Morgunblaðið - 21.02.1968, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. FEBRÚAR 1968
17
Erlendur Jónsson
skrifar um
BÓKMENNTIR
Jónas E. Svafár: KLETTA-
BELTI FJALLKONUNNAR.
98. bls. Helgafell- Reykjavík
1968.
„KANNSKE er Jónas Svafár
hið eina sanna „atómsk,áM“,“
segiir í kápuauglýsingu atftan á
Klettalbelti fjallkonunnar.
Jónas nefnir þetta nitsafn
sítt eftir síð'asta hluta bókarinn-
ar. Hinir fyrri hei'ta: Það blæð-
ir úr morgumsárinu og Geisla-
virk tungl.
Jónas E. Svafár er einstæða"
meðal ísienzkra ljóðskálda. nú-
lifandii. Hann er aiveg sér á
parti, Hann er ekki sambærileg
ur við neinm annan höfund-
Steinn sagði um Jón úr Vör,
að það væri „naumagt á nokk-
urs annars manns færi að
þræða það einstigi mftlli skáld-
skapar og leirburðar“ sem
hanm (Jón) færi. En stendur
ekki einnig Jónas E. Svafár á
þei-m mörkum,, einhvers staðar?
Annars er þarflaust að ræða
það mlál. Ljóð hans verða eins
og þau eru og emgan veginn
öðru vási.
Jónas E. Svaifár er fyndið
fikál'd. Hann snýr út úr hu-gtök
um, bregður á leiik með orð,
notar þau í annarri merking
en aðrir menn. „Ég er mitt eig-
ið einkaskáld* , sagði Lósvíking
urinn. Jónas gæti hermt þau
orð um sjálfan sig. Hér eru sm(á
dæmi um stílbrögð hans:
Það, sem aðrir höfundar kalla
efnisskrá, efnisyfirlit eða því
um l'íkt, það kallar Jónas efnis-
hyggju- Knattspyrna er nokkuð,
sem hver maður kannast við.
Jónas kallar eiltt kvæði sitt —
ekki knattapymu — heldur
Hnattspyrnu. Það kivæði fjallar
um hráskinnaleik stórveldanna.
Þau spyrna ekki knett'i. Þeim
dugir ekki mijnna en jörðin öll,
hnötturinn til að sparka á milli
siín.
Ef tií vill eru svona lí'kinig-
ar samsettar til skem'mtunar
einnar. En Jónias er líka alvar-
legt skáld. ,
Ljóðið um hnattspyrnuna er
ekkert grín. Orðaleiikir Jónasar
em rétt sem nagli út í nagla-
eúpu. Súpan er búin til úr fleira
en einum nagla, þó naglinn sé
efstuir á blaði í uppskriiftinni-
Jónas sýnist ekki lenda út í
sjiálfheldu í tjáning sinni —•
ekki fyrir þá sök, að ha-nn sé
einhver formsnillingur, heldur
vegnia hins, að hann er srvo lítt
háður almennum duttl'ungum.
Hann er eins og blanda af Sí-
moni Dalasfcáldi og Salvador
Dali, hristingur af hagyrðin,gi
og súrrealista.
Ekki treystist ég til að dæma
um, hvort ljóð hans séu djúp-
funidinn skáldskapur. Enda
sfciptir það engu höfuðmáli.
Skáldiskapurinn er samvr og
jaifn, hvernig s>em hann er til
orði'nn. En hér skal tilfært
handahófsæmi um kveðskap
Jóniasar, því sjón er sögu ríka'ri.
Ljóðið heitir Æska:
æskuástir með brunnin bái
brennimerkja mín ieyndarmál
tungur hugans tala lengi
titrandi við hjartastrengi
í trúnni á tregans höfuðborg
ég treysti iii'r heita ástarsorg
Hver hefur ort um æskuna
og þjappað sama í örstuttu Ijóði
fleiri hlu'tum, sem skipta miáli?
Þetta ljóð þarf ek'ki að útskýra.
Hér liggur aillt Ijóst fyrir. Og
þó er þetta atómljóð. Eða er
ekki sivo? Lítum svo á, hvern-
ig atómskáld yrkir til ættjarð-
ariinnar:
m !d minnar
hjartarótar
spdlar“
Jónas E. Svafár
heiður himinninn
yfir hvítu myrkrinu
fyllist af hrísgrjónum
Þetta li'tla- Ijóð heitir ísland
og gefur ekki eftir mörgum' sam
setningi, sem skáld hafa fyrr
og síðar ort til fósturjarðarinn-
ar- Þess konar kveðskapur hetf-
ur l'öngum verið m'etinn með
hliðsjón af þeirri ættjarðarást,
•sem honum var ætlað að tjá.
Einnig það mat stenzt Jónas E.
Svafár.
„Mold minnar hjartarótar“,
segir hann, og hafa ekbi aðrir
kveðið heitar til ísafróros.
Öryrki nefnist eitt Ijóð Jón-
asar. Það er svona:
afleiðingarnar ieita
orsaka meðal tækifæra
í töfraboga móðurmálsins
titrar ör á hjartastreng
í augum Jjugsjónarintiar
glitra staðreyndirnar
á vörum hungursins
vakir dauðinn og brosir
Þetta má nú kalla að yrkja
fríhendiis á röklegu miáli. Sú var
tíðin, að orð eins og orsök og af-
leiðing þóttu hæfa öðru hettur en
kveðskap. Sama m’áli gegndi
raunar um orð eins og hugsjón
og staðreynd.
En Jónas E. Svafár er ekki
þjóðskáld, heldur atómskáld.
— Mjólkin
Framhald af bls. 15
hafi verið í fitumælingum nautgrip
ræktarfélaganna síðasta árið.
Sennilegt er, að nautgriparæktar-
félögin taki að fullu upp hina
nýju aðferð, en endanleg ákvörð-
un hefur enn ekki verið tekin.
Tel ég að vart verði hjá þessu
komizt, þar eð það mundi skapa ó-
þarfa rugling ef notuð væri tvenns
konar fitumæling fyrir sömu mjólk
ina.
Minni smjörbirgðir
í birjun ársins 1966, þegar smjör-
birgðirnar í landinu voru hvað mest
ar, fór Framleiðsluráð fram á það
við stærstu mjólkurbúin í landinu,
að þau ykju framleiðslugetu sína
á osti til útflutnings og nýmjólkur-
mjöli. Þetta meðal annars varð
þess valdandi að smjörbirgðirnar
i landinu hafa minnkað það mikið,
að þær eru nú ekki meiri en þær
verða að vera til að tryggja nóg
smjör fyrir innanlandsmarkað.
Fyrir þennan tíma var mjög tak-
markað hve mikið var hægt að
framleiða af nýmjólkurmjöli og
osti til útflutnings. Afleiðingarnar
urðu þær, að þegar mjólkurfram-
leiðslan tók að aukast sumarið
1965 og varð mun meiri en menn
hafði órað fyrir, voru mjólkurbúin
tilneydd til að auka framleiðsluna
á smjöri. Þetta, samtímis því að
smjörneyzlan í landinu fór minnk
andi og ómögulegt varð að flytja
smjör út, gerði það að verkum að
smjörbirgðirnar hlóðust upp.
Hann þarf ekki að beita öðrum
rökum en þeim, seni bonum
sjállfum sýnist; orðasambönd eins
og „giitrandi staðreyndir" gegna
Sínu 'hlutverki í þessu ljóði ihans.
Og fyrstu tvær línurnar verða
aldrei frá honum iteknar. Hann
á þær með réttu. Þannig hefur
ekki verið ort áður og ekki tjóir
öðrum að versg_ þannig hér eftir.
Að minni hyggju-væri rangt að
segja um samsetning Jónasar,
þann sem fjarstæðastur er, að
hann sé myrkur, óljós. Myrkt er.
hægt að kalla það eitt, sem unnt
er að skýra, upplýsa; annað ekki.
En rekist maður á eina og eina
línu í ljóðum Jónasar og velti
fyrir sé, hvað skáldið meini
eiginlega og komist ekki mjög
brátt að niðurstöðu, þá þarf sú
ekki að vera raunin um öll 'hans
ljóð. Er nauðsynllegt, svo dæmi
sé tekið, að tala öllu ljósar en
skáldið kveður að orði í eftir-
farandi línum? Heiiti þessa ljóðs
er fremur alþýðlegt. Það heitir
— Króna:
þú nærð ekki upp x nefnið á mér
fyrir grátstaf x kverkunum
því ég er útskrifaður
andiegur öryrki
úr iðnaði og verzlun
en ég á krónu á himni
sem hnígur við sjóndeildarhring
í karlsvagni strætisins
ek ég vetrarbrautina
heim í myrkrið.
Varla gerist þörf að tilfæra hér
fleiri ijóð Jónasar, því hann er,
hvort sem er, einstæður í sinni
röð, svo í hverju einstöku ljóði
sínu sem í þeim öllum.
Sjállfsagt má gera því skóna,
að 'hann sé nokkuð mikið skáld,
á sama hátt og ihægt er að slá
því fram, að hann sé fremur lítið
skáld. í einn stað kemur, því
hann er „eiginlega engum öðrum
líkur“, svo sem það er orðið í
ágætri kápuauglýsingu, skrum-
lausiri.
Jónas ihefur sjál'fur mynd-
skreytt þetta ritsafn sitt. Ég er
lítt dómbær um myndlis.t út af
fyrir sig, en hef garnan af mynd-
um hans. Og því trúi ég e'kki, að
nokkur maður, sem á annað 'borð
tekur að fletta þessari 'bók,
fleygi henni frá sér ólésinni.
Þvert á móti — Klettafbaliti fjall-
konunnar getur orðið skapill-
um geðbót og sljó'um skemmtun
og vakning.
Erlendur Jónsson.
Nú, þegar afkastageta mjólkurbú
anna er orðin þetta mikil, er mun
auðveldara fyrir Framleiðsluráð a5
beina framleiðslunni inn á þá braut
sem hagkvæmust er hverju sinni.
Mun þetta verða notað í ríkari
mæli í framtíðinni en verið hefur.
Hæfileg framleiðsla.
Undanfarið hafa Bretar keypt af
okkur allt útflutt nýmjólkurmjöl.
Vegna gengisfellingarinnar ÍBret-
landi verður, a.m.k. næstu mánuði
hagkvæmara að flytja út ost en
nýmjólkurmjöi og mun því Fram-
leiðsluráð reyna að haga framleiðsl
unni eftir því sem hægt er.
Miðað við þá miklu mjólkurfram
leiðslu, sem er í dag má gera
ráð fyrir að framleiðslan árið 1968
verði töluvert meiri en síðasta ár.
Um það er að vísu erfitt að spá,
þar sem tíðarfar bæði í vor og
sumar mun hafa mikil áhrif á
framleiðsluna.
Ef hægt væri að ákveða fram-
leiðsluna fyrirfram, þá mundi ég
telja hæfilegt að mjólkurframleiðsl-
an yrði 5—10% umfram innanlands-
þörfina. Þetta mikil umframfram-
leiðsla verður að vera, ef ekki á
að verða skortur á neyzlumjólk
á veturna eins og ég benti á hér
á undan. Innanlandsþörfin þetta ár
mun verða um 92 til 93 miljónir
lítra og hæfileg framleiðsla því 97
til 102 miljónir lítra.
Mikið meiri framleiðsla en þetta
mun auðveldlega skapa vanda bæði
fyrir bændur og fyrir þá aðila sem
fara með sölu og verðlagsmál land-
búnaðarafurða.
— Kennaraskortur
Framháld af bis. 10
Forgangsréttarlögin
Um forgangsrétt til kenn.slu-
starfa gilda ákvæði laga nr. 36
11. júlí 1911, sbr. brl. nr. 19. 31.
jan. 1952, hér nefnd forgangs-
réttarlögin. Einkum koma þar
til greina 2. og 3. mgr. 1. gr., en
þeim var. bætt inn í forgangs-
réttarlögin með nefndum breyt-
ingarlögum, nr. 19 frá 1952, 1.
gr. Þær hljóða svo:
„Þeir, sem lokið hafa meist-
ara- eða kandi-datspróf i í ís-
lenzkum fræðuim yið heimspeki-
deild háskólans, skulu að öðru
jöfnu. hafa forgangsrétt til.
kennsl'u í Lslenzkri tungu, ís-
lenzkum bókmenntum og ís-
landssögu við al'la framlhalds-
skóla, sem kostaðir eru eða
styrktir af ríkisfé eða sveitafé,
nerna kennsla á U'niglmga'Stiginu
sé í framkvæmdinni í höndum
barnaskóla, og þó því aðeins, að
kennsla í þessum greinum nemi
a.m.k. báltfu kennarastarfi eða
sérstakur kennari sé ráðinn til
starfsins, enda skulu þeir að
öðru leyti ful'lnægja þeim. kröf
um um menntun kennara við
gagnfræða- og menntaskóla,
sem gerðar eru í lögum“.
„Þeir, sem lokið hafa B.-A,-
prófi við heimspekideild háskól-
ans, skulu með hliðstæðum
hætti njóta forgangsréttar til
kennslu við skóla gagnfræða-
stigsins og við sérskóla í þeim
greinum, er próf hvers þeirra
um sig tekur til, enda fullnægi
þeir að öðru l'eyti þeim kröf-
uni um menntun kennara við
gagnfræðaskóla eða m.ennta-
skóla, sem gerðar eru í lögum.
Þeir standa þó að baki
þeim mönnum, er fyrri miáls-
grein getur um, urn kennslu í
íslenzkum fræðum og eigi fram-
ar þeim, er lokið hafa við há-
skóla fullnað'arprófi með'
kennsl'uréttindum í þeim grein
um er B.-A.-prófið lýtur að. Þá
standa B.-A.-prófsmenn eigi
framar þeim kennuruim, er lok-
ið hafa fu'llnaðarprófi frá er-
lendum kenna.raháskólum“.
Það styðst við augljós rök,
sem hér verða ekki rakin, að
kennarar, sem hafa búið sig
undir starf sitt með sérstöku
námi (þ.e. kennarar með fuilln-
aðarpróf í grein sinni) hafi ó-
tvíræðan forgangsrétt til
k'ennsl'usta.rfa í bóknámsgrein-
um á gagnfræðastigi, hvort sem
á miálin er litið frá sjónarhóli
skólanna eða kennaranna,
Jafn augljóst er það, að for-
gangsréttarliögin eru hvorki
nógu skýr né afdráttarlaus í
þessu éfni.
í fyrsta lagi er í skjóli orða-
lagsins „'að öðru jöfnu“ unnt
að brjóta í bág við anda og til-
gang laganna.
í öðru iagi sætir regl'an um for
gangsrétt háskólamenntaðra
kennara yeigamikillii undantekn
ingu þar sem svo stendur á, að
kennsla á unglingastigi er í
framikvæmd í höndum barna-
skóla.
í þriðja l'agi standa B.-A,-
prófsmenn samfcvæmt lögum
þessum eigi framar þeim kenn-
urum er lokið hafa prófi frá
erlend'um kennaraháskólum.
Námstími við erlenda kenn-
araháskóla er yfirleitt eitt ár.
Þá er um að ræða alls 5 ára
nám eftir landspróf (4 ár í kenn
araskóla og 1 í kennaraháskóla).
Þeir kennarar, sem lokið hafa
B.-A.-prófi að viðbættu prófi í
uppeldis- og kennslufræðum.
hatfa hins vegar að baki 8 ára
nám eftir landspróf (4 ár í
menntaskóla og 4 í háskóla, þar
af 1 til prófs í uppeldis- og
kennslufræðum). Dæmið stend-
ur þá þannig, að lagt er að
jöfnu annars vegar fjögurra ára
framlhal'dsnám, sem lýkur með
pró'fi, og hins vegar eins árs
f.r a mh a ids nám.
Ekki tekur betra við, þegar
ath.uguð eru lagaákvæði þau,
sem vísað er til í 1. grein for-
gangsrétt'arlaganna með orðun-
um: „end'a skulu þeir að öðru
leyti fullnægja þeim kröfum
um menntun kennara við gagn
fræða- og menntaskól'a, sem
gerðar eru í lögum“.
Þarna ér átt vrð ákvæðið uim
nám í uppel'dis- og kennslu-
fræðum í 37. gr. laga (a-liður)
um gagnifræðanám, nr. 48/1946
og 15. gr. laga um menntaskóla
nr. 58/1946.
í þessum lagagreinum, báðum
tveim, er talað um nám en ekki
•orðuð próf. Þarna er því ekfci
gerð krafa um að uimsækjendur
um kennarastöður hafi lokið
námi í þessum greinum.
Alla þá agnúa. sem hér voru
taldir, þarf að sníða af for-
gangsréttarl'ögunum, þannig að
þau tryggi í reynd forgangsrétt
háskólamianna til kennslustarf-a
á gagn'fræðastigi, svo fremi, að
aðrar róttækari breytingar
verði ekki gerðar. Þar á ég við,
að bráðnauðsynlegt sé orðið að
breyta í heild lagaiákvæðuim
um skilyrði til að vera skipað-
ur kennari við skóla gagnfræða
stigsins, þannig að þeim kenn-
urum einum sé áskilinn réttur
til að íá skipun í kennara.stöð-
ur í bókniámsgreinum, s-em hafa
búið sig sómasamlega undir
starf sitt, þ.e. með sérstöku
nám.i. Forg'angsréttarlögin eru
göl'luð, eins og hér hefur verið
sýnt fram á. Þau voru þó stórt
spor í rétta átt, þá er þau voru
sett. Til'gan.gurinn með þeim
var sá að tryggja gagnfræða-
og menntaskólum hæfa starfs-
krafta. En lögin ná ekki þess-
um tilganigi, vegna þess að
kennarar, sem fullnægia þeim,
fást ekki til starfa, sökum lé-
legra launakjara. Strangari
menntunarkröfur einar út af
fyrir sig geta því ekki leyst
þennan vanda, heldur verðuT
jafnframt að tak.a upp nýja
stefnu í kjaramiálum kennara,
sem byggist á því að launa eftir
menntun í mun ríkara mæli en.
nú er gent. Þetta tvennt verður
að haldast í hendur við lausn
vandans.
í framha'ldi af þessari grein
mun ég birta og ræða tillögur
til úrbóta.
Skriístofustúlka óskast
Hjúkrunarfélag íslands óskar eftir að ráða stúlku
hálfan daginn til skrifstofu- og innheimtustarfa.
Upplýsingar um nám og fyrri störf sendist í eigin-
handarumsókn til skrifstofu félagsins, Þingholts-
stræti 30, Reykjavík.
Orðsending
frá heimilishjálp Snæfellsnes og Hnappadalssýslu.
Heimilishjálpin óskar eftir konum tii starfa á heimil-
um, þar sem hjálpar er þörf um stundar sakir. Æski-
legast er að fá fastráðnar konur, sem einnig kemur
til greina að ráða konur, sem einungis geta starfað
um stuttan tíma í senn.
Upplýsingar gefa:
Rósa Björk Þorbjarnardóttir Söðulsholti Eyjahreppi
Hnappadalssýslu.
Björg Finnbogadóttir Ölafsvik.
Áslaug Sigurbjörnsdóttir sími 8640 Grundarfirði.
Gréta Aðalsteinsdóttir sími 8224 Stykkishólmi.