Alþýðublaðið - 12.01.1930, Síða 2

2
SRIiÞVÐUBHABn
Húsnæðið I
Andstæðingar jafna'ðarmanna
hafa tvær mótbárur mest á lofti
gegn jafnaðarstefnunni og oftast
•fcáðar í sömu andránni. Hin fyrri
er sú, að jafnaðarstefnan sé hug-
sjónalaust matarþref, að ein-
göngu sé barist fyrir hærra
kaupi, styttri vinnutíma, betri
fatnaði og húsakynnum. Hin er:
að þótt hugsjónir jafnaðarstefn-
unnar séu góðar og^fagrar, þá
séu þær óframkvæmanlegar. Þær
séu að eins loftkastalar óhag-
sýnna skýjaglópa.
Hver meðalgreindur maður sér
óðara og skilur, að ekki getur
p.etta hvorttveggja staðist. Sé
önnur ásökunin rétt, getur hin
ekki haft við rök að styðjast.
Þeir, sem nota báðar þessar á-
sakanir jöfnum höndum, slá því
vopnin úr höndum sér.
Vissulega eru jafnaðarmertn
hugsjónamenn. Þeir eru 'þess full-
vissir, að hæfileikar mannanna
til þess að taka framförum, verða
þroskaðri, betri og vitrari, séu
takmarkalausir. En jafnaðarmenn
sjá það líka og skilja, að lifskjör-
in, hin efnalegu skilyrði, valda
miklu um það, hvort hæfileikinn
til þess að taka framförum fær
að njóta sin.
Hungruðum manni er matur-
inn dýrmætastur allra gæða,
þyrstum drykkurinn, syfjuðum
svefn, þreyttum bvild, köldum og
klæðlausum húsnæði og föt.
Lífskjörin móta mennina.
Sá, sem alt sitt líf verður að
strita baki brotnu til þess að afla
sér og sinum matar og fata og
þaks yfir höfuðið, metur þessi
gæöi margfalt á við hinn, senr
fær þau 'fyrirhafnarlaust eða fyr-
irhafnarlitið og metur þau til
jafns við drykkjarvatnið og and-
rúmsloftið.
Sá, sem hvert kvöld kemur
heim dauðþreyttur af stritvinnu í
köld og óvistleg húsakynni og
strax verður aö leggjast til hvíld-
ar til 'þess að safna kröftum und-
ir erfiði næsta dags, á þess lítinn
fcost að njóta heimilisunaðar, afla
sér fræðslu og þekkingar eða
gleðja sig við lestur góðra —
dýrra — bóka. Sá, sem aldrei á
til næsta máls, getur ekki veitt
sér það að ferðast um og njóta
náttúrufegurðar, eða skreyta hí-
býli sin fögrum — dýrum —
munum.
Við jafnaðarmenn Iítum svo á,
að til 'þess að mennirnir geti not-
ið sín, hafist á hærra þroskastig,
verði að létta af þeim bölvun fá-
tæktar og réttarmismunar.
í meira en 20 aldir hefir kristn-
um mönnum verið kent að biðja:
Gef oss í dag vort daglegt
brauð.
Þeim hefir verið sagt, að þetta
væri ekki ölmusubæn. Þeim hefir
verið sagt, að ef þeir bæðu á
réttan hátt, í verkum sínum,
Reykjavik.
myndi þeim veitast daglegt
brauð. Það þýðir: að hver, sem
vill vinna, hvort sem hann getur
það eða ekki, á rétt á þvi að
fá daglegt brauð.
Hvað er daglegt brauð?
„Daglegt brauð er alt, sem
heyrir til fæðslu likamans og
þarfa, svo sem: klaéði, skæði,
matur, drykkur, hús og heimili,"
hefir okkur verið kent að svara.
Þessar eru hinar brýnustu
nauðsynjar allra manna: daglegt
brauð. „Og hver, sem okrar á
brauði fólksins eða tekur það frá
þvi, honum mun útskúfaö verða,"
stendur í biblíunni eða einhverri
annari góðri bók.
Hafa allir Reykvikingar nægtir
daglegs brauðs?
Því fer fjarri. Fjöldi fólks, sem
vill vinna, sem vinnur baki
brotnu, skortir daglegt brauð. Og
hinir, sem ekki geta unnið eða
ekki fá vinnu, eru enn þá ver
famir.
Og þó er ísland rikt land.
Reykjavik auðug borg.
En hlutur hins vinnandi manns
er smár. Hann er afskiftur. Hann
yfirborgar alt. Auðmennirnii’
verða að fá ardinn. Arðinn af
vinnu hans, arðinn af inöskiftum
hans, arðinn af húsnœdi hans.
Þess vegna verður hlutur hins
vinnandi manns :svo smár, þegar
hann er búinn að skila aröi í alla
þessa staði og enn fleiri.
1 þessari grein skal að eins
rætt um eina tegund daglegs
brauðs: húsnæðið.
Húsnæðismálið hefir um langt
skeið verið eitt mesta vandamál
Reykjavikurbæjar. Á stríðstímun-
um stöðvuðust byggingar að
mestu, en fólki fjölgaði óðfluga
í bænum. Versnaði þá ástandið
um allan helming. Segir svo um
þetta í „Sögu Reykjavikur" eftir
Klemenz Jónsson:
„Þetta notuöu húseigendur
sér, sögöu leigjendum sínum upp
og settu leiguna upp úr öllu
mldi. Adrir keyptu hús hærra
veröi en edlilegt var og seldu
aftur meö uppsprengdu verdl.
Varö úr pessu öllu mjög óheil-
brigt brask.“
Svo Langt gekk þessi óhæfa, að
árið 1917 neyddist alþingi til þess
að setja húsaleigulög fyrir
Reykjavík. Með þeim var hús-
næðisnefnd gefið vald til að á-
kveða hámark húsaleigu, ógilda
uppsögn leigusamninga og banna
að taka íbúðarherbergi til annara
nota.
Lög þessi gerðu talsvert gagn.
Um tíma, héldu leigunni nokkuð
í skefjum, enda var^ íhaldinu og
öllum þeim, er áttu hús til að
leigja út, afar-illa við þau. Smám
saman fékk íhaldið lögunum
breytt sér í vil, unz það loks, er
það hafði öll ráð á alþingi, árið
1926, nam þau alveg úr gildi.
Þegar stríðinu lauk og enginn
hörgull varð á byggingarefni,
væntu ýmsir, að úr vandræðunum
myndi leysast af sjálfu sér. Svo
varð þó eigi. Húsaleigan fór sí-
hækkandi eftir þvi sem slakajÖ-
var á húsaleigulögunum og fram-
kvæmd þeirra. Húsabyggingar
voru ekki svo miklar að nægði
fyrir fólksfjölgunina S bænum. Á-
standið versnaði ár frá ári. Jafn-
aðármenn í bæjarstjórn (Hallbj.
Halldórsson) komu með tillögu
um, að bærinn tæki lán, 2 millj.
króna, til verkamannabygginga. 1-
haldið drap þessa tillögu, en
eyddi í þess stað mörgum hund-
ruðum þúsunda króna til þess
að hrófa upp „Pólunum". Jafnað-
armenn kröfðust þess, að frekari
ráðstafanir væru gerðar til þess
að halda húsaleigunni niðri. 1-
haldið svaraði með því að slaka
enn á húsaleigulögunum. Jafnað-
armenn kröfðust þess, að ítarleg
rannsókn væri gerð á húsnæði og
leigukjörum í bænum. Ihaldið
drap allar tillögur um það.
Þá tóku konur úr kvennadeild
Jafnaðarmannafélagsins sig til og
söfnuðu merkilegum skýrslum
um húsnæðisástand og leigukjör.
Sýndu skýrslur þessar, að ástand-
ið var ögurlegt, þröngbýli langt
úr hófi og leigan okurleiga víða.
En alt kom fyrir ekki. íhaldið
í bæjarstjórn skelti skolleyrum
við öllu þessu, taldi skýrslurnar
ekkert sanna.
Síðan hefir staðið sífeld deila
um húsnæðismálið I bæjarstjórn.
Knútur og íhaldsliðið alt hafa
stöðugt verið á móti öllum til-
íögum jafnaðarmanna, er hnigu
að því, að auka húsnæðið og að
lækka leiguna, og líka gegn því
að rannsaka húsnæðisástandið
Svarið var alt af eitt og hið
sama: að ástandið væri vel
sæmilegt, að frásagnir jafnaðar-
manna um ilt og óholt húsnæði,
óhæfileg þrengsli og okurleigu
væri tilbúningur einn, kosninga-
beita.
(Frh.)
Haraldur Guömundsson.
,Vöp
w H
danðnr.
»Morgunblaðið« tilkynti í gær,
að »Vörður« myndi látast í dag
eða næstu daga. Hefir líðan þessa
höfuðmáttarstólpa íhaldsins verið
afar-slæm undanfarið og þóttust
allir sjá það fyrir, að æfi hans
væri brátt á enda.
í dag lézt svo »Vörður« eftir
stutta, viðburðalitla og vesæla
æfi. Hefir andi hans hiaupið í
»ísafold« gömlu og þanið hana
mjög út; er hún nú tvíbreið. —
Árni frá Múla, sem lengi hefir átt
afætuathvarf hjá hinum látna, hef-
ir nú hlaupið i eldhús »ÍsafoIdar«
og á að fylla hana við og við.
,Mogga‘ og Hermaimi
lögreglustjóra hefir orðið all-tíð^
rætt um orðaskifti okkar Her-
manns á fundinum í K.-R.-húsinu,.
Skal því skýrt nokkuð frá þeim
hér. Það er rétt, sem Hermann
segir, að fleiri en einn gripu fram
í ræðu hans og verið gæti, að and-
svar hans hafi verið, eins og; hancí
segir í „Ingólfi": „Ég þekki oft
mennina, sem gripa fram í fyrin
mér; — ég hefi haft með sumas
þeirra að gera áður," þótt ég
heyrði ekki, að orðið „ofta
væri í svarinu. En það
skiftir minstu máli. Fundannentt
höfðu fullkomna ástæðu til þess
að ætla af orðum Hermanns, að
hver og einn, sem þeir höfðti.
heyrt grípa fram í fyrir honum,
væri lögbrjótur eða sakborinn
eða sekur 'fundinn hjá lögreglu-
stjóra um einhver afbrot. Grun-
inum var varpað á alla, sem
gripu fram í ræðu hans. Á þetta
benti ég Hermanni og skoraði é
hann að skýra frá því afdráttar-
laust og í áheyrn fundarins, hvort:
nafngreindur piltur, er var eina
þeirra, sem gripu fram í ræðut
hans, hefði verið sakborinn eða
fundinn sekur um einhver afbroþ
svo að lögreglustjóri „hefði haft
með hann að gera áður“. Her-
mann svaraði þessu samstundis
og afdráttarlaust neitandi. Var þá’
fengin sú yfirlýsing, sem ég ósk-
aði eftir, og lét ég þvi útrætt um
þetta mál, en benti Hermanm
hóglátlega á að haga ekki orðurp
sínum svo gálauslega framvegis,
að hann óviljandi varpaði grun á
saklausa menn. Að í orðum mín«
um hafi falist „illkvittni" í garð
Hermanns er að eins heilaspunl
sjálfs hans; eins og það líka er
tilhæfulaus uppspuni „Ingólfs"-
skrifaranna, að ég hafi talað gegnt
því, að bærinn léti gera góða
bamagarða og hafi kallað það að
„gera gælur við svínariið". Egj
kvaðst álíta góða bamagarða
nauðsynlega og gagnlega mjög,.
en kallaði það fáránlegan bama-
skap að halda, að þeir væm bót
allra meina, eins og ræða Her-
manns gaf í skyn. Bömin þurfa
fleira en bamagarða. Þau þurfæ
hollan og nægan mat, hlý föt„
góða skóla, góð heimili, vistíeg
og loftgóð húsakynni. ,Alt er þettai
enn þá nauðsynlegra en bama-
garðarnir, þóttr góðir séu. Hús-«
næðisástandið hér I bænum er
svo ægilegt böl, svo örðugur
Þrándur i götu alls góðs og
þroskavænlegs uppeldis, að þv|-
má aldrei gleyma. Utn 400 böm
búa í heílsuspillandi íbúðum, að
þvi er skýrslur herma, köldum,
rökum, dimmum og loftillum,
hreinustu gróðrarstíum fyrir sótt-
kveikjur og alls konar óheil-
næmi. Viða eru 4—8 böm í einní
herlrergiskytru auk fullorðins
fólks. Yfir 1000 börn búa í svo
þröngum íbúðum, að. ekki kemur
nema 3—15 ríunmetrar lofts á
íbúa hvern', þótt eldhúsin séi*.