Morgunblaðið - 29.04.1969, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 29. APRIL 1969
DE GAULLE hefur jafnan
teflt á tvær hættur og sigrað
þar til nú. Þeir úrslitakostir,
sem hann hefur jafnan sett
þjóðinni: að hún hafi aðeins
um t/o kosti að velja, de
Gaulle eða öngþveiti, hættu að
hrífa í þjóðaratkvæðagreiðsl-
unni á sunnudaginn, þótt þeir
hafi jafnan dugað honum vel tii
þessa og tryggt hon-um sigur í
öllum öðrum þjóðaratkvæða-
greiðslum, sem hann hefux efnt
til. Stundum hefur meirihluti
haris að vsíu verið naumur.
Me'ð brottför de Gaulles er
brotið blað í franskri sögu, og
áhrifa hans mun lengi gæta.
Síðan á dögum Napoleons
III hefur enginn einn
maður haft eins mikil völd
í Frakklandi. Þegar hann
flýði til Lundúr.a eftir f »11
Frakklands 1940 og tók að
sér stjóm andspyrnuhreyfingar
innar gegn Þjóðverjum var
hann nánast óþekktur. Þótt
hann væri bandamönnum
Frakka óþægur ljár í þúfu og
þótt ýmsir stuðningsmenn hans
í hreyfingu friálsra Frakka
hefðu hom í síðu hans, var
hann óumdeilanlegur leiðtogi
frönsku þióðari.nnar eftir frels-
un Frakklands sumarið 1944.
Þennan sess hafði hann öðlazt
algerlega af eigin rammleik.
De Gaulle reyndist alltaf bezt
þegar í harðbakka sló, eins og
glöggt kom í liós í einihverjum
mestu þrekraunum hans: þegar
hann kom til valda eftir upp-
reisnina í Alsír í maí 1958, í
Alsír-málinu og í maí-uppreisn-
inni í fyrra.
• BEÐID FFTTR KALLI
Þegar de Gaul'le var við
völd í Frakklandi eftir frelsun
Frakklands. og þingið vildi
ekki fara að vilia hans, sagði
hann af sér og hélt til sveita-
seturs síns, þar sem hann
dvaldist í nokkurs konar útlegð
um tólf ára skeið og beið þess,
að þióðin kallaði hann aftur til
starfa. Hann hatfði einu sinni
bjargað frönsku þióðinni og
var sannfærður um. að hann
ætti eftir að biarga henini öðru
sinni. Hann var aldrei í
minnsta vafa um að þjóðin
mundi þarfnast hans á nýjan
leik. en tók alltatf skvrt fram,
að hann tæki þvi aðeins við
völdu.num. að það væri ótví-
ræður vilii mikils meirihluta
frönsku bióðarihnar.
Að lokum var það Alsír-
stríðið og úrræðalevsi stjóm-
málamannanna. sem kom hon-
um til valda. Vorið 1958 var
franska þióðin orð’n þreytt á
stöðugum stiómarkreppum,
rýmandi ál’ti Frakka í heim-
inum og slaemum lífskjörum.
Franskir íbúar í Alsír voru
orðnir þrevttir á sífelldum átök
um og mikil ólva ríkti í franska
hernum eftir nær stöðuga nið-
urlæeineu og ósiera alit frá
falli Frakklands 1940.
13. mai 1958 lagði æstur múg-
ur undir sig skrifstofur franska
landstjórans í Aleeirsborg og
lýsti yf’r stofnun ..almannaör-
yggLsnefndar“. De Gaulle stóð á
bak við þessa trevfingu. en tók
ekki þátt í baráttu hennar.
MiHiónir stuðninesmanna hans
í Frakklandi og Alsír kröfðust
aðgerða og voru ákveðnir í að
taka völdin. en de Gaulle vissi
ekki, að bvlting var í und-r-
búningi. Byltingin var gerð 13
maí undir stjórn hins fræga
hershöfðingia, Jacques Massu,
sem stjórnað hafði frönsku fall-
hlífahermönr.unum, er tóku
þátt í Súez-herferðinni 1956.
Massu var gaullisti og hafði
staðið í sambandi við de Gaulle
um árabil. En de Gaulle skipti
sér ekki atf því, sem stuðnings-
menn hans aðhötfðust, og hélt
fast við þá afstöðu sína að
hann tæki ekki völdin, nema
það væri vilji þjóðarinnar.
• BEÐIÐ F.FTIR TÆKIFÆRI
De Gaulle var líka óhætt
að bíða eins og á stóð, því að
með hverjum deginum sem
leið, versnaði aðstaða Pflimlin-
stjórnarinnar, og um leið juk-
ust horfurnar á því, að leitað
yrði til hans. Flestum fannst
óhjákvæmilegt, að de Gaulle
yrði falið að taka við völdun-
um til þess að koma ástandinu
í eðlilegt horf, og binda endi á
það stjórnleysi, sem hafði skap-
azt. Franska stjórnin virtist
ekki hafa bolmagn til þess að
ráða við ástandið, ekki sízt
vegna þess að hún naut ekki
trausts hersins, en de Gaulle
var hins vegar líklegur ti] þess
að geta leitt málin til lykta á
friðsamlegan hátt.
Maissiu hersihöfðingi sikoraði
þá á Coty forseta að leggja
niður völd og skipa de Gaulle
eftirmann sinn, og helzti leið-
togi gaullista á þingi, Jacques
Sousteile (sem átti hvað mest-
an þátt i falli næstu stjórnar á
undan), Skoraði á de Gaulle að
taka völdin. Gaullistar í Frakk-
að draga mundi til borgarastyrj
aldar. Hann kallaði saman
blaðamannafund, þar sem hann
sagði, að á hættutímium eins og
þeim, er ríkjandi væru, gæti
þingið veitt einum manni sér-
stök völd, en þannig væri
ástatt,, að slík völd væri ekki
hægt að veita einum manni eft-
ir venjulegum leiðum. Fransk-
ir Alsirbúar voru farnir að ótt-
ast, að hann mundi bregðast
þeim, en yfirlýsingar hans ró-
uðu þá. Hann róaði einnig
marga þá, sem höfðu óttazt, að
hann ætlaði að hirifsa til sín
völidin. En enginn vatfi gat leik
ið á því, að valdataka de Gaull
es væri óhjákvæmileg, og sást
það méðal annars á því, hve
ákaft hann var hylltur, hvar
sem hann fór.
Fjórum dögum síðar ræddi
Antoine Pinay, leiðtogi Óháða
flokksins, við de Gaulle á
sveitasetri hans. En áður en
nokkur niðurstaða yrði af þeim
viðræðum, lét „almannaörygg-
isnefndin" atftur til skarar
slkríða, að þessu sinni í Ajaccio
á Korsíku, þar sem fallhlífa-
liðar tóku völdin undir forystu
Miquels hershötfðingja. Seinna
hélt Miquel því fram, að hann
hetfði komið de Gaulle tiil valda.
T.leðan þessu fór fram, hötfðu
tilraunir til að fá verkamenn til
að láta til sikarar skríða farið
De Gaulle er hann ávarpaði þjóðina á föstudaginn og bað hana
um stuðning í þjóðar atkvæðagreiðslunni.
mannfjöldainum urðu þær fyr-
ir skotlhríð, sem reyndist koma
frá byggingu þar sem illræmd-
asti leiðtogi þeirra öfgasinna,
sem börðust gegn aðskilnaði
Frakklands og Al'sírs, Joseph
Ortiz, hafði komið upp bæki-
stöðvum. Fjórtán hermenn biðu
barna og 123 særðust, og auk
þess féUu átta óbreyttir borg-
arar. Yfirmaður franska liðs-
aflans í Alsír, Challle hershöfð-
ingi, lýsti þá yfir neyðarástandi.
Ortiz og stuðningsmenn hans
bjuggust til vamar í bækistöðv
um sínum, og Pierre Lagaill-
arde, ungur þingmaður, tók á
sitt vald ásamt nokkur hundr-
uð stuðningsmönnum nálægar
inn hafði verið á tveim áttum,
og de Gaulle hófst handa um
róttækar hreinsanir í hernum.
Þegar de Gaulle hafði treyst sig
aftur í sessi bauðst hann til að
semja við uppreisnarmenn um
sjálfstæði Alsir, enda kröfðust
nú all'ar nýl'endur Frakka sjálf
stæðis og til þess að varðveita
áhrif Frakka í Afríku ákvað
hann að koma á fót frönsku
þjóðasamfélagi. En enn reiis
upp andstaða gegn de Gaulle
í Alsír, og 16. apríl 1961 var
þriðja uppreisnin gerð í Alsír,
og þrátt fyrir hreinsanimar í
hernum stóð á bak við hana
leymifélag herforingja, OAS.
Mestu þrekraunírnur
landi komu á sambandi við
byltingarmennina í Alsír, og
þeir gerðu með sér samsæri um
að korna de Gaulle til valda.
Þeir reyndu árangursl sust að
fá Robert Lacoste landstjóra í
lið með sér, en fengu mikil-
Vægan stuðning frá Raul Salan
hershöfðingja, yfirmanni alls
liðsatfla Frakka í Alsír. En
þrátt fyrir þetta og þótt ljóst
Væri, að mikili meiriihluti
franskra Alsírbúa fylgdi de
Gaulle að málum, hélt hann
fast við það, að hann tæki því
aðeirns völdin. að það væri vilji
frönsku þjóðarinnar.
óvissan jókst um allan helm-
ing, þegar sá orðrómur komst
á kreik, að flugvélar með fali-
hlífahermönnum væru á leið-
inni til Parisar og herinn i
Alsír ætlaði að taka völdin í
Frakklandi. Forseti herráðsins,
Paul Ely hershöfðingi, sagði af
sér, og orðrómuir var um, að
fjöldi foringja í hernum hefði
Verið tekinn höndum. Soustelle
var settur í stofuvarðhald, en
tókst að laumast burtu og hélt
akleiðis til Algeirsborgar, þar
sem honum var fagnað sem
þjóðhetju.
Algert öngþveiti ríkti nú í
París, og de Gaulle kom til höf-
uðborgarinnar og lýsti því yfir
að hann væri reiðubúinn að
taka við forsetaembættinu. Yf-
irlýsing hans vakti gífurlega
reiði vinstrisinna, se-m skoruðu
á verkamenn að leggja niður
vinnu, en stuðningsmenn hans
Voru sigri hrósandi. Stjórnin
greip nú til þess ráðs að lýsa
yfir neyðarástandi, enda var
herinn í Alsír orðjnn óþolin-
móður, og enn voru sögur á
kreiki um yfirvofandi árás fall-
hlífaliða á höfuðborgina.
C HÆTTA A STYRJÖLD
Ástandið var orðið svo al-
varlegt, að de Gaulle óttaðist
út um þúfur, og allt var meo
kyrirum kjörum í París.
Helztu stjórnmálaleiðtogar
héldu með sér marga fundi, og
ljóst var, að stjórnin mundi
segja af sér. 26. maí var frá því
skýrt í þinginu, að de Gaulle
ætti í viðræðum við Coty for-
seta og Pflimlin forsætisráð-
herra. Margir kunnir Frakkar
úr öllum stjómmálaflokkum,
þeirra á meðal Vincent Auriol
fyrrv. forseti, hvöttu til þess að
völdin yrðu fengin de Gaulle í
hendur. Að lokuim sannfærði
Pinay Coty forseta, að það
væri eina leiðin út úr ógöng-
unum. Forsetinn skoraði á þing
ið að samþykkja valdatöku de
GauUes, og það var gert 1. júní
1958. Þar með hófust dagar
fimmta lýðveldisins, fjórða lýð-
veldið var úr sögunni.
En Alsírmálið var sfiSur en
svo úr sögunni og á næstu ár-
um varð de Gaulle að einbeita
sér að lausn þess.
• UPPREISN í ALSÍR
Eitt mesta atfrek de Gaull'es
í forsetatíð hans var að hainin
batt enda á Alsírstyrjöidina. De
Gaulle bakaðl sér fljótlega ó-
vild stuðningsmanina sinua í Al-
sír, því að hann sneri við þeim
baki, þegar hann sannfærðiist
um, að komast yrði að sam-
komulagi við uppreisnarmenin
og veita nýlendunni sjálfstæði.
Þagar hann viðurkenmdi sjálfs-
ákvörðunarrétt Alsírbúa, ærð-
ust hinir frönsku íbúar í Al-
sír. í janúar 1960 gerðu þeir
aðra uppreisn, að þessu sirvni
gegn de Gaulle.
Uppreisnin hófst 24. janúar,
sem kallaður hefur verið „blóð
sunnudagur“, með mótmælaað-
gerðum gegn de Gaulle í Alg-
eirsborg. Tilraun til þess að fá
Múhameðstrúarmenn til að fjöl
menna í mótmælagöngur fór
út um þúfur. Þegar hersveitir
landstjórans reyndu að dreifa
háskólabygginigar. Greinilegt
var, að franskir borgarar höfðu
samúð með uppreisnarmömium,
og þeir útveguðu þeim vopn
og matvæli. Debré forsætisráð-
herra fór til Algeirsborgar og
samnfærðist um að uppreisnin
nyti stuðnings al'lra franskra
borgara í Alsír, en de Gaulle
vildi ekki flan,a að neinu. Ortiz
og Lagaillarde höfðu gert sér
vonir um stuðning hersinis, en
hersveitir undir stjórn Massu
voru fluttar frá Algeirsborg, og
aðrar hersveitir, sem de Gaulle
taldi sig geta treyst, voru send-
ar þangað í staðinn.
• ÁHRIFAMIKILL SIGUR
f sjónvarpsávarpi sagði de
Gaulle, að hann mundi alls ekki
afturkalla tilboð sitt til alsírsku
þjóðarinnar um að hún fengi
að njóta sjáltfsákvörðunairrétt-
ar og fór hörðum orðum um
uppreismarmennima, sem hann
kallaði „lygara“ og „samsæris-
menn“. Hamn krafðist þess, að
herinn gætti strangasta aga og
kom nokkuð til móts við franska
Alsírbúa, er hann hét því að
finma „eins franska" lausn á
Alsírmálinu og harnn gæti. í
Frakklandi sjáltfu hetfði Alsír-
uppreisnin haft þau áhrif, að
þar hefði myndazt nokkurs kon
ar fjöldahreyfing með de Gaulle
og næði hún meira að segja til
verkalýðsfélaganna og komm-
únista. Ræða de GauHes réð
úrslitum, og uppreisnarmemn
gáfust upp 1. febrúar. Margir
leiðtogair þeirra voru handtekn
ir, en Ortiz komst undan.
Sigur de Gaulles hafði mikil
áhrif í Frakklandi, enda hafði
harrn haldið ólíkt betur á mál-
unurn en Pflimlin í maí 1958.
Einnig vann hann hylli margra
Múhameðstrúarmanna í Alsír,
svo að Ferhat Abbas og öðr-
um alsírskum uppreisnarleiðtog
um fannst nóg um. Þó hafði
litlu mátt muna, því að her-
• ALRÆÐISVALD
Tveir leiðtogar uppreisnar-
manna, Salan og Challe, höfðu
verið yfirmenn franska liðsafl-
ans í Alsír, og hinir, Johaud
og Zeller, höfðu gegnt mikils-
verðum embættum í Alsír. Fall
hlifaliðar úr Útlendingahersveit
inni tóku aUa mikilvægustu
staði í Algeirsborg á sitt vald
og handtóku landstjórann, Mor-
in, yfirmann franska liðsaflanis,
Gambiez hershöfðingja, og
franskan ráðherra, Buron. Zell-
er lýsti því yfir, að umsáturs-
ástand væri gengið í gildi og
að eina friðsamlega lausnin á
Alsírmálinu væri sú, að Alsír
yrði áfram franskt land. Óttazt
var, að herinn í Frakklandi
gengi í lið með uppreisnarmönn
um og nýjar hreinsanir voru
fyrirskipaðar. Viðskiptabann
var sett á Alsír.
De Gaulle tók sér alræðis-
vald samkvæmt 16. grein stjórn
arskrárinnar og byltimgin breidd
ist út til Constantine og Oran.
En 23. apríl sneri de GauUe
straumnum við með frægri út-
varpsræðu, þar sem hann sagði
mieðal annars: „í natfni Frakk-
lands skipa ég, að öllum tiltæk-
um ráðum verði beitt — og ég
endurtek öllum ráðum — til
þess að stöðva þessá menn unz
örlög þeirra hafa verið ákveð-
in. Ég skipa öllum hermönn-
um að óhlýðnast fyrirskipun-
um þessara foringja uppreisn-
arinnar . . . Ég banna öllum
Frökkum og umfram allt ÖU-
um hermönnum að hlýða nokkr
um skipunum frá þeim.“
Skipunum de Gaulles var
fylgt út í æsar, og uppreisnin
fór út um þúfur. f júní hóf-
ust viðræður Frakka og upp-
reisnarmannia í Evian og hryðju
verkastarfsemi OAS jókst um
allan helming. Loks í marz 1962
var Evian-samningurinn undir-
ritaður, og vopnahlé gekk í gildi.
Samningurinn var samþykktur