Morgunblaðið - 27.05.1964, Qupperneq 17

Miðvikudagur .27. amí 1964
MORCUNBLADID
17
Stefán Jakobsson frá Galtafelli
F. 7. man 1895
D. 18. mai 1964
„JAFNAN kemur mér hann í
hug, er ég heyri góðs manns
getið“. í>essara fornu og fleygu
orða minntist ég, er ég frétti lát
Btefáns Jakohssonar, múrara-
meistara, frá Galtafelli. Margir
munu þeir, er minnast hans, en
allir munu þeir mæla eftir hann
á einn og sama veig. Hann var
drengur góður í sönnustu og upp-
runalegustu merkingu þess orðs.
Hjálpsemi og ósérplægni voru
ríkustu þættirnir í skapgerð
(hans. HetjuLund æðrulausrar,
karlmennlegrar rósemi bjó þar
að baki. Hinar fornu dyggðir
fléttuðust saman, rótfastar í raun
sannri alþýðuerfð, skírðar Oig
fegraðar í eldi rísandi hugsjóna
á morgni þjóðfrelsisins. Á tím-
um lausungur í manndómi og
manngildi er hoílt ag hafa fyrir
sér fordæmi manna eins og
Stefáns. Þeir munu margir, er
töldu sér það gæfu að hafa
kynnzt honum. í þeim línum,
sem hér fara á eftir, vil ég af
veikum mætti bera vitni um þá
gæfu, er mér var að því að
kvnnast Stefáni, slíkur sem hann
var.
Stefán var fæddur 7. marz,
1895, að Kampholti í Flóa, sonur
Jakobs Jónssonar frá Galtafelli
og konu hans, Guðrúnar Stefáns-
dóttur frá Ásólfsstöðum, en að
Kampholti bjuiggu þau hjónin
um nokkurt skeið, áður en Jak-
ob tók við föðurleifð sinni að
Galtafelli .Að Stefáni stóð hið
mætasta fól'k í báðar ættir. Á
Galtafell stafar sérstökum ljóma
ai listfræ.gg Einars myndhöggv-
ara, bróður Jakobs, en hin syst-
kinin, Bjarni bíóforstjóri og
Guðný kennslukona áttu og sinn
þátt í því að gera garðinn fræg-
an. Guðrún, móðir Stefáns, var
af góðum ættum komin, afkom-
andi séra Jóns Steingrímssonar
eldprests.
Galtafellsættin býr yfir rikri
faneigð og fjölibreyttum igáfum til
mótunar efnisins í nytsöm og
listræn form. Jakob á Galtafelli
var þjóðhagasmiður, er lagði
gjörva hönd á flestan efnivið.
Hann var lærður söðlasmiður og
skósmiður, en fékkst ekki síður
við smíðar í tré og járn. Hann
var bóngóður til þeirrá verka
fyrir sveitunga sína, en miður
fvliginn sér um endurgjald. Galt
búskapur hans og afkoma þess
mokkuð, og hefur viljað hneigjast
til hins sama hjá eftirkomendum
hans.
Stefán ólst upp með foreldrum
sínum að Galtafelli í hópi sytkina
sinna. Tvö þeirra lifa hann, þær
Jenny, 'húsfreyja í Vestmanna-
eyjum, og Sigríður, saumakona
í Reykjavík, en tvö voru hrifin
burt í blóma lífsins, Helga, er dó
um tvítugt og séra á Jón á Bíldu-
dal, er fórst með Þormóði. Nokk-
ur ár frá sex ára aldri var Stefán
í fóstri 'hjá ömmu sinni Helgu
Jonsdóttur og Stefáni stjúpafa
sinum á Ásólfsstöðum. Á þessum
fögru og blómlegu æskustöðvum
festi Stefán yndi. Náttúrufegurð
Þjórsárdals, er hann hafði dag-
langt fyrir augum á Ásólfsstöð-
um, varð honum æ síðan sérstak-
lega hugstæð. Átthagarnir höfðu
óhjákvæmileg og ómótstæðileg
éhrif á barnið og ungliniginn á
mótunarárunum og ófu sterka
þætti í skapgerð Stefáns. Þeir
þræðir slitnuðu aldrei, er tengdu
hann við átthagana. Hann hélt
jafnan lifandi og ástúðlegu vin-
áttusambandi við fól'kið þar og
þaðan og vitjaði átthaganna svo
oft sem hið mi'kla annríki hans
leyfði. Heimili hans stóg fólkinu
úr heimasveitinni jafnan opið.
Hugur Stefáns stóð til búskap-
*r. Hann fann sig í ætt við gró-
andann og gróðunmoldina og
hafði ríkar sonartilfinningar
gagnvart fósturjörðinni. Hann
vann foreldrum sínum dyggileiga
heima á Galtafelli. En það var
vor í lofti í þjóðlíifinu og mikil
gerjun hugmynda og hugsjóna.
Búökaparhættir allir í voru deiigl
Minning
unni. Stefán var framur um að
nema hið nýjasta og fullkomn-
asta. Hann sigldi után, er ísa
fyrri heimstyrjaldarinnar leysti,
og vann um skeið á herragarði á
Jótlandi oig aflaði sér gagnlegrar
búskaparreynslu. En jafnframt
opnaði hann dyr sínar út í heim-
in, náði tökum á má'li frændþjóð-
anna og var æ siðgan opinn fyrir
hugmyndun nýjunga og endur-
bóta, þótt á öllu slíku tæki hann
af varkáru raunsæi. Stefán tók
skömmu síðar við 'búskap af
fóður sínum, er helga?5i sig þá
allan smíðum. Árið 1926 kvæntist
hann eftirlifandi konu sinni,
Guðrúnu Guðjónsdóttur, fjölgáf-
aðri og mikilhæfri konu af góð-
um ættum. Hjónaband þeirra
var farsælt. Þau skildu hvort
annað út í æsar og studdu hvort
anngð til sjálfstæðs, persónulegs
þroska og skapandi athafna.
Þeirra var nútímahjónaband í
þeztu merkingu þess orðs.
Ekki hafði Stefán setið lengi
að búi sínu, er hann varð að
taka þá þungbæru ákvörðun að
skipta um ævistarf. Þótf hann
væri hraustmenni að burðum og
atorku, hafði heilsa hans beðið
hnekki þegar á barnsaldri. Hafði
hann tekið mein, er hann fé'kk
aldrei fulla bót á og gerði honum
illbærilegt að stunda heyskapar-
vinnu að þeirra tíma hætti.
Upplag hans og erfðir beindu
hug hans að byggimgarstarfsemi,
að búsikap frágengnum. Þau 'hjón
in fluttust því til Reykjavíkur
árið 1927 með elzta soninn
kornabarn. Stefán brauzt í því
að nema múraraiðn, þótt erfiðir
tímar færu í hönd, og gerðist
nemi hjá 'kunnum múrarameist-
ara, Óla Ásimundssyni. Var það
uppihaf traustrar, óslitinnar vin-
áttu við það fól'k. Stefán tók
sveinspróf árið 1932 og vann sem
sveinn í nokkur ár, en leysti
meistarabréf árið 1938. Þar með
var brautin rudd til umsvifa-
mikilla athafna Stefáns í bygg-
ingarstarfsemi á því mesta upp-
bygginigarskeiði, sem yfir þjóð-
ina hefur runnið.
Enginn, sem séð hefur, hver
hamhleypa Stefán gat verið við
múrverk og aðra byggingar-
vinnu, gat látið sér koma í hug,
að þangað leitaði hann hlífðar
frá áraun sláttarins í sveitinni.
Enda sást hann vart fyrir. Hann
bar að jafnaði þyngstu byrðarn-
ar, gekk undir þyngsta horninu,
fór fyrir öðrum til atlögu við
erfiðustu verkefnin, xvar átaks-
góður og snarpur, svo að af bar.
Það var hluti af hans persónu-
töfrum, að hann taldi aldrei
orkuskammtana, gekk ætíð feti
lengra í átaki sínu og hjálpsemi
en nokkrum bauð í grund. Orð-
in sem fylgdu voru fá, en hrein-
skilin og uppörvandi. Hið orð-
fáa fordæmi er óbrigðulast til
uppeldis og mannbætandi áhrifa.
Starfsvettvangur Stefáns var
einkum í íbúðabyggingum, bæði
við uppsteypingar, múrverk og
almenna verktöku. Þær bygging-
ar, sem Stefán hefur lagt hönd
að, eru orðnar ótalmargar, og
geta fáir með betra rétti talið
sig hafa byggt þessa borg. Senni-
lega naut Stefán sín bezt í um-
svifum sínum fyrstu árin eftir
heimsstyrjöldina síðari. Hann var
þá í blóma manndómsáranna
og verkefnin kölluðu 'hvaðanæva
að. Hann var einn af stofnend-
um Byggingarfélagsins Goða og
hafði á hendi umfangsmikla
verkstjórn og umsjón í stórbygg-
ir.gum félagsins. Fjölmöng verk
tók hann á eigin spýtur eða í
samvinnu við aðra meistara,
þ. á. m. starfsmannahús Sogs-
virkjunarinnar. Stefán sýndi af
sér þá einstöku ósérplægni í
starfi, að hann var ekki ánægður
með minna en að skila fullu
dagsverki, auk þeirrar verk-
stjórnar, er hann hafði á hendi
og var ærið starf. Ofan á það
bættist kvöldvinna við reiknings-
hald, en fyrir allt þetta vildi
hann í hæversku sinni tæpast
taka ful'l meistaralaun, heldur
vildi láta sem mest koma til
skipta meðal sveinanna. Lær-
lxngum sínum, sem voru all-
margir, reyndist hann í alla staði
vel.
Þótt Stefán væri vel bjarg-
álna, var það lanigt frá því, sem
orðið gat, hefði hann hirt jafn
niikið um viðskiptakjör sín sem
um afköstin. En hann var frá-
bitinn viðskiptahagnaði, og
fjármagns'hagnaður af eigna-
viðskiptum o. þ. h. átti sér tæp-
asit nokkra stoð í lífsviðhorfi
hans. Fyrir honum sneri rétt-
lætislÖgmálið á báða vegu. Hann
var vandaður og reiknaði í
lengstu lög með því, að aðrir
væru það jafnt á móti, jafnvel
eftir að reynsla var fengin af
hinu gagnstæða. Því fóru margir
með feitari kepp frá Stefáni en
þeir létu þar eftir. Á tímum
eiginvinnubyggingarhátta hafn-
aði margt kvabbið hjá svo
bóngóðum manni sem Stefáni,
og sumt af því ekki auðvelt til
reikningsfærslu. Eftir skipti við
Stefán stendur því margur í
þak'karskuld, sem að réttu lagi
væri fjárskuld. En hann var ekki
mikið að sýta það. Hann var
aiþýðuhollur með afbrigðum og
taldi sér viss laun í að vita sig
hjálpa lítils megnugum um fet
fram á við.
Þeim Stefáni og Guðrúnu varð
auðið þriggja sona, sem al'lir
hafa komizt til mikils þroska og
eru hinir vænstu menn. Þeir
eru: Hreggviður, sem til skamms
tíma var fulltrúi á skrifstofu
Skeljungs, en er nú við tækni-
fræðinám í Svíþjóð, kvæntur
Þórunni Björfgúlfsdóttur; Hrafn-
kell lyfjafræðingur, kvæntur
Guðbjörgu Jónsdóttur; og Ste-
fán Már, sem nú hefur nýlokið
löigfræðiprófi, kvæntur Kristínu
Ragnarsdóttur. Sonarbörnin eru
nú 11 að tolu.
Óþarft er að taka fram, hve
annt Stefán lét sér um þroska og
fremd sona sinna og umfram allt,
að þeir yrðu góðir drengir og
gegnir þjóðfélagsþegnar. Ekki er
það heldur mitt að hlaupa í blöð-
in með þakkir fyrir þann til-
styrk, er hann veitti þeim til
náms og húsbyggirugar. En svo
hjartfólgin var velferð þeirra
honum, að ljós lífs hans slokkn-
aði í þeim töluðum orðum, er
lýstu gleði hans yfir námsárangri
sonar og tengdadóttur. Þannig
bera hin góðu verkin launin í
sjálfum sér.
Þegar rætt er um syni Stefáns,
gefst mér tilefni til að vikja að
erindu mínu á þennan ritvöll.
Saman tróðum við skólagötuna,
Hreggviður og ég. Þá var ég í
nok'kur ár heimagangur á heim-
ili þeirra hjóna. Naut ég þar
óviðjafnanlegrar vinsemdar og
gestrisni. Stefán kallaði mig
stundum fóstursoninn í gamni.
En það var hlýja í því gamni,
og naut ég þeirrar hlýja í mörgu
síðan. Mun éig jafnan telja mig
í hópi hinna mörgu, er standa í
þakkarskuld við Stefán.
Félagslyndur var Stefán með
ágætum og félagslegur þroski
hans slíkur, að nægja mundi til
fullrar forskriftar í þeim efnum.
Samt tók hann ekki mikinn þátt
í félagsstörfum, meðan ég þe'kkti
til, enda var annríkið mikið.
Hann 'hafði mi'kið yndi af söng
og þeim félagsskap, er samsönig-
uv færir með sér. Var hann með-
al stofnenda Hreppakórsins og
Karlakórs iðnaðarmanna og söng
í báðum kórunum, í hinum síðar
nefnda meðan raddar hans naut
við. Guðrún hefur verið mjög
virkur þátttakandi í félagsmál-
um, og tók Stefán lifandi þátt
í þeim áhugaefnum. Gestkvæmt
var á heimili þeirra, og var þar
vettvangur fjörugra umræðna
oig skoðanaskipta um hin fjöl-
breytilegustu viðfangsefni lífs og
listar.
Átthagar. starf. heimili og
fjölskylda, allt steúdúr þetta
nærri manninum. En maðurinn
er þó fyrst og síðast einn. Stærsta
spurnin og dýpsti skilnimgurinn
varðar manninn sjálfan. Stefán
var heilsteyptur maður. Þar var
hreinn málmur a'llt í gegn. Mér
kemur hann helzt fyrir hugar-
sjónir með góðlátleiga kímni á
vörum og bros, sem er að breið-
ast yfir andlitið, í þann veginn
að bresta út í hjartanlegum
hlátri. Jafn vel man ég hrjúfa
höndina, er vissi að verkefnun-
um, og hlýja hjartað, sem vissi
að mönnunum. Hann var svo
sannur maður, að ég fæ vart
skilið, hvernig hann megnaði
það.'
Sem sannur maður mun hann
lengi í minnum hafður. Honum
fylgja fyrirbænir um heill hinztu
farar.
Bjarni Bragi Jónsson.
„ÞVÍ að hann vænti borgar á
traustum grunni, þeirrar sem
Guð er smiður að og byggingar-
meistari“.
Þessi orð ritningarinnar koma
í huga minn nú er ég minnist
með söknuði vinar míns, Stefáns
Jakobssonar frá Galtafelli. Þau
segja mér meira um lífsstarf
hans en allar þær taldar bygg-
ingar, sem hann reisti og nú vitna
um dugnað hans og ósérhlífni.
Og þótt verðmæti þeirra bygg-
inga sé mikið í dag þá eru þær
lítils virði hjá þeirri uppbygg-
ingu sem hann vann að í hugum
og hjörtum þeirra er nutu starfs-
krafta hans. Sá þáttur í bygging-
arstarfi hans mun lengst halda
nafni hans á lofti og vitna um
ágæti hans. Þeir voru ófáir efna-
litlu mennirnir sem leituðu á
náðir hans án þess að geta tryggt
greiðslu fyrir verkin, sem hann
vann fyrir þá, en traustið, sem
hann bar til þeirra, veitti þeim
ekki aðeins uppörvun í lífsbar-
áttunni heldur einnig trú á mátt
hins milda og sanna í hrjúfum
heimi. Þær voru ófáar stundirn-
ar sem hann bætti við langan
starfsdag þeirra vegna og einni^
ófáar aðfinnslurnar sem hann
fékk að heyra frá einum og öðr-
um- vegna þessarar iðju sinnar.
„En hann vænti borgar á traust-
um grunni, sem Guð er smiður
að“ og því bauð guðsneistinn í
brjósti hans honum svo að vera
og þannig að starfa. Þess vegna
var hann okkur öllum sem hon-
um kynntust, hvort sem við nut-
um verkkunnáttu hans eða ekki,
sönn fyrirmynd í hjálpsemi og
fórnfýsi.
Ég átti því láni að fagna að
vera næstum daglegur gestur á
heimili hans á annan tug ára,
sem vinur og skólafélagi sonar
hans og kynntist honum og heim-
ili hans því betur fiestu öðru
vandalausu fólki á unglingsárum
mínum.
Heimili hans var óvenjulega
menningarlega sinnað, enda var
Stefán heitinn kvæntur gáfaðri
og áhugasamri konu og voru þau
samhent í því að veita sonum sín-
um og þeirra vinum það eitt sem
þau vissu hollast Og bezt.
Svo sem « ður er að vikið hlaut
starfsdagur Stefáns heitins alltaf
að verða lengri en hollt var
heilsu hans, en hversu þreyttur
sem hann var að kveldi þá gaf
hann heimilinu sinn tíma. Ögun
hans við okkur drengina var á-
kveðin og orðfá en alltaf svo ein-
staklega hlý og jákvæð. Hann
var opinn fyrir öllu nýju og hann
tók virkan þátt í gleði okkar og
sigrum. Hann bar traust til
manns á þeim árum, sem það var
manni hvað mest virði. Þetta með
öðru sýnir ljóslega uppeldishæfi-
leika hans. Og víst er það að mik-
ið hefði maður viljað til vinna að
valda honum ekki vonbrigðum
vísvitandi. Slík er minningin um
hann í hugum þeirra er honum
kynntust. '
Ég sendi eftirlifandi konu
hans, sonum hans og fjölskyld-
um þeirra innilegar samúðar-
kveðjur og bið þá hugga sig við
það í sorg sinni, að við vinir
Stefáns heitins eigum allir ljúfa
minningu og lærdómsríka að
geyma að honum gengnum.
Árni Pálsson.
Isl. bændur í utanför
f NÆSTA mánuði munu 16
bændur og starfsmenn landbún-
aðarins fara í tíu daga kynnis-
för til Skotlands. Lagt verður af
stað héðan að morgni 16. júní
með flugvél Flugfélags íslands,
en snúið heimleiðis frá Glas-
gow að kvöldi þess 25. Um Skot-
land verður ferðalagið skipulagt
af Stéttarsambandi skozkra
bænda. Verður það í aðalatrið-
um þannig, að gist verður 4 næt-
ur í Forres í Norður-Skotlandi
og fimm nætur í Lanmark í Suð-'
ur-Skotlandi. Frá þessum stöð-
um verður farið í ýmsar ferðir,
heimsótt fjárbú, tilraunastöðvar,
landbúnaðarsýning og að lokum
verða skoðuð háskólabúin í ná-
grenni Edinborgar. Áætlaður
ferðakostnaður er 11 þús. kr.
Færri komust í ferð þessa
heldur en vildu, en í hana hafa
valizt bændur víðs vegar að af
landinu og frekast þeir, sem I
stunda sauðfjárrækt, enda munu
ferðalangarnir kynnast bezt
þeirri grein búskaparins.
Þátttakendur verða þessir:
Aðalbjörn Benediktsson hér-
aðsráðun., Laugabakka, V-Hún„
Ágúst Jóhannsson, Teigi, Fljóts-
hlíð, Árni Jónasson, Skógum,
Eyjafjöllum, Árni Jónsson, til-
raunastjóri, Akureyri, Böðvar
Jónsson, Norðurhjál., Álftaveri,
Eggert Ólafsson, Laxárdal, N,-
Þing., Guðmundur Guðmunds-
son, Efri-Brú, Gunnar Guðbjarts
son, Hjarðarfelli, Ingvar G. Jóns-
son, Gígjarhóli, Skag., Jakob
Jónsson, Varmalæk, Borg.,
Pétur Daníelsson, Þórukoti, V.-
Hún., Sigurður J. Líndal, Lækja-
móti, Sveinn Eiríksson, Steins-
holti, Árn., Sevinn Kristjánsson,
Efra-Langholti, Árn.
Fararstjóri verður Ólafur . E.
Stefánsson, settur búnaðarmála-
stjóri.
Skrifstofumaður
Síldarsöltunarstöð á Austurlandi, óskar eftir að ráða
reglusaman skrifstofumann yfir síldarvertíðina. —
Tilboð sendist afgr. Mbl. fyrir 1. júní nk., merkt:
„Sumarvinna — 9565“.