Morgunblaðið - 12.03.1965, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ
Föstudagur 12. marz 1965
SAMBAND UNGRA SJALFSTÆÐISMANNA
RITSTJORAR: GUNNAR GUNNARSSÖN, JON E. RAGNARSSON
OG RAGNAR KJARTANSSON
Áburðarverksmiðjunnar hX
EGGERT HAUKSSON:
Þjóðnýting
Frumvarpsstuldur Framsókuar — Sigur Kommúnistans!
SÍÐAN Áburðarverksmiðjan h.f.
var stofnuð hefur Einar Olgeirs-
son alltaf öðru hverju borið upp
frumvarp á Alþingi þess efnis,
að verksmiðjan yrði þjóðnýtt.
Hingað til hafa röksemdir fyrir
þessu þótt þvílík fjarstæða, að
jafnvel framsóknarmenn hafa
ekki léð þeim eyra, — hvað þá
aðrir! Málið hefur því verið
svæft, sem kallað er.
Nú hefur það gerzt, sem alþjóð
mun vera kunnugt, að framsókn-
armenn hafa snúizt svo rækilega
í málinu, að þeir hafa sjálfir
flutt á Alþingi frumvarp Einars
Um þjóðnýtingu Áburðarverk-
smiðjunnar h.f. Verður þessi kú-
vending framsóknarmanna ekki
skilin á annan veg en þann, að
eitthvað eða allt af þrennu hafi
átt sér stað:
1) að ný rök hafi komið fram,
sem mæla sterklegar með því en
áður, að verksmiðjan verði hrein
ríkiseign.
2) að Einar Olgeirsson hafi
komið viti sínu fyrir framsókn-
armenn.
3) að „brjóstvit" framsóknar-
manna fari þverrandi.
Auðleyst gáta
Tvær síðast töldu ástæðurnar
líta eðlilegast út. Kommúnistar
ættu a.m.k. að geta fallizt á þá
fyrri og sjálfsagt í hjarta sínu
á þá síðari. Allur almenningur
annar en framsóknarfólk veit, að
síðast talda ástæðan er þyngst á
metunum. Framsóknarmenn sjálf
ir vita ýmist ekki hvaðan á sig
stendur veðrið eða telja tíma til
kominn að snúast í þessu máli
eins og flestum öðrum.
Þótt þetta skýri málið, er ekki
rétt að útiloka að svo stöddu
fyrsta atriðið, er talið var upp
hér að framan sem hugsanlega
ástæðu fyrir hugarfarsbreytingu
framsóknarmanna, þ.e. að ný rök
hafi komið fram í málinu, sem
réttlæti frekar nú en áður þjóð-
nýtingu Áburðarverksmiðjunnar
h.f. —
Við skulum kanna greinargerð
framsóknarmanna með frumvarp
inu og eins ályktun Búnaðar-
þings nú nýlega um málið og
bera saman við rök Einars Ol-
geirssonar, er hann lagði frum-
varp sitt sjálfur fram sl. haust.
Einnig skulum við athuga, hvort
einhverjar breytingar hafi átt
sér stað með aðstæður Áburðar-
verksmiðjunnar h.f. á þessum
stutta tíma, sem liðið hefur á
milli og réttlæti hringsnúning-
inn.
Sami söngurinn
Meginrök framsóknarmanna
virðast þessi:
1) að í upphafi hafi allir „gert
ráð fyrir, að verksmiðjan yrði
ríkisfyrirtæki.“
2) „í hlutafé söfnuðust aðeins
4 milljónir króna frá öðrum hlut
höfum en ríkinu, en að öðru leyti
hefur ríkið lagt fram eða útveg-
að fé til verksmiðjunnar, en allt
þetta fé greiða svo notendur
áburðarins í gegnum verðlagn-
ingu hans.“i!
3) Fyrirtækið nýtur „algerrar
einokunaraðstöðu, sem ekki er
eðlilegt, að sé í höndum ann-
arra en ríkisheildarinnar, allra
sízt eftir að því hefur verið falið
að sjá um alla áburðarsöluna,
eins og verið hefur undanfarið."
Einar orðaði tvö þessara meg-
inraka þannig:
1) „í öllum þeim miklu um-
ræðum og athugunum, sem fram
höfðu farið í sambandi við alla
meðferð málsins í hálfan annan
áratug, hafði enginn maður svo
mikið sem imprað á því, að nokk
ur annar en ríkið ætti að eiga
þetta fyrirtæki."
2) „Þessi lán (þ.e. lán til að
reisa verksmiðjuna fyrir), sem
samkvæmt þessu mundu nema
um 120 milljónir eiga að greiðast
af notendum áburðarins í áburð-
arverðinu.“ Er því verið að „gefa
þessum einkahluthöfum 140
milljón króna eign, þegar af-
skriftum er lokið“M
Einar sleppir því í greinargerð
sinni að benda á einokunarað-
stöðu Áburðarverksmiðjunnar
h.f., sem var jafnt fyrir hendi þá
og nú, máli sínu til stuðnings.
Þetta er eðlilegt. Kommúnistar
telja hvort eð er, að allur at-
vinnurekstur eigi að vera í hönd-
um ríkisins, óháð því, hvort um
einokunaraðstöðu er að ræða eða
ekki, fyrir utan það, að þeir telja
alla samkeppni í atvinuresktri
óæskilega.
Bændavinurinn Einar
í ályktun Búnaðarþings segir
samkv. frétt í Tímanum laugar-
dag 6. marz sl.: „Eins og væri
hefðu bændur engan íhlutunar-
rétt um uppbyggingu hennar
(Ábvsm.) eða rekstur, þó að
slíkt væri eðlilegt, þar sem hún
vinnur í þjónustu landbúnaðar-
ins.“
Þótt þingmenn Framsóknar-
flokksins hafi gengið fram hjá
þessari merkilegu röksemd í
greinagerð sinni með frumvarp-
inu, gerði Einar það ekki. Ber
það sjálfsagt talsverðan vott um
það, hvor aðilinn beri raunveru-
meiri umhyggju fyrir bændastétt
inni. Einar leggur til, að seinni
hluti 4. gr. laga um áburðar-
verksmiðju hljóði svo: „Þegar
verksmiðjustjórn samkv. 8. gr.
þessara laga áætlar og ákveður
kostnaðarverð á áburði, skulu
taka sæti í stjórn verksmiðjunn-
ar tveir menn til viðbótar þeim
fimm, sem kosnir eru samkv. 1.
málsgr. þessarar greinar. Skulu
þessir tveir menn tilnefndir, ann
ar af stjórn Stéttarsambands
bænda, hinn af stjórn Búnaðar-
félags íslands. Þeir skulu hafa
atkvæðisrétt um verðlagningu
áburðarins og aðstöðu til að
kynna sér forsendur hennar. Þá
skulu þeh- og hafa ákvörðunar-
rétt um, hvaða tegundir áburðar
skuli framleiddar í verksmiðj-
unni.“
Óhagstæður samanburður.
— Sigur Einars
Eftir að framangreindur sam-
anburður hefur verið gerður,
kemur í ljós, að framsóknarmenn
beita nákvæmlega sömu rök-
semdum máli sínu til stuðnings
og Einar Olgeirsson hálfu ári áð-
ur. Ekkert nýtt kemur fram.
Forsendur eru nákvæmlega þær
sömu, en voru mun ýtarlegri í
greinargerð Einars sjálfs með
fyrra frumvarpinu. Hefur fram-
sóknarmönnum ekki þótt ástæða
til endurtekningar í öllum smá-
atriðum.
Þá liggur í augum uppi, að
það getur ekki verið ástæða fyr-
ir flutningi frumvarps um þjóð-
nýtingu Áburðarverksmiðjunnar
h.f. nú, að ný rök hafi komið
fram málinu til stuðnings. Verð-
ur þetta uppátæki framsóknar-
manna að teljast ótvíræður sig-
ur fyrir Einar Olgeirsson, sem
hingað til hefur staðið eins og
klettur í hafi í þessu máli og
átt þar allt frumkvæði. Hitt er
annað mál, að það ber vott um
vítavert virðingarleysi við lög-
gjafarsamkundu landsins, að
framsóknarmenn hafi verið jafn
neikvæðir í máli, sem þeir nú
telja að horfi til hvað mestra
þjóðþrifa. Er þess að vænta, að
innri sannfæring þingmanna búi
við betra atlæti í framtíðinni en
svo, að slíkir atburðir endurtaki
sig. — Tækifærissmennskan verð
ur að víkja!
Brjóstvitið!
Svo að vikið sé að ýmsum atrið
um í röksemdafærslu flutnings-
manna frumvarpsins fyrr og síð-
ar og ályktun búnaðarþings um
málið, þá ber þar margt furðu-
legt fyrir sjónir. Stórbrotnast er
útreikningur og skilgreining Ein
ars Olgeirssonar á gjöf ríkisins
til hluthafa, sem eigi að nema
140 milljónum!! Þvínæst kemur
umkvörtun flutningsmanna allra
yfir því, að lán til Áburðarverk-
smiðjunnar h.f. séu endurgreidd
af „notendum áburðarins í gegn-
um verðlagningu hans.“ Það er
ekki nema rökrétt afleiðing af
svona hugsunarhætti, að fram-
sóknarmenn leggja til í frum-
varpi sínu, að verksmiðjustjórn-
,in ráði „framkvæmdastjóra með
verkfræðilegri menntun til að
hafa á hendi daglega stjórn verk
smiðjunnar og umsjón með
rekstri hennar.“ Manni með
reksturshagfræðilega menntun
yrði eðlilega síður treystandi til
að gleypa við öðrum eins stað-
hæfingum né láta stjórnast af
brjóstvitinu einu saman! Væri
ekki alveg eins gott og jafnvel
rökréttara að láta búfræðing
stjórna verksmiðjunni? — Það er
annars merkilegt að ekki skuli
vera tekið fram að framkvæmda
stjórinn eigi að vera framsókn-
armaður!
Með þessu er vitanlega ekki
verið að kasta rýrð á verkfræð-
inga, heldur verið að benda á,
að þeirra sérmenntun lýtur að
öðru en beinum atvinnurekstri.
Á sama hátt þætti óskynsamlegt
að láta reksturshagfræðing hafa
á hendi verkfræðilega stjórn við
virkjun Búrfells, svo að saman-
burður sé gerður.
Það yrði ófyrirgefanlegt van-
traust á þann hluta hæstvirtra
alþingismanna, sem ekki teljast
Kornastærðin
Þegar að þeirri spurningu kem
ur, hvort verksmiðjan eigi að
vera hrein ríkiseign eða ekki,
verður að hafa í huga, hvort
og þá hvers vegna menn séu
óánægðir með þá þjónustu, sem
hún á að veita, og hvort úr því
yrði bætt, ef þjóðnýtt yrði. Við
skulum enn einu sinni glugga í
ályktun Búnaðarþings, en þar
segir samkv. frétt Tímans: „Þó
hafa bændur án árangurs kvart-
að árum saman um galla á áburð
arframleiðslunni og ekki verið
bætt úr enn, þ.e. einhæfni og
kornastærð áburðarins." Leggur
Búnaðarþing síðan til, að verk-
smiðjan verði þjóðnýtt.
Trúir því nokkur maður, að
núverandi resktursform sé ástæð
an fyrir „einhæfni" og óheppi-
legri kornastærð áburðarins?
Hvað hefur meirihluti stjórnar
Áburðarverksmiðjunnar h.f., sem
er skipaður af Alþingi, eiginlega
verið að gera? Skyldi sökin ekki
fyrst og fremst liggja á herðum
þess meirihluta og svo auðvitað
fulltrúa bændanna, þ.e. fulltrúa
SÍS í stjórn verksmiðjunnar? —
Hvernig skyldi kornastærðin
verffa, þegar öll stjórn áburffar-
verksmiffjunnar verffur skipuff af
Alþingi?!!
þeir ókostir séu ekki jafnt fyrir
hendi, þótt um algert ríkisfyrir-
tæki sé að ræða, er blátt áfram
barnalegt. Ef einhverjum vex I
augum ágóði núverandi hlut-
hafa, sem ekki hafa „neinna haga
muna að gæta gagnvart landbún
aðinum," lægi ekkert beinna við,
en að hlutabréf í verksmiðj unni
yrðu til sölu á opnum markaði.
Myndi þá fljótlega koma í Ijós,
hver yrði áhugi manna fyrir að
eignast þar hlut.
Ef bændur telja sílkt heldur
ekki vera í samræmi viff hags-
muni sína, væri mjög eðlilegt, aff
Alþingi veitti ríkisstjórninni
heimild til að kaupa hlutabréf
af núverandi hluthöfum á mats-
verffi, en bændum effa samtökum
þeirra leigff áburðarverksmiðjan
gegn því, aff þeir varffveittu jafn
gildi núverandi verffmætis henn-
ar, og greiddu í afnotagjald vexti
af þeirri sömu upphæff, sem
væru jafnlágir vöxtum af lánum
til núverandi hluthafa. Geta þá
bændur rekiff verksmiðjuna eftir
eigin höfði, hirt ágóffann effa bor-
iff tapið og stækkað og minnkaff
áburðarkornin að vild.
Framleiðsla Áburðarverksmiðjunnar h.f. og Einar Olgeirsson.
kommúnistar eða framsóknar-
menn, að fara að lýsa fyrir þeim,
hversu fullyrðingar þessar eru
gersamlega út í bláinn og bornar
fram í algerri vanþekkingu á
rekstri fyrirtækja. Enda er þess
að vænta, að þeir láti ekki slík-
an málflutning hafa áhrif á sig.
Hagsmunir bænda
Hvað viðvíkur einokun Áburð-
arverksmiðjunnar h.f. á fram-
leiðslu og innflutningi áburðar
þá eru ókostir slíks fyrirkomu-
lags augljósir er varðar alla þjón
ustu, vöruvöndun og vöruverð.
En að láta sér detta í hug, að