Morgunblaðið - 09.12.1967, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. DES. 1967
21
„Það má læra
eitthvað af öllum"
— segir Gylfi
ÞAÐ er þröng á þingi inni á
heyrnardeild Heilsuverndarstöðv
ar Reykjarvífcur. Við gráan klefa
úti í Ihiorni situr stúlka og snýr
ótal tökkura á einlhverju undar-
legu apparati og ritar torkenni-
leg tókn á blað fyrir framan
sig. Hiún er að mæla heyrn.
Þar skammt frá situr gömul
kona með svolítið tæki í eyranu.
Svipurinn á andliti hennar lýsir
í senn undrun, ánægju og tor-
tryggni. Kannske er hún að
heyra hljóð, sem (hiún hefur akki
heyrt svo árum skiptir. Maður-
inn andspænis henni er að
„bemna“ henni að tala í síma.
í hertoergi inn af þessu at-
haifnasvæði hittum við fyrir
Gylfa Baldursson, forstöðumann
heyrnardeildarinnar. Gylfi hefur
veitt deildinni forstöðu, síðan
hann kom heim frá námi í tsi-
meina- og heyrnarfræði í Banda-
ríkjunum í fyrra. Nú er Gylfi
fyrir skemmstu kominn heim úr
mánaðar kynnisferð í DanmörbU'.
Við komum okkur beint að efn-
inu.
— Hafa Danir eitthvað upp á
að bjóða fram ytfir Bandaríkja-
menn á þessu sviði?
— Það má læra eitthvað af
öllum, ekki sízt frændum okkar
Dönum.
Yfirlæknir einnar af heyrnar-
stöðvunum í Danmörku sagðist
iita svo á, að bandarískir kollev
ar hans væru miklir vísindamenn
og framlag þeirra til heyrnar--
fræði ómetanlegt, en að þeim
haetti til að meta hlut sjúklings-
ins of lítils, og að þeir beittu
alls kyris kúnstum til að komast
að hárniákvæmri sjúkdómsgrein-
ingu, en gerðu svo ekkert við
hana. Og sjúkdómsgreiningin ei
sjúklingnum heldur næringar-
Mtið vegarnesi. Þetta eru að vísu
nokkuð harkaleg ummæli, en eitt
er víst, að Danir gera eitthvað
við sína sjúkdómsgreiningu,
þannig að sjúklingurinn nýtur
góðs af.
— Eigum við þá ekki langt j
land?
— Jú vægast sagt. Heyrnar-
fræðileg þjónusta er hér enn ó
fruimstigi, en samt mjakast þetta
jiafnt og þétt í rétta átt. Við ger-
um miklar kröfur, þvx að við
vitum, hvað hægt er að gera
Ég er hræddur um, að sumum
kunni að blöskra tílætlunarsem-
in í okkur og þykja kröfurnar
nokkuð róttækar. Kannske sann-
færast þessir vandlætarar ekki
fyrr en þeir fara að missa svo-
litla heyrn. Eitt dæmið um frum-
býlingshátt okkar fslendinga er,
að við eigum ekki eina einustu
spítaladeild fyrir háls-nef- og
eyrnasjúkdóma. Og nú geturn við
ekki afsakað okkur með sérfræð-
ingaslkorti. Þessir örfáu háls-neí
og eyrnalæknar, sem við eigum
hér á landi, hafa nóg á sinnj
könnu, og miklu meira en það.
Þeir myndu víst seint anna þvi
að taka að sér spítaladeild. En
við eigum íslenzka sérfræðinga
erlendis, sem eru reíðutoúnir til
þess að taka að sér slíka deild,
ef aðstaðan hýðst bráðlega. Að
missa slíkan mann væri ófyrir-
gefanlegt andvaraleysi. Ráða-
menn í heiitorigðismálum Reykja
víkur vinna nú að því, -xð komg
á fót slíkri deild. Vonandi hafa
þeir erindi sem erfiði.
— Eru margar Tíkar háls-
nef- og eyrnadeildir í Dan-
mörku?
— Já, þær eru allmagar, bæði
smáar og stórar. Allar meirihátt-
ar heyrnarstöðvar í Danmörku
eru í nánum tengslum við eyrna-
deildir, yfirleitt undir sama þak-
inu, enda getur hvorug deildin
án þjóniustu hinnar verið. Auk
þess nýtast starfskraftar mun
betur með slí'kri tilhögun.
— Mér skilst á þessu, að eyrna
deild myndi þá annast aiiar lækn
Isaðgerðir og læknis-neðíerð. Er
svo að skilja, að enjiun iæknÍT
vinni við heyrnardeildina hér?
. — Nei, svo siæmt er það ails
ekki. Hingað 'kemur einu sihni í
Baldursson
viku Erlingur Þorsteinsson, háls-
nef- og eyrnalæknir, sem iítur á
alla þá, sem skoðun þui-fa. Um
leið er Erlingur ráðgefandi varð
andi ýmsa þætti í meðferð sjúkl-
inga. Þessi þjónusta er ómiss-
andi, en læknisheimsóknir á
deildina mættu þó vera mun tíð-
ari og sambandið miLli heyrnar-
deildarinnar og eyrnalækna nán-
ara. Senmlega leys;st þetta
vandaimál elkki fyrr er með tii-
komu eyrnadeildar.
— Getur þá hver sem er fengið
læknismeðferð á heyrnardeild-
inni?
—• Læknisskoðun. Ef sfcoðunin
leiðir í ljós, að sjúklingurinn
gæti haft gagn af læknismeð-
ferð, er honum vísað til sérfæð-
ings. Við fylgjumst síðan með
því, hvort meðferðin ber árang-
ur.
— Hafið þið nógu margt starfs
fólk hér?
— Aldrei nógu margt. Við er-
um hér fimm í fastri vinnu, auk
læknisins. Raunar gætum við
naumast verið fleiri í þessu hús-
næði, en við vonumst til þess að
flytja í mun rýmri og hentugri
húsakynni í byrjun næsta árs.
Þá fer að verða gaman að lifa.
— Hvenær var þessari deúd
komið á fót?
— Það var árið 1962, að Zonta
systur hér í Reykjavík gáfu ýmis-
leg heyrnarmælingatæki og kost-
uðu auk þess stúlku til náms í
heyrnarmælingum. Þessi stúika
annaðist svo mælingar á heyrn
barna hér í Heilsuverndarsíöð-
inni, en prófaði auk þess heyrn
barna úti í skólum á Reykjavík-
ursvæðinu. Þannig var deildin
rekin þar til í fyrra, að komst
verulegur skiður á, enda tími
til kominn.
Svo að það eru eigtnlega Zonta
systur, sem komu hreyfingu á
málin?
— Já, sannarlega. Við væum
tæplega komin þe:ta áieiðis, ef
ekki hefði notið við frumkvæðis
þeirra, Og þær hafa ekki iátið
sér jfrumkvæðið eitt nægja, þvi
að æ síðan hafa þær unnið að
þessum málum af næstum yfir-
náttiirulegum dugnaði. Framlag
þeirra verður víst seint metið að
verðleibum.
— Eru enn framlcvæmdar
heyrnarmælingar í skólum lands
ins?
— Því miður aðeins í Reykja-
vík. Heyrnardeildin er borgar-
stofnun, og því getum við ekki
athafnað okkur úti í landsbyggð-
inni. Á Reykjavíkursvæðitiu eru
öll 7 ára, 9 ára og 12 ára börn
í barnaskólunum heyrnarmæld.
Ef þau standast ekki prófið eru
þau send hingað till frekari rann-
sóknar. Við getum gert ráð fyrir,
að um 2 börn í hverjum 30 barna
belkk þarfnist einhverrar með-
ferðar. Við sjáum hversu brýn
þörf er á slíku eftirliti. Það er
því sárt að starfsemi deildarinn-
ar sé ekki ríkisuppgáfa, þannig
að við getum athafnað okkur úti
á landi.
— Njóta þá Reykvíkingar ein-
ir þjónustu deildarinnar?
— Nei. Vegna sérstöðu deild-
arinnar reynum við að sinna öll
um þeim, sem hingað leita. En
það er ekki nema hálft gagn í
því. Sem borgarstofnun getum
við ekki skipulagt neina starf-
semi og annazt eftirlit utan
Reykjavíkur. Því miður.
— Hingað koma menn til að
fá heyrnaxtæki, er ekbi svo?
— Jú. Ætli við útihlutum ekki
að meðaltali um 35 tækjum á
mánuði. Heyrnaruppeldisfræð-
ingur okkar Birgir Ás. Guðmunds
son, sér að mestu um alla heyrn-
artækjiameðferð. Þetta er tíma-
frekt þolinmœðisverk, þannig að
við getum ekki sdnnt 'hverjum
einstökum sem skyldi, og þá
hvað sízt fólki utan af landi.
Okkur er ljóst, að margir gætu
haft talsvert meira gagn af heyrn
artækjum sínum, ef þeir fengju
nákvæmari handleiðslu. En til
þess þarf tíma og starfskr ifta.
Við vitum mætavel, að stundum
lenda þessi heyrnartæki hrein-
lega ofan í skúffu, Við gætum
vafalaust dregið flest þessi tæki
upp úr skúffunum aftur með því
að binda þjónustuna einungjs við
fólk ó Reykjavíkursvæðinu,
þannig að okkur gæfist betri
támi til að sinna hverjum og
einum. Við gætum líka sett fólk
á langa biðlista. Því miður er
hvorug lausnin æskileg.
Gylfi Baldursson
— Geta ekki aðrir haft eftir-
irlit með notkun tækjanna, ef
þeir fá einhverja leiðsögn, t.d.
hjlá ykkur?
Á meðan sérmenntað fólk
skortir, verðum við að grípa til
þess að „harðsjóða“ hjálparfóik.
En hér er hætta á ferðum: við
verðum að fara varlega í að fela
leikmönnum ýmis ábyrgðarstörf.
Það er aðeins tómabundin neyðar
ráðstöfun, sem má ekki verða til
þess, að við gerum minni kröfur
til sérmenntunar í framtíðinni.
— Eru það yíirleitt sérfræð-
ingar, sem senda fólk í heyrnar-
rannsókn hér?
— Ýmist eru það sérfræðing-
ar, aðstandendur, eða fólkið
sjálft, sem pantar tíma. Auk þess
„veiðum" við fjöldann allan af
börnum með skólamælingum.
— Hve fljótt er hægt að gera
heyrnarprófanir á börnum?
— Það hefur verið reynt með
nokkrum árangri að gera heyrn-
arpróf á Ibörnum í móðurkviði,
eða þá nýfædum, en sMkar mæl-
ingar eru enn á tilraunastigi. Við
viljum fá að sjá börnin, strax
og grunur vaknar um heyrnar-
deyfu. Þá reynum við að skapa
okkur sem gleggsta mynd af
heyrnarnæmi og hLjóðaúrvinmlu
barnsins, með því að íylgjast
með hegðun þess og viðbrögðum
við ólíkum hljóðum. Fyrst í stað
fáum við nokkuð grófa mynd af
heyrn barnsins, en línurnar skýr
ast yfirleitt við nánari rannsókn.
— Þessi þrjátíu börn, sem
misstu heyrn í rauðu hunda far-
aldrinum 1963 — hvað voru þau
gömul, þegar heyrnartapið upp-
götvaðist?
— Þau voru yfirleitt komin
hátt á annað ár — sum meira að
segja á þriðja ár — þegar þau
komu hingað til rannsóknar. Nú
eru þau komdn eitthvað á fjórða
ár.' Við vitum enn ekki með
fullri náfcvæmni hversu vel þau
heyra, en við höfum þó nógu
góða mynd af heyrn þeirra til
þess að geta valið þeim viðeig-
andi heyrnartæki.
— Samt verða þau öll að fara
í heyrnarleysingjaskóla, er ekki
svo?
— Löggjöfin mælir víst svo
fyrir um, að þau börn, sem hafa
svo iélega heyrn, að þau geta
ekki spjarað sig úti í lífinu, skuli
skólaskyld frá heyrnleysingja-
skóla fjögurra ára gömul. En það
er erfitt að meta það í hverju
einstöku tilfelli, hvort barnið get-
ur spjarað sig— og þá með til-
hlýðilegri bandleiðslu — eða
ekki. Reynslan verður oft að
skera úr um það. Það er því af-
skaplega erfitt að segja til um.
hvaða börn eiga heima á heyrn-
leysingjaskóla. Málið er ekki svo
einfalt, að við getum látið
heyrnarnæmi barnsins ákvarða,
hvernig framtíðarmenntun þess
verður hagað. Við höfum séð hér
fjöldann allan af heyrnardauf-
um börnum með talsvert iélegri
heyrn en þau börn, sem bezt
heyra í heyrnleysingj a ;kóla.
Þessi börn hafa mörg spjarað
—■ Á Hornströndum
Framh. af bls. 12
hefir verið unninn í sjálfboða-
vinnu, svo sem áður getur.
Öll eru skýlin búin vistum og
fatnaði eftir því sem álitið hefir
verið nauðsýnlegt. Upphitun er
frá kolaofnum eða gastækjum.
Þá eru nú komnar taistiJðvar í
sum skýlin og er að því stór-
kostlegt öryggi, ef svo bæri við
að nauðstaddir menn þyrftu að
leita þar athvarfs og gætu þá
látið vita af sér.
Þeir sem hafa lagt hönd að
/í verki sem þarna hefir verið
unnið hafa látið þess getið að
þeir minntust þess með ánægju
að hafa fengið tækifæri til þess
að verða þátttakendur.
Mannskepnan er misjöfn að
gerð. Það sem einn lætur sér
annt um og leggur sig fram uir
að hlúa að, getur annar gengið
um með lítilsvirðingu og látið
sig engu varða hvaða afleiðing-
ar það kynni að hafa.
Tilefni þessara skrifa er jafn-
vel fyrst og fremst það að leiða
hug manna að þessu mikilsver’ða
atriði.
Á Hornströndum er stórbrotið
landslag. Bjórgin kvik af fugli
yfir sumartímann. Friðsæld í vík
um og vogum, þar sem gróður á
undirlendi er nú ósnortinn af
völdum manna eða búpenings.
Fiskur fyrirfinnst þar í ám og
vötnum. Það að þessi landshluti
hefir nú um nærri tvo áratugi
verið óbyggður að mestu setur
og sérstakan svip á umhverfið.
Að ur.danfornu hefir það stöð-
ugt farið vaxandi að ferðamenn
leggi leið sína um þessar slóðir.
Fólk hvaðanæfa að á landinu
fer þarna um á sumri hverju og
dvelur þar langan eða skamman
tíma eftir ástæðum.
Það hefir og komið í ljós að
þessir ferðalangar hafa oft átt
viðkomu : skipbrotsmannaskýl-
um Slysavarnafélagsins.
1 sumum tilfellum hafa við-
komandi aðilar farið fram á það
a'ð þeim væri heimilt að taka
náttstað í skýlunum og eiga þar
húsaskjól eftir því sem á þyrfti
að halda hverju sinni.
Af hálfu Slysavarnafélagsins
mun því hafa verið til svarað að
gisting og husaskjól væri gest-
um og gangandi heimil með því
skilyrði þó, að engu væri eytt aí
vistum skýlanna nema um
hreint neyðurtilfelli væri að
ræða.
Þessi svör hljóta að teljast
eðlileg þegar tekið er tillit til
þess hversu afskekktir þessir
staðir eru og því ekki hægt um
við með að bæta um það sem
aflaga fer.
Slysavarnafélag Islands hefir
alla tíð átt rík ítök í hugum
flestra landsmanna og væri því
engan veginn rétt að banna
ferðamönnum að hafa afnot af
skýlunum r einstaka tilfellum að
uppfylltum settum skilyrðum.
Þessi viðbrögð ættu líka a'ð
sjálfsögðu að leiða huga þeirra
sem gista þessa staði og greið-
ann hljóta að því að einhver
virði sé að taka virkan þátt í
því starfi, sem háð er til fram
gangs málefnum Slysavarnafé-
lagsins.
Það er að sjálfsögðu undan-
tekningarlaust að treysta verður
því a'ð þessi greiðasemi verði
ekki misnotuð. Komi slíkt fyr-
ir ætti viðkomandi aðilum að
vera ljóst að með því leiða þeir
yfir sig mikla ábyrgð, ef svo
skildi vilja til, að sá sem væri
sig með ágætum.
— Mér skilst, að Zonta-systur,
með danskan sérfræðing að bak-
hjarli, hafi sagt heyrnarleysingja
skólum stríð á hendur?
Stríð er ljótt orð. Á meðan
stefnt er að sama markinu, er
svolítill ágreiningur ekki nema
heilbrigður. Það er svo auðvelt
að skapa sér fastan farveg, fast
hugmyndakerfi og lifa samkvæmt
því. Þetta gildir jafnt um gömul
kerfi sem ný. Þegar nýjar hug-
myndir skjóta upp kollinum,
neyðumst við til að endurskoða
þær gömlu. Með því sköpum við
ef til vill betra kerfi. Ágreining-
Framh. á bls. 8
í nauðum staddur kæmi þar að
húsi, sem búið væri að fjarlægja
eitthvað af því sem ætlast var
til að yrði honum til bjargar.
Hvað segir svo reynslan um
þetta?
Því miður verður ekki sagt að
umgengni hafi alltaf verið eins
og hún ætti að vera hjá mönn-
um sem vilja gæta sóma síns.
Það skal þó tekið fram að al-
mennt séð mun ekki um það
að ræða að fólk fari þannig
höndum um þessa staði að til
vansæmdar sé. Einstök tilfelli
þar sem um misnotkun hefir
verið að ræða gefa vissulega
tilefni til umvöndunar og er
enda nóg til þess að minna alla
á að slíkt má aldrei fyrir koma.
Eins og á"ður segir eru skýlin
búin matvælum, fatnaði og elds-
neyti ásamt talstöðvum. Frá því
fyrst var farið að sinna þessu
bafa nokkur brögð verið að því
að vistir, eldsneyti og fatnaður
hefir verið fjarlægt án þess vitað
væri til þess að á sama tíma
hafi nokkur þurft að eiga þar
viðkomu vegna neyðartilfellis.
Gestabækur eru í öllum skýl-
unum og þeim sem þar koma
gert að skyldu að rita nöfn sín í
þær. Þáð má sjálfsagt gera ráð
fyrir því að þeir sem yfirgefa
þessi hús eftir að hafa tekið eitt
og annað ófrjálsri hendi telji sig
ekki hafa ástæðu til þess að
kvitta fyrir með nafni sínu.
Hinsvegar vitum við að öllum
sem þangað koma með góðum
hug er ljúft að láta þess getið.
Slysavarnafélaglnu hafa borizt
margar kveðjur og þakkir þar
sem látin hefur verið í ljós
ánægja yfir því sem gert hefir
verfð þarna.
Það hefir ekki verið horfið að
því fyrr, að gera þessi mál að
umtalsefni á opinberum vett-
vangi vegna þess að menn voru
að vona að með tímanum lærð-
ist mönnum að láta af þessum
ósóma. Það hefir því miður farið
svo að sú hefir ekki orðið reynsl-
an og því ástæðulaust annað en
láta þessa getið ef það mætti
verða til þess að stugga við ein-
hverjum þeirra sem þarna eiga
aðild að, og ef til vill lesa þess-
ar línur.
Þó að hér hafi eingöngu verið
rætt um skipbrotsmannaskýlin á
Hornströndum þá er staðreyndin
sú að þetta eru ekki einu stað-
irnir sem hafa orðíð fyrir ásókn
slíkri sem hér hefir verið
minnst á. Annarsstaðar á landinu
mun hið sama hafa átt sér stað
í einstaka tilfellum.
Undantekningarlaust ættu all-
ir að hafa það hugfast að líta
ber á skipbrotsmannaskýli svo
og aðra staði sem þjóna sama
hlutverki, sem helgan reit og
haga umgengni í samræmi við
þá hugsun.
Enginn veit hver verður næst-
ur til þess að verða fyrir því að
þurfa að leita skjóls á þessum
stö'ðum á neyðarstundu. Því má
það ekki eiga sér stað að þar
hafi neinu verið spillt, sem verða
mætti til bjargar.
Það eru glögg skil í hugsunar-
hætti þeirra manna, sem í engu
telja eftir erfiði eða fyrirhöfn
til þess að hlúa að þessum stöð-
um, eða hinna sem eru svo gjör-
sneyddir öllu almennu velsæmi
að geta lagt sig niður við það
áð valda þar spjöllum.
Slíkum ósóma ættu allir aj
geta lagt sig fram um að upp-
ræta.
"ísafirði í nóv. 1967.
Guðin. Guðmundsson.