustin bandarískum kaup-
mönnum í Winnipeg, en þeir
flytja þá til Bandaríkjanna og
gera úr þeim markaðsvöru
með því að ausa í þá kostbæru
fóðri. Við getum selt allt að
40 kálfum á hausti fyrir 100
—130 dollara hvern kálf.
Þetta er miklu arðbærári at-
vinnuvegur en akuryrkja. Áð-
ur fyrr stundaði ég akuryrkju,
en er nú hættur því. Naut-
gripirnir ganga úti sjálfala
allt árið og þola mjög vel
kulda. Þeir þurfa auðvitað
mikið hey, en við eigum gott
land og góðar grasnytjar."
„Hefur þér líkað vel að
vera bóndi, Guttormur."
„Ágætlega, það er bezta
staða sem til er fyrir skáld.
Maður getur þá ort við verk
sín. Ég hef ort öll mín ljóð
við vinnuna úti við. Ég geymi
þau í huganum, þangað til ég
er orðinn ánægður með þau,
eða eins ánægður og ég get
orðið, en þá skrifa ég þau nið-
ur á blað og hreyfi ekki við
þeim nema kannski ég breyti
orði og orði á stöku stað. En
ég tel það ekki markvert, sem
ég hef ort.
Bóndinn getur ekki setið
með púða undir fótunum og
starblínt á naglahausa í
veggnum og nagað margar
pennastengur, meðan hann
bíður eftir innblæstri. Hann
verður að moka flór, sitja á
rakstrarvél, gefa skepnunum,
hugsa, yrkja. Mér er óhætt að
fullyrða að Stephan G. hafi
ort meira við vinnuna úti við
en margir halda. Dóttir hans
sagði mér einhvern tíma, að
hann hafi stundum komið
hlaupandi heim, hripað niður
á blað fáein orð eða setningu
sem hann vildi ekki gleyma,
og svo út aftur. Hann var mik-
ill starfsmaður og vann baki
brotnu, það er rétt. En við
skulum ekki gleyma því að
hann átti góða konu, já skör-
ung, og hún leit eftir búinu.
„Yfirleitt leiðist mér sá söng-
leikarinn sízt, sem grípur oft-
ast og bezt í sem flestasta
strengi," skrifaði hann mér
eitt sinn í bréfi, sem nú er
löngu glatað.
Mér finnst Stephan mesta
skáld íslands fyrr og síðar.
Líttu á kvæðabálkinn „Á ferð
og flugi“. Hann er stórkostlegt
andlegt afrek. Ég met Stephan
G. mest allra skálda, en hef
líklega einna helzt lært af
Þorsteini. Af honum lærðu
allir.“
„En þekktirðu Káin?“
spurði ég Guttorm að lokum.
„Hvort ég þekkti!“
„Kanntu nokkra vísu eftir
hann, sem hefur ekki verið
prentuð?“
„Ég held þessi vísa hafi
ekki verið birt á prenti. Hún
er eldgömul. Hún er svona:
Sól til viðar sígur
svefninn lokar brá,
fugl til hreiðurs flýgur,
fellur húmið á,
fölnar aftanroða rós;
á villigötum Vesturheims
vantar meira ljós.
En hefurðu heyrt söguna af
því, þegar hann fór inn í ránd-
húsið, þar sem þeir snúa við
lestunum. Þangað mátti eng-
inn fara og lágu við þungar
sektir. Nú kemur Káinn inn
í eitt slíkt hús og er svínkað-
ur og hefur líklega villzt
þarna inrt. Járnbrautirnar
höfðu sérstaka lögregluþjóna,
og nú rekst Káinn á einn þess-
ara varðmanna í rándhúsinu.
Hann gengur til Káins og
spyr: „Til -hvers kemur þú
hingað inn?“ „Ég kom til að
snúa mér við,“ svaraði Káin.
Það lét pólitíið gott heita.
Káinn orti mikið af ljótum
vísum og skömmóttum. Hann
sagði einu sinni við mig: „Ká-
inn hefurðu kynnzt, en
Kristjáni Júlíusi ekki.“ Káinn
var aðeins einn flöturinn á
þessum sérstæða manni."
M

Árnesingafélagið í Reykjavík
H reppamenn
Jónsmessunótt
A
Arnesinga
verður að Flúðum í Hrunamannahreppi laugardaginn
22. júní n.k. og hefst kl. 21:30. Meðal skemmtiatriða
verður kórsöngur, Söngfélag Hreppamanna syngur
undir stjórn Sigurðar Ágústssonar í Birtingaholti og
Karl Guðmundsson leikari flytur skemmtiþátt. Hljóm-
sveit Óskar Guðmundssonar leikur og syngur fyrir
dansi. Heiðursgestir mótsins verða Ingibjörg Jónsdóttir
frá Háholti, Bjarni Jónsson frá Galtafelli og frú og
Kjartan Jóhannesson á Stóra-Núpi.
Bílferð frá Bifreiðastöð íslands kl. 14.
Kvöldverður verður snæddur í félagsheimilinu á Flúð-
um kl. 19. Nauðsynlegt er að tilkynna þátttöku í síðasta
lagi fimmtudaginn 20. þ.m. í símum 17875, 24737 og
32465 og verða þar veittar allar nánari upplýsingar.
Árnesingafélagið í Reykjavík.
Bezt að auglýsa í Morgunblaðinu -
Proven Pumps
Bmnndælur — lensidælur — olíudælur
Vélknúnar og rafknúnar frá WESTERN BRASS-
WORKS U.S.A. fást nú í miklu úrvali fyrir stór og
smá vélskip, bændabýli, sumarbústaði, gosbrunna,
tjaldstæði (camping), iðnað o. fl.
Rafdælur fyrir 6, — 12, — 24, — 32 og 110 volt
jafnstraum og 220 volta riðstraum.