Morgunblaðið - 21.02.1968, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. FEBRÚAR 1968
Ingólfur A. Þorkelsson:
KENNARASKORTUR OG KENNARAMENNTUN
MIKIÐ hefur verið rætt um
skólamál í vetur og er það vel.
Satnvinnan reið á vaðið og birt
ust þar ýmsar athyglisverðar
greinar, miisgóðar eins og geng-
ur. Mest hefur verið fjallað um
þessi mál í Morgunblaðinu og
ber að þakka það sérstaklega.
Fyrst og fremst hafa skólamenn
hvatt sér hljóðs um þessi mál.
Æskilegt væri, að fleiri gerðu
það, ekki sízt foreldrar, því að
hér er alls ekki um einkamál
kennara að ræðai, heldur mál
þjóðarinnar allrar. Ríkisstjónin
hefur heitið því að beita sér
fyrir heildarendurskoðun
fræðslukerfisins (sbr. leiðara
Morgunblaðsins 10. des. sl.) svo
og Framsóknarflokkurinn. 24.
jan. sl. efndi Stúdentafélag Há-
skóla íslands til umræðu fu ndar
um framhaldsmenntun á íslandi.
Umræður þessar og yfirlýsingar
eru fagnaðarefni öllum skóla-
mönnum og raunar öllumi þeim,
er áihuga hfa á menntun og upp
elidi í landinu. Ófáir eru þeir,
sem hafa fundið núverandi
skólakerfi flest til foráttu, eink
um landsprófinu og hafa þeir
á stundum gerzt nokkuð stríð-
mæltir.
Skólakerfi — kennsluhættir
Sérstaklega hefur það viljað
brenna við, að menn rugluðu
saman skólakerfi og kenmslu-
háttum, rammanum og innihald
inu. Að mínu viti er nauðsyn-
Neyðarástand á gagnfræðastigi
legt að gera greinarmun á þessu
tvennu, þ.e. fræðslulöggjöÆinni
(kerfinu) og kennsluaðferðum,
og próftilhögun (kennsluháttum)
og ekki má gleyma aðstöðunni
(skólahúsnæði, tækjum o. fl.)
fslenzka þjóðfélagið hefur tekið
stakkaskiptum sl. 20 ár. Laga
verður skólana að breyttum
þjóðfélagsháttum, Þetta er mik
ilivægasta verkefnið. Hvemig
er það unrnt, hverju þarf að
breyta? Þessari spumingu verð-
ur sennilega ekki fullsvarað
fyrr en skólarannsóknir birta
niðurstður sínar. Við erum nú
í fyrsta sinn að rannsaka. hvað
við höfum verið að gera í skóla-
málum sl. 20 ár.
Ég er ekki sannfærður um, að
nauðsynlegt sé að gjörbreyta
skólalöggjöfinni, til þess að
unnt sé að aðlaga skólana nýj-
um þjóðfélagsháttum. Að mín-
um dómd þarf fyrst og fremst að
breyta kennsluháttum og bæta
aðstöðu skólanna til þess að
þeir geti betur en nú rækt hlut
verk sitt, sem er tvíþætt: Að
búa nemendurna uhdir störf í
síbreytilegu þjóðfélagi og
þroska þá sem einstaklinga.
Það em úreltir kennsluhætt-
ir og ófullnægjandi aðstoða, svo
sem skortur á skólahúsnæði og
tækjum ,sem fyrst og fremst
stendur í vegi fyrir umlbótum
í skólamálum að ógleymdum
kennaraskortinum og kem ég
rækilega að honum síðar.
Landsprófið
Sumir halda þvi fram, að lands
prófið sé óalandi og óferjandi.
Það útiHoki allt of marga frá
framhaldsnámi o. s. frv. Lands
prófið var mikil réttarbót á sín-
um tíma og það hefur breytzt
alknikið til batnaðar undanfar-
in ár. í ýmisum greinum höfða
Listamannalaunin
-4)
Ingólfur Þorkelsson
Þegar ég las nafnaskrána yf-
ir þá er hlotið höfðu listamanna-
laun í ár varð ég mjög undr-
andi er ég varð þess vör að
nafn Eggerts Guðmundssonar,
listmálara, vantaði í þann hóp.
Eggert hefir fengið listamanna-
Xaun í yfir 20 — Tuttugu — ár,
* en í fyrra og nú í ár, er hann
allt í einu horfin af listanum,
þótt hann hafi haldið 3 einka-
sýningar og hafi tekið þátt í
samsýningum á þessum tveimur
árum.
Ég geri mér fulla grein fyrir
því að það megi deila um út-
hlutun listamannalauna, og að
sjálfsögðu koma þar mörg sjónar
mið til greina. Mig langar nú
einmitt þessvegna að spyrja:
„Hversvegna listamannalaun
in hafa verið tekin einmitt af
honum og það tvö ár í röð?“
Einnig hefir sú spurning stöð-
ugt ásótt mig, „hvaða reglum
muni vera farið eftir í þessari
vandasömu úthlutun, því að mín
um dómi hlýtur að vera um á-
byrgðarmikið samviskustarf að
ræða.
Á mínum yngri árum var ég
búsett í Danmörku um margra
ára skeið, og þá fylgdist ég af
miklum áhuga með frama íslenzk
ra listamanna. Ég átti því láni
að fagna að kynnast Eggerti, og
hefi þar af leiðandi haft tæki-
færi til að fylgjast með hans
listamanns—braut. Kynni mín af
Eggerti hafa ekki aðeins kennt
mér að meta hann sem listamann
einnig sem mikinn mannkosta
mann. Meðal annars hef ég
aldrei heyrt hann hallmæla öðr-
um listamönnum. Það ber svo
undarlega við, að einmitt á þessu
ári, á þessi listamaður 40— fjöru
tíu — ára starfsafmæli, og að
hann skuli einmitt á þessum
tímamótum verða sviptur lista-
mannslaunum.
Mig langar til að vekja at-
hygli á, eftir því sem ég hefi
kynnt mér, hefir enginn íslenzk-
ur listmálari haldið fleiri einka-
sýningar erlendis, (ef til vill
utan samsýninga) en einmitt
Eggert. Ég minnist þess, þegar
átti að gefa dönsku konungs-
hjónunum, Kristjáni x og drottn
ingu hans, gjöf, á 25 — Tuttugu
og fimm — ára stjórnarafmæli
þá valdi konunglega danska
landfræðifélagið einmitt mál-
verk eftir Eggert Guðmundsson.
Danir þóttu og þykja vera þjóð,
sem stendur á hátt þróuðu menn
ingarstigi hvað listir snertir.
Eftir að hafa lesið þennan um-
rædda lista, varðandi listamanna
launin, lagði ég leið mína til
Eggerts og bað hann leyfis um
að, fá að líta yfir bækur þær
er geyma úrklippur úr innlend-
um og erlendum blöðum varð-
andi umsagnir og listdóma um
verk hans.
Samkvæmt erlendum listdóm-
um, hefir honum verið líkt við
Leonardó Da Vinci, og Frantz
Hals. Gaman þætti mér síðar, í
greinarflokkum, að kynna þjóð-
inni hversu þessi listamaður hef
ir borið hróður hennar víða um
heim, og frásagnir um listaverk
hans, sem prýða listasöfn, opin-
berar byggingar og hallir víðs-
vegar um heim. EN er maður
kemur inn á listasafn Ríkisins,
er þar aðeins að finna eina
mynd, sem er mjög sjaldan
frammi, og heitir „Jarðarför
Bóndans"., kemur mér þá í hug
allar þær fögru þjóðlífsmyndir,
sem þessi listamaður hefir mál-
að og teiknað. Þykir mér sorg-
legt til þess að vita að lista-
safn Ríkisins skuli ekki hafa
tryggt sér nema þetta eina lista-
verk, sem svo margir hafa hrif-
ist af, en það var keypt fyrir
26 — tuttugu og sex — árum
síðan. Þegar ég lít fram í tím-
an, verður mér á að hugsa:
„Hvar er betra að geyma þjóð-
lífsmyndir þjóðarinnar, en ein-
mitt á listasafni Ríkisins.“ „Sönn
listaverk tala ætíð sjálf sínu
máli.“
Fyndist mér æskilegt að Ráð
?að er hið Hæstvirta Alþingi
slands kýs til úthlutunar lista-
mannalauna, kynni sér störf og
feril þeirra hstamanna er til
greina koma. Ég óska þjóð okk-
ar þess að hún megi hafa í út-
hlutunarnefnd sinni fullkomlega
menntað fólk, með næman feg-
urðarsmekk, réttlætis— og á-
byrgðartilfinningu.
Gunnur Norðfjörð
prófverkefnin nú meira til
skilnings og ályktunargáfu en
utanbókarlærdóms. Og ekkert
er því til fyrirstöðu að það megi
enn breyta því án þess að
hreyfa við lagabókstafnum. Það
er misskilningur að landsprófið
eitt velji nemendur til fram-
ha'ldsnáms. Nemendur, sem
setjast í Verzlunarskóla fslands,
þurfa ekki að hafa lokið lands-
prófi. Landsprófs er ekki skil-
yrðislaust krafizt^ til inngöngu
í Kennaraskóla íslands, gagn-
fræðingar með lágmarkseinkunn
í nokkrum aðalgreinum hafa
rétt til settu þar. Tækniskóli ís-
lands krefst heldur ekki landis-
prófs. Með þessu er ég alls ekki
að gefa í skyn, að skólar þess-
ir geri minni kröfur til inn-
töku en menntaskólamir. í
þessu sambandi vil ég og geta
þess. að verið er að endurskoða
og samræma kröfur til gagn-
fræðaprófs í íslenzku, erlendum
málum og reikningi. Ef til vill
tekst að hefja gagnfræðaprófið
til vegs og virðingar að nýju.
Verði sú raunin á, má svo fara
að landsprófið velji enn færri
til framhaldsnáms hér eftir en
hingað til. Og þá er komið að
þeirri skoðun, að landsprófið
velji úr of snem.ma, að skipt sé
eftir getu of fljótt. Mér er nær
að halda að nokkuð sé til í
þessu. Það var m.a. á þessari
forsendu, sem Jóhann Hannes-
son, skólameistari, krafðist af-
náms landsprófs á stúdenta-
fundinum 24. jan. sl., en höfuð-
röksemd hans var sú, að lands-
prófinu hefði ekki verið ætlað
það hlutverk að velja menn til
framhaldsnáms, heMur að auð-
velda mönnum aðgang að þvi.
Landsprófið gerir hvort tveggja.
Það veitir einstaklingum jafna
aðstöðu lagalega. þ.e. ungling-
ar hvar sem er á landinu hafa
rétt og víðast hvar aðstöðu til
að taika þetta próf og öðlast við
það rétt til inngöngu í mennta
skóla.
Tillaga Jóhanns Hannessonar
Á fyrrnefndum fundi lét Jó-
hann Hannesson í ljós þá skoð-
un sína að afnema bæri gagn-
fræða- og menntaskólana í sinni
núverandi mynd og stofna al-
menningsskóla fyrir ungt fólk
á aldrinum 15-19 ára, sem lyki
með stúdentsprófi.
Þetta er tillaga um breytingu
á skólakerfinu, a.m.k. að barna
prófi loknu, ekki aðeins um af-
nám landsprófs. Þetta er krafa
um lengingu skólaskyldu til 19
ára aldurs. Tillagan er ekki eins
byltingarkennd og sumir vilja
vera láta, því að megnið af
æskulýð þessa lands (um 80%)
stundar nú nám til 17 ára ald-
urs. Þetta er engin utopia eins
og sumir viðast halda, heldur
er hér verið að orða þá þóun,
rsem á sé stað sums staðar er-
lendis. Ýmsir framámenn með-
al danskra skólamanna, með
rektor Jens Ahm í broddi fylik-
ingar, hafa krafizt þess, að skóla
skyldan yrði lengd til 19 ára
aldurs. Öllum væri kennt hið
sama til 13 ára aldurs, en þá
væru teknar upp nokkrar val-
greinar og færi þeim fjölgandi
til 16 ára aldurs, en síðan væri
um þrjár leiðir að ræða fyrir
nemenduna: (A) nám til stú-
dentsprófs, (C) verklegt nám og
tækninám, (B) og nám mitt þar
á milli, verklegt og bóklegt.
Síðan befjist margskonar fram-
haldsnám.
Jóhann Hannesson vill að all-
ur árgangurinn ljúki stúdents-
prófi. Hætt er við að breyta
verði kröfunum heldur betur,
ef þetta á að takaist.
En það er ekki ætlun mín í
þessari grein að ræða nánar til-
lögu Jóhanns Hannessonar, ótal
mörgum spurningum þarf að
svara áður en endanleg afstaða
er tekin til hennar.
Kennaaskortuir
Fyrst og fremst þarf að svara
spurningunni: Hvernig á að
l'eysa kennaraskortinn? Vöntun
á vel menntuðum kennuruim er
Akkillesarhæll íslenzkra skóla
í dag. Sérstaklega er ástandið
slæmt á gagnfræðastiginu. Þar
ríkir neyðarástand- Síðastliðið
haust sóttu 23 menn um kennslu
i bóklegum greinum í gagn-
fræðaskólum Reykj avíkurborg-
ar.
Af þessum 23 umsækjendum
höfðu aðeins 4 lokið háskóla-
prófi, en þó ekki prófi í uppeld-
is- og kennslufæðum, sem á-
Fyrri grein
skilið er til þess að hljóta rétt-
indi til kennslu. Enginn um-
sækjandi hafði því fyllstu rétt-
indi Menn geta gert sér í hug-
arlund, hvernig ástandið er ann
ars staðar á landinu, þegar al-
ger skortur ríkir í Reykjavík.
Jóhann Hannesson sagði á
stúdentafundinum, að hann
hefði ekki hugmynd um, hvem-
ig ætti að leysa kennaraskort-
inn.
Ég leyfi mér að fullyrða og
leggja áherzlu á þá fullyrðingu,
að hin merka tillaga Jóhanns er
loftkastalur einir, meðan hinn
mikli vandi, kennaraskorturinn
og kennaramenntunin, er óleyst
ur. Vel menntaðir kennarar eru
grundvöllurinn undir stanfi
hvers einasta skóla, öll framfara
viðleitni í skólamálum fellur
dauð til jarðar, ef undirstaðan
er ei rétt fundin. Það má þraúka
mieð óbentugt skólalhúsnœði, lé-
legar kennslubækur, fábreytt og
úrelt tæki, þótt illt sé, eins og
dæmin sanna, en án hæfra kenn
ara er skólastarfið unnið fyrir
SÝS-
Mun ég nú venda mínu
kvæði í kross og snúa mér beint
að því að ræða það ófremdar-
ástand í þessum miálum, sem nú
ríkir á gagnfræðastiginu. Þá
verður fy.rst fiyrir að ræða um
kennaramienntunina.
Úrelt og ófullnægjandi laga-
áftvæði
f lögum um fræðslu barna
(sbr. 16. gr. laga um fræðslu
barna nr. 34/1964) er þess kraf-
izt, að væntanlegir kennarar
ljúki viðurkenndu kennara-
prófi. Þess er og krafizt í lög-
um um menntaskóla, að kenn-
ararnir hafi lokið fullnaðarprófi
við háskóla í aðalgreinum þeim,
er þeir eiga að kenna (15. gr.
laga um menntaskóla nr. 58/
1964). Þarna fer ekkert á milli
mála. Hins vegar er þesis ekki
krafizt í lögum um gagnfræða-
nám, að kennarar á gagnfræða-
stigi hafi lokið námi. Lögin
krefjast þess ekki, að bók-
námskennarar á þessu stigi hafi
búið sig undir sitt vandasama
starf með sérstöku námi. Gagn-
fræðakólarnir eru því hornreka,
algert olnbogabarn, hvað það
snetir. Og skal ég nú finna orð-
um mínum stað. Núgildandi á-
kvæði um menntun og réttindi
gagnfræðaskólakennara eru að
finna í 37. gr. laga um gagn-
fræðanám nr. 48/1964. Hún hljóð
ar svo:
„Til þess að verða skipaður
kennari við skóla gagnfræða-
stigsins þarf eftirtalin skilyrði:
a) að hafa almenna kennara-
menntun eða stúdentsmenntun
að viðbættu námi í uppeldis- og
kennslufræðum, er kennslumál'a
stjórnin metur gilt, b) að hafa
stundað ein.s til tveggja ára
nám hið minnsta við háskóla í
þeirri fræðigrein, sem ætlazt er
til, að verði aðalkennslugrein
hlutaðeigenda, enda sýni hann
skilríki fyrir árangri a'f háskóla
náminu, c) að hafa kennt tvö
til þrjú ár og hlotið meðmæli
hlutaðeigandi skólastjóra, d)
að vera hæfur til að kenna
fleiri en eina námsgrein. Heim-
ilt er og að gera að föstum kenn
urum þá, sem kennt hafa tvö
ár hið minnsta með góðum
árangri við skóla, sem svara til
gagnfræðastigsins, þegar lög
þessi taka gi'ldi, enda komi með
mæli skólastjóra tH. Nú sækir
enginn, sem ful'lnægir þessum
Skilyrðum, um lausa kennara-
stöðu, skal þá skólanefnd og
fræðslumálastjórn leitast við að
fiá hæfan mann, og má að tveim
árum liðnum gera hann að föst-
um kennara, enda komi með-
mæli hlutaðeigandi skólastjóra
til“.
Samkvæmt þessari grein er
að vísu ætlazt til, að aðalreglan
sé sú, að skipaðir kennarar hafi
stundað eitthvert háskólanám
(„eims til tveggj-a ára nám hið
minnsta"). Hins vegar er þess
ekki krafizt, að þeir hafi tekið
fullnaðarpróf í kennislugrein
sinni, þannig að krafan um há-
skólanám nær ekki tilgangi sín
um. Raunar kveða lögin á um
það ,að sýna skuli ,,skilrfki fyr-
ir árangri af háskólanáminu“,
en í þeim botnlausa kennara-
skorti, sem hér ríkir, er jafnvel
þessi væga krafa sniðgengin.
Þar að auki heimilar 37. gr.
að ganga með öllu framhjá kröf-
unni um háskólanám, þegar sér
staklega stendur á, og er þeirri
heimild beitt svo rækilega, að
mikill minnihluti fastra bók-
námskennara á gagnfræðastigi
hefur fyllstu réttindi til kennslu
(samfcvæmt yfirlitsskýrslu frá
fræðslumálaskriifistofunni fyrir
skólaárið 1962-63 aðeins um
26%). Hefur ástandið í því efnd
versnað ár frá árí.
Lagagrein þessi er því að engu
hafandii.
En nú kann einhver að segja:
Hvað um forgangsréttarlögin
frá 1952? Þau krefjast þess, að
kennararnir hafi lokið námi og
þau veita þeim forgangisrétt til
kennslustarfa. Er ekki svo?
Svar mitt verður já og nei. Skal
nú gerð nán'ari grein fyrir
þessu.
Framhald á bls. 17