Morgunblaðið - 02.06.1967, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 2. JÚNÍ 1967.
unni „Order of the British
Empire“ fyrir störf sín að
kennslu og menningarmálum á
fslandi. Brezki sendiherrann,
Halford MaoCleod, afhenti heið-
ursmerkið fyrir hönd drottning-
arinnar. Viðstaddir voru margir
vinir Branders úr kennara-
BREZKI sendikennarinn Donaldstéttinni, og Geir Hallgríms-
Brander var í gær sæmdur orð- son, horgarstjóri, Ármann
Donold Bronder
yfirgefur íslond
Snævarr, háskólarektor o.fL.
Brander fer frá íslandi í dag og
lýkur þar með níu ára þjón-
ustu hans á íslandL
Á myndinni réttir MacCleod
sendiherra, Donald Brander
heiðursmerkið. Vinstra megin
við þá eru Philip MacCleod, son
ur sendiherrans og frú Brander.
(Ljósm. Mbl. Ól.K.M.)
— Tákn og helgisiðir
Framhald af bls. 11
táknmál, sem hér er notað i orð-
um og at'höfnum. Hér er heldur
ekki um að ræða neina sér-
danska messu, heldur eitt hinna
mörgu forma, sem orðið hafa til
á vegum lúthersku kirkjunnar.
Og hver er í rauninni hin sí-
gilda messa? Kaþólska kirkjan
hafði lengi vel margháttuð af-
brigði í formum, ekki síður en
frumkirkjan sjálf. Lútherska
kirkjan erfði helgisiði kaþólsku
kirkjunnar, en brátt urðu til all-
margar uppástungur um messu-
gjörðina og aðra helga siði.
Lúther gerði að minnsta kosti
þrjár tilraunir til endurskoðun-
ar, og síðan hócfst sú þróun, sem
enn er ekki lokið, og verður von
andi aldrei lokið til fulls, svo
framarlega sem lífsmark er
með kirkjunni. Það er réttlætan
legt að tala um einstaka liði
messunnar sem klassiska í þeirri
merkingu, að þeir séu harla forn
ir. En aldurinn einn getur ekki
gefið neinu trúartákni gildi sitt.
Ef svo væri, hví skyldum vér
þá ekki taka upp friðarkossinn,
sem í sjálfu sér er eitt fegursta
tákn kirkjunnar, en Guðbrand-
ur biskup lét sig hafa það
að banna. Ég er samt ekki
viss um, að allir hafi verið
jafnánægðir með þá ráða-
breytni.
Mér hefir aldrei orðið ljósari
hin geysilega fjölbreytni, sem
ríkir innan kristinnar kirkju með
tilliti til tákna og helgisiða, held
ur en á heimsþinginu mikla í
Amsterdam, þegar yfir 150
kirkjudeildir komu saman. Við
guðsþjónustu voru kennimenn
skrýddir svo marglitum skrúða
og ólíkum að sniði, að yfir var
að líta sem blómagarð. Þarna
voru rauðklæddir Indverjar,
Eþíópíumenn í heiðfoláum
skrúða og Skandínavar í svört-
um hempum með pípukraga, svo
að ég nefni aðeins dæmL Þetta
minnti mig á hinar mörgu
tungur, er postularnir töluðu á
hinni fyrstu hvítasunnu. En á
þessu þingi komst ég einnig
áþreifanlega að raun um, að
helgisiðir og framkvæmd þeirra
er mjög háð hinum trúfræði-
lega skilningi kirkjudeildanna.
Þar var altarisganga er fram
fór eftir kalvinskum sið. Altaris
gestir sátu við aflangt borð,
presturinn var aðeins skrýddur
einfaldri, dökkri skikkju, og
náðarmeðölin gengu mann frá
manni, eftir að hann hafði haft
yfir innsetningarorðin, bænir og
útdeilingarorðin. Þarna var erki-
foiskup Svía, og fjöldi lútherskra
manna, bæði presta og leik-
manna, en anglíkanar sátu kyrr-
ir í sæti sínu. Það er ekki of
sagt, að þetta hafi valdið sárs-
auka, bæði meðal þeirra
sjálfra og þingheims yfirleitt,
að ekki skyldi geta átt sér stað
fullkomið samfélag við kvöld-
máltíðarborðið. Atburður sama
eðlis kom fyrir hér i dómkirkj-
unni I Reykjavík fyrir nokkr-
um árum. Erkibiskupinn í Kant-
araborg sýndi íslenzku kirkjunni
þann vináttuvott og bróðurlega
kurteisi að senda hingað full-
trúa sinn til að vera með við
biskupsvígsluna. En það furð-
aði marga á því, að hinn enski
bróðir vor skyldi ekki veita
sakramentinu viðtöku, heldur
aðeins krjúpa til bænar i kóm-
um. f blöðunum var ráðizt á
hinn enska prest, og honum
brugðið um að hann flytji kald-
ar kveðjur. Ef greinarhöfundur
hefði sett sig inn i hina guð-
fræðilegu hlið ' málsins, hefðu
þeir getað sagt sér sjálfir, að hér
var ekki um óvingun að ræða,
heldur hitt, að enska þjóðkirkj-
an telur sakramentið þvi aðeins
hafa gildi, að presturinn, sem
þjónar við altarið. sé vígður af
biskupi úr svonefndri postul-
legri röð, en það eru lútherskir
biskupar á íslandi ekki. Þetta
hefir útilokað anglikana frá því
að vera til altarið bjá íslenzkum
prestum. Málin hafa staðið þann
ig, að fulltrúar hákirkjuhreyf-
ingarinnar í hópi enskra guð-
fræðinga hafa viljað halda fast
við hinn þrengri skilning, en þó
hafa frjálslyndir menn komið
því til leiðar, að biskupa-r láta
það óátalið, að einstaklingar geri
það upp við sig sjálfir, hvort
þeir gangi til guð borðs, þó að
viðkom-andi prestur fullnægi
ekki hinum réittu skilyrðum,
sa-mkvæmt anglíkanskri trú-
fræðL Þess vegna sagði enski
presturinn við mig eftir mess-
una í dómkirkjunni, að ef hann
hefði verið hér í einkaerindum,
hefði hann ekki skoðað hug sinn
u-m að vera með oss til altaris,
en af því að hann var fulltrúi
erkibiskupsins, vissi hann ekki
nema slíkt atferli yrði skoðað
sem stefn-uyfirlýsing erkibisk-
upsins sjálfs. Því tók hann held-
ur á sig áfellisdóm vanþekking-
arinnar hér á íslandi.
Ég hefi nefnt hákirkjuhreyf-
inguna í þessu sambandi. Hún
er þannig til orðin, að á 19. öld-
inni fór að vakna mikill áhugi
ýmsra enskra guðfræðinga á því
að endurvekja siði og venjur
kaþólsku kirkjunnar og halda
þeim við, svo sem auðið yrði.
Síðan breiddist hreyfingin út
til Þýzkalands, og nokkuð til
Norðurlan-da. í ritgerð í safn-
inu „Religion in Kirche und
Gegenwart“, nýjustu útgáfu, er
þess getið, að á íslandi sé nokk-
ur hópur manna, sem fylgi
hreyfingunni. Nú vil ég taka
það skýnt fram, að hrey-fing
þessi er talin hafa haft jákvæð
áhrif í kirkjulífi margra landa
og opnað augu manna fyrir því,
að tákn og siðir eru ekki þýð-
ingarlausir, heldur mikilsvert
form trúrænnar hugsunar. Hins
vegar hefir veikleiki hreyfingar
innar lýst sér í því, að sú ofur-
áherzla, sem hún hefir lagt á
kaþólsku kirkjuna sem fyrir-
mynd, sljóvgar tilfinninguna
fyrir þeim mun, sem óneitanlega
er á kaþólskri og lútherskri
kenningu, með tilliti til mess-
unnar. En það gefur auga leið,
að allar endurbætur á helgisiða-
formi vorrar kirkju hljóta að
miðast við það, að það túlki
lútherska trúarhugð en laði
ekki fólkið yfir til kaþólsku
kirkjunnar. Það er auðvitað ekki
auðgert að skýra grundvallar-
muninn á kaþólskri og lút-
herskri messu í fám orðum, en
ég hygg, að auðveldast sé að
ábta sig á honum út frá mein-
ingarmu-n, sem er á orðinu náð,
gratia. Náðin er kærleikur
guðs. En hvernig veitir maður-
inn náðinni viðtöku? f kaþólsku
kirkjunni er náðin hugsuð sem
dulrænn kraftur, sem veitist
manninum í sakramentum kirkj-
unnar. En það er grund-
vallaratriði í messunni, að sakra
mentið sé haft um hönd af presti
í réttri vígsluröð. Hvað gerist
þá í messunni? Presturinn íer
með ákveðin fyrirskipuð orð, og
við það breytast náðarmeSölin í
líkama Jesú og blóð. f hinni
táknrænu athöfn færir Kristur
fórn sína að nýju, og presturinn
lyfitir kaleiknum hátt yfir höfuð
sér, svo að allur söfnuðurinn
geti lotið Kristi. Og við nautn
sakramentisins fær maðurinn
hinn dulræna kraft, náðina.
Þegar náðin er þannig túlkuð,
sjáum vér hvílíkur reginmáttur
er fenginn í hendur prestinum,
sem með orðum sínum kemur
þessu til leiðar. Engin furða,
þótt sumt í siðum kirkjunnar
miðist þá við það, að prestin-
um sjálfu-m veitist lotning, og
hann sé settur öðrum mönnum
hærra. Hinn lútfoerski skiln-
ingur er a-nnar. Vorir guðfræð-
ingar líta einnig á náð guðs sem
kærleika guðs, en hún veitist
manninum án alls tilverknaðar,
og þá einnig án tilverknaftar
prestsins. Við kvöldmáltíðina
gerir presturinn ekkert krafta-
verk á náðarmeðulunum. Þau
eru og verða ekkert annað en
venjulegt brauð og vín. En
„I og með“ máltiðinni gefur
Kristur sjálfan sig, náð sína,
kærleika sinn, líkt og móðirin
gefur ást sina í og með hverjum
matarbita, sem hún gefur börn-
unum sínum. Það er drottinn,
sem veitir máltíðina, en prest-
inn er aðeins þjónnmn, sem
gengur um beina eða ber á
borð. „í líking skærri", eins og
Hallgrímur segir, er Kristur oss
nærri við kvöldmáltíðina, og trú
uð mannssál skynjar náð hans í
gjöfum hans, hina sömu náð,
sem birtisft í kærleika hans á
krossinum. Kvöldmáltíðin held-
ur áfram að vera minningar-
máltíð, lofgjörðarmáltíð og
þakkarmáltíð, en messufórnin
er ekki lengur til samkvæmt hin
um kaþólska skilningL Við
þetta hljóta tákn og helgisiðir
að miðast. Reynsla liðinna alda
foefur sýnt, að í lúthersku kirkj-
unni er unnt að fara margar leið
ir. Þar ríkir mikil fjölforeytnL
svo að sumir armar hennar
teygja sig mjög langt til ka-
þólskrar messugjörðar að formi,
en víða á sér stað guðsþjónustu-
gjörð, sem hefir aðeins mjög
takmarkað siðakerfL Norður-
landakirkjurnar hafa ratað með-
alveg, sem ég fyrir mitt leyti tel
mjög skynsamlegan. Sjalcjan
hefi ég fundið það betur en á
helgileikaráðstefnu, sem ég átti
einu sinni kost á að vera á. Hún
var haldin í Frakklandi. Þar
kom í ljós, að skilningur manna
á helgileikjunum fór mjög mik-
ið eftir því, frá hvaða kirkju-
deild þeir komu. Sænskur helgi-
leikur var þar sýndur, að vísu
fagur og góður skáldskapur, en
svo nákvæmlega byggður upp
af helgitáknum, sem mörgum
voru orðin framandL að hann
fór fyrir ofan garð og neðan hjá
fjölda áhorfenda. Þrátt fyrir
þetta varð ég þess var, að grísk-
kaþólsku fólki fannsit þetta
táknakerfi fátæklegt hjá því,
sem það hafði vanizt heima hjá
sér, því að fáar kirkjur eru
svo nákvæmlega byggðar upp
sem tákna- og siðakirkjur sem
hin grísk-orþodoksa. Hins vegar
áttu sumir kalvínskir menn,
ekki sízt Hollendingar mjög
erfitt með að skilja allt tákn-
mál, sem snerist um altarið.
Guðsþjónustur þeirra eru mjög
sneiddar táknum og helgisið-
urn, og helgileikur var í þeirra
augum ekkert annað en venju-
legur leikur með kristilegu
efni, sýndur i kirkju í stað leik-
húss. Þetta snertir að vísu ekki
helgisiðamálið nema óbeinlínis,
en það sýndi mér, svo að ekki
varð um villzt, að einmitt Norð-
urlandakirkjurnar, að undan-
skilinni hinni hákirkjulegu
hreyfingu, eru svo nærri hófi,
að hægt er að skilja og hafa sam
vinnu við þá, sem eru til vinstri
og hægrL án þess að glata
nokkru af eigin eðli. Þessari
stefnu eigum mér umfram allt
að halda. Lútherska kirkjan er
kirkja orðsins, og getur því
komizt af án flókinna helgisiða,
en hún getur einnig talað með
táknum, því að táknin eru í
rauninni orð, sem fengið hafa
sýnilegt hreyfanlegt eða áþreif-
anlegt form, frábrugðið maeltu
málL
‘ Ég ræddi áðan dálítið um þá
sál.fræðilegu skýringu á gildi
foelgisiðanna, að táknin töluðu
til undirvitundar og djúpvitund-
ar mannsins, og hefðu endur-
nýjandi áhrif. En jafnvel þótt
vér ekki aðfoyllumst hina róm-
versk-kaþólsku skoðun á náð-
inni og sakramentinu, er ekki
þar með sagt, að ekkert gerisit í
guðsþjónustunni annað en það,
sem fram fer í djúpvitundinni.
Ég bað einu sinni tvo skyggna
menn að segja mér, hvað fyrir
F. 25. apríl 1886. D. 21. mai 1967.
ÞAR, sem góðir menn fara, þar
eru guðs vegir.
Ég get ekki látið hjá líða að
skrifa nokkur orð við fráfall frú
Emilíu Briem, ekkju séra Þor-
steins Briem á Akranesi, svo
hugstæð hefur þessi kona jafn-
an verið mér siðan ég sá hana
fyrst og heyrði talað um hana.
Síðar varð faðir minn að-
njótandi kærleiksverka þessara
hjóna og var hlutur frú Emilíu
þar ekki minni. Hef ég ætíð tal-
ið mig standa í þakklætisskuld
við þessa konu síðan. Bið ég nú
góðan guð, sem nú hefur leyst
hana frá jarðneskum þrautum
að vefja hana nú í sínum kær-
leiksfaðmi og að hún megi upp-
skera ríkulega sín laun í landi
lifenda.
Atvikin höguðu því þannig, að
eftir að foreldrar ntvínir brugðu
búi sökum vanheilsu, varð faðir
minn heimilismaður á Kirkju-
hvoli til þess að hjálpa til við
bú það, sem var þar jafnan.
Veiktist hann þar um Hvíta-
sunnu 1944 og lá þar heima þar
til 7. júlí um sumarið, en þá
fékk hann sjúkrahúsvist á Landa
koti. Sótti ég hann þá upp á
Akranes. Aldrei gleymi ég þeirri
þá hefði horið í kirkju. Þeim bar
saman í öllum meginatriðum.
Þeir sáu báðir dýrðlegt ljósa-
foaf leika um altarið og yfir því,
svo mikið, að presturinn virtist
hverfa inn í það, en út frá þessu
ljósi streymdu gullin bönd til
fovers manns, sem í kirkjunni
var. Ég er ekki að biðja menn að
leggja meira upp úr þessu en
þeim finnst skynsamlegt, — en
getum vér ekki að minnsta kosti
litið á þessar sýnir sem tákn
þess, sem raunverulega gerðist
þar sem menn eru saman komm-
ir í nafni Krists. Hinir skyggnu
vinir mínir sögðu báðir, að
þeim hefði fundizt, að ekW
hefðu allir í kirkjunni verið
jafn opnir fyrir hinum gullna
krafti. Hvað, sem því líður, fer
guðsþjónustan fram, til þess að
vér getum veitt kraftinum af
hæðum viðtöku.
komu minni að Kirkjuhvoli,
hvernig frú Emilía hlúði að
sjúklingnuon í sjúkrakörfunni og
kvaddi föður minn, sem var að
leggia upp í sína síðustu ferð
á sjúkrahús. Ekki kom til mála
að minnast mætti á greiðslu fyr-
ir allan þennan tíma, sem hann
naut þeirrar beztu hjúkrunar,
sem hægt var að veita í heima-
húsum frá hendi þessarar elsku-
legu konu. Var kynning föður
míns við þetta heimili eins og
sólargeisli. Hann var maður við-
kvætmur í lund, og oft þegar ég
kom að sjúkrabeði hans þetta
sumar, bað hann guð að blessa
þau hjón og Valgerði, dóttur
séra Þorsteins, fyrir alla þá ást-
úð, sem hann naut þar, heilsu-
lítill eldri maður. Þannig stráðu
þau hjón kærleik og ástúð til
samferðaimannanna.
Byggð Akraness mun ætíð
blessa minningu þeirra, og allir,
sem urðu kærleika þeirra að-
njótandi og þeir voru margir.
Vil ég að endingu senda að-
standendum frú Emiliu Briem
mína innilegustu samúðarkveðju.
Blessuð sé minning frá Emilíu
Briem.
Fanney G unnarsd óttir.
Oktavía Emelía
Briem — Minning