Morgunblaðið - 15.06.1971, Page 17

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRKJJIÍÐAGUR Í5. JÚNÍ 1971
17
Norðmenn í vafa
um EBE
- en bjartsýnir á olíuna í Norðursjó
Noregsbréf frá Skúla Skúlasyni
25. maí.
Það er alls ekki vegna þess
að efni hafi skort, að ég hef
ekki sent Mbl. Noi'egsbréf í
háa herrans tíð. Því að í
Noregi gerist alltaf eitthvað, og
yfirleitt eru stórviðburðirnir
góðir, en þeir smærri ýmist ill-
ir eða góðir. Þó að Noregur sé
í dag gózenland velgengninnar
og hafi í rauninni verið það sið
an eftir stríðslok 1945, hefur
þjóðiri þó við ýmis vandamál að
glíma, og eitt þeirra sem oftast
ber á góma er verðbólgan, þó að
hún sé ekki nema dvergur móts
við það sem hún er í ýmsum
öðrum velmegunarlöndum. Hér
er líka rifizt um náttúrufriðun
og mengun. í fyrra var gerð virk
andstaða gegn virkjununum,
sem hefðu spiit prýði eins merk
asta fossins i landinu, og er sá
atburður talsvert hliðstæður því,
sem gerðist um líkt leyti hjá ná
grönnum Laxár í Þingeyjar-
sýslu. — En önnur hlið náttúru
verndar er þó enn ofar á baugi
hér í Noregi. Það er verndun
ánna og sjávarins gegn eitri,
sem skolað er út frá verksmiðj-
um í sjóinn eða ána sem næst er
iðjuverinu. 1 gamla daga datt
engum í hug að minnast á þessa
hlið málsins, því að „lengi tek-
ur sjórinn við,“ segir gamalt mál
tæki. En nú eru menn farnir að
skilja, að því eru takmörk sett
hve lengi sjórinn tekur við
þeirri óhollustu sem í hann er
spýtt, - án þess að fá ógleði
af því.
Náttúruverndarárið sem leið
hefur verið vakningarár í
Noregi að þvi er þetta snertir,
„bæði til sjós og lands“ mætti
segja. Þess má að vísu geta, að
ýmis stóriðjufyrirtæki hafa fyr-
ir mörgum árum gert ráðstafan-
ir til að hindra mengun i vötn-
um, svo sem Borregáard í Sarps
borg, stærsti trjákvoðu- (eellu-
lose) framleiðandi landsins um
lamgt skeið. Til trjákvoðugerðar
þarf kvikasilfur, en það er
hættulegt eitur þegar það kem
ur út í sjóinn i ýmiss konar
efnasamböndum, þvi fiskurinn
fær það í sig. Þetta hefur gerzt
áratugum saman, en fyrst nú á
síðustu árum er farið að mæla
kvikasilfursmagn í fiski og
dæma hann óætan, ef magnið
naa: ákveðnu stigi. Um fjölda
ára hefur það gerzt, að fiskur í
ám drapst hrönnum saman, en
þá vissi enginn að þetta stafaði
af eitrun. Og sumar laxár urðu
„geldar", jafnvel þótt hin fyrirlit
legu laxveiðitæki, sem Norð-
menn kalla ,,kílanót“ væru ekki
fyrir utan ármynnið. En um leið
og minnzt er á lax, verð ég að
geta þess að Norðmenn fagna
mjög samþykktinni um bamn
gegn laxveiði i hafinu og þakka
íslendingum hlutdeild í því máli
— sumir fullyrða meira að segja
að íslendingar hafi verið drif-
fjöðurin í því máli. (Mér dettur
þvi í hug, hvort ekki væri rétt
að senda tvo íslendinga til Dan
merkur og Svíþjóðar til að sann
færa viðkomandi um að þetta sé
þeim fyrir beztu).
—- Loftmengunin er líka um-
ræðuefni hér. Ekki sízt í sam-
bandi við ýmsar efnasmiðjur,
svo sem í Sauda á Rogalandi.
Þar liggur mórauðuar mökkur yf
ir öllum dalnum, svo að ekki sér
sól, þó að skínandi bjart sé á
vatninu fyrir neðan. — Nú eru
það álbræðslurnar sem hafa mest
an me'ðbyr i Noregi, og fiuor-
eitrunin frá þeim er oft umræðu
efni. Fluor drepur jurtagróður
kringum uppsprettuna það er
staðreynd. En visindamenn telja
vist, að hægt sé að finna ráð til
að takmarka þessa eiturdreif-
ingu frá því sem nú er.
Hér hefur verið drepið á
nokkur atriði, sem efst eru á
baugi hér í Noregi í dag, að því
er snertir náttúruvernd og meng
un. En eitt er þó ótalið enn, sem
veldur þjóðinni í heild miklum
áhyggjum, en það er mengun sú,
sem gerist æ tíðari meðal ungl
inga af völdum fíkni- og æsi-
lyfja. Þessi sýki var orðin al-
geng i Danmörku og Svíþjóð áð-
ur en hún barst hingað, en nú
er svo komið, að Norðmenn hafa
orðið að stofna heilsuhæli handa
sjúklingum, sem hafa orðið þess
um eiturlyfjum að bráð. Norska
lögreglan handsamar við og við
smyglara, sem hafa það að fjár-
plógsstarfsemi að lauma þessurh
lyfjum inn i landið og græða
500% á að selja þau. En mest af
innflutningi þessara eiturlyfja
mun þó fara um hendur ungs
fólks, sem fer til Khafnar i
„lystitúr" og nær sér þar i
„skammta", sem það selur þegar
heim kemur, með svo miklum
ágóða, að það fer aftur til Hafn
ar og nær sór í nýjan skammt.
- Þetta er mál, sem veldur heil
brigðismálastjórnimni miklum
áhyggjum núna. Síðan um nýár
hefur norska sendiráðið í Khöfn
sent heim 85 unga „eitur-aum-
ingja“.
II.
Fremsta umræðuefni allra
norskra blaða hefur í meira en
ár — og þó einkanlega í vetur
og vor verið Efnaliagsbandalag-
ið. Um það mál hefur samtals
verið skrifað medra en um öll
önnur stórmál til samans, held
ég, og miklu meira en um nokk
urt mál, sem verið hefur á döf-
inni öll þau ár sem ég hef haft
náin kynni af Noregi. En það
verð ég að segja, að aldrei hef
ég lesið jafn margar gagnslaus-
ar blaðagreinar, þvi að mestur
hluti þeirra hefur snúizt um
keisarans skegg — sem aldrei
vat’ neitt skegg. Ég sé fram á,
að til þess að gera ofurlitla
grein fyrir gangi þessa máls,
þarf miklu meira rúm en þetta
bréf leyfir, og verð ég því að
skrifa eins konar framhald af
þessu Noregsbréfi um þetta efna
hagsbandalag, sem öll Evrópa
kallar EEC — nema við. EBE
heitir það á Fróni. En hvers
vegna heitir þá ekki ILO eitt-
hvað annað. Eða til dæmis
EFTA ? Spyr sá sem ekki veit.
— Norðmenn ræða um fleira
en EBE. Til dæmis um olíuna í
Norðursjónum og nýlega fannst
jarðgaslind í sjónum um 200 km
vestur af Storð — ,,sú stærsta í
heimi“, var fullyrt i útvarpinu.
Það er þvi engin furða, þó að
þjóðin öll hafi fengið aðkenn-
ingu af „oliufeber". Hann byrj-
aði alvarlega þegar olíulindin
fannst á EKOFISK, suðvestast á
norska svæðinu í Norðursjó, og
það er Phillips-deildin sem á
námuréttinn þar, en í henni á
Norsk Hydro 1/20 hluta, en getur
aukið hann þrefalt. Fyrirtækið,
sem hefur leitunarrétt, þar sem
gasið fannst, heitir Petronord,
en þar er Norsk Hydro líka þátt
takandi. Norsk Hydro, sem fytrr
um byggði afkomu sína á ódýru
vatnsafli, er nú orðið olíuþyrst
asta fyrirtæki í Noregi og staf-
ar þetta af því, að vegna
breyttra vinnsluaðferða er oli-
an orðin jafn nauðsynleg fram-
leiðslunmi og vatinsaflið vair fyrr
um, þegar Norsk Hydro hóf
starfsemi sina á Notodden og
skömmu siðar á Rjukan. Þá var
það „áburður úr loftinu“ —
köfnunarefnissambönd — sem
eingöngu var framleitt, en nú er
það orðið margt fleira.
En það eru fleiri stórfyrir-
tæki en Norsk Hydro sem þyrst
ir í olíuna. Fyrir rúmum mán-
uði var tilkynnt, að nýtt félag
hefði verið stofnað til olíuleitar
fyrir norðan 62. breiddarstig.
Þetta félag hafði á fáum vikum
safnað um 450 milljóna kr. hluta
fé, eða meiru en nemur hlutafé
tveggja stæirstu fyrirtækja
Noregs til samans, og hér er
ekki um útlent fé að ræða, held
ur framlög frá norskum fyrir-
tækjum. Um tiu stórfyrirtæki í
Noregi eru aðilar að þessu olíu-
félagi. En hlutabréf Norsk
Hjidro hafa á fáum vikum —
eða síðan það kvisaðist að gas
hefði fúndizt undir sjávarbotni
í námuteigum Petronord —
hækkað úr 75Ö í 880 í kauphöll-
inni. Nafnverð þeirra er 180. Svo
að það eru engar ýkjur þótt tal-
að sé um „olíuhita" í norsku
þjóðinni.
Framleiðsla þjóðarbúsins
vex hraðar en fólksfjöldinn, og
hefur sexfaldazt á hvern íbúa
á síðustu hundrað árum, segir i
nýútkominni bók, „Den ökonom
iske sirkulasjon“, eftir próf.
Preben Munthe. Þar segir, að
Noregur sé í hópi ríku landanna í
heiminum og að aðeins 1/10 hluti
heimsbúa háfi meir að bíta og
brenna en þeir. Og víst er um
það, að Norðmenn hafa aldrei í
sinni sögu átt betri daga en þeir
eiga í dag, enda aldrei verið
eins mikið gert til þess að jafna
bilið milli ríkra og fátækra
og síðan 1945, að stríðinu lauk.
Þó þvkir nokkuð á bresta að ör
yrkjar og gamalmenni njóti þess
styrks, sem heita megi mann
sæmilegur, því að þótt hanin
hækki að krónutölu hækkar verð
lag á nauðsynjavörum öllu
meira. Dýrtíðin er erfiðasta við-
fangsefnið í daglegu lífi Óla
norska, og stjórnvöldunum hef-
ur ekki tekizt að fin-na ömnur
ráð gegn henni en „pris-stopp"
það, sem nú er í gildi, en ekki
er annað en bráðabirgðaráðstöf
un. Að auka niðurgreiðslur af
opinberu fé úr því sem nú er,
þykir varhugavert og hefur
óhjákvæmilega í för með sér
hækkun skatta, en þeir þykja
meir en nógu háir, enda eru þeir
hærri en á íslandi. En hvað sem
þeim líður þá er hitt staðreynd,
að verðgildi norsku krónunnar
hefur rýrnað um helming á sið-
ustu 5—6 árum innanlands, þó
að gengi hennar haldist sæmi-
lega stöðugt út á við.
-— Verður hin nýja stjórn
Trygve Bratteli þess megnug að
ráða fi'am úr þessum dýrtiðar-
vanda? spyrja menn. Hún hefur
ekki starfað nema rúma tvo mán
uði, svo að of snemmt er að spá
nokkru um það. Og hún er minni
hlutastjórn og fer sér þess
vegna hægt um þær aðgerðir,
sem mundu sæta sameinaðri and
stöðu hinna gömlu stjórnar-
flokka. Að svo stöddu hefur
Bratteli-stjórnin ekki orðið fyr
ir alvarlegu aðkasti nema í einu
máli: - Hún boðaði hækkun á
iðgjöldum í lífeyrissjóð — 1% af
atvinnurekendum og 0,5% af
starfsfólki — og bar því við, að
þessa þyrfti með til þess að bæta
upp 260 milljóna kr. halla á
viðskiptaveltu lífeyrissjóðsins.
En þessi iðgjaldaaukning nemur
um 600 milljónum, segja fróðir
menn. Þess vegna er þess kraí-
izt, að engin hækkun verði gerð
á iðgjöldunum eða að minnsta
kosti að hún verði aðeins helm-
ingur af því, sem stjórnin fer
fram á.
Bratteli-stjórnin er vel á verði
í oliumálinu og vill gera ráðstaf
anir til þess að ef oliulindirn-
ar verða auðlindir skuli norska
rikið fyrst og fremst njóta ávaxt
anna, en ekki útlend auðfélög.
Það er fullyrt að Norðmenn
hafi sjálfir á að skipa sérfróð-
um mönnum, sem treystandi sé
til að hafa forustuna i þessum
málum, sem nú virðast mikilvæg
ari en öll önnur efnahagsmál
Noregs.
Yfirleitt eru Norðmenn
ánægðir með nýju stjórnina og
virðast ekki hafa áhuga á að
bregða fæti fyrir hana. 1 vik-
unni sem leið markaði Bratteli
hreinar línur, að því er snertir
afstöðu flokks hans til EBE og
er hún i samræmi við stefnu
stærsta andstöðuflokksins,
hægrimanna, og meirihluta
vinstri og kristilega flokksins.
Vinstrimenn þy'kja þó blendnir í
málinu. En Miðflokkurinn er nú
hreinn andstæðingur EBE og
Kommúnistaflokkurinn hefur allt
af verið það. Á vinstrisósíalista
Finns Gustavsens, er sjaldan
minnzt siðasta árið, en þeir segj-
ast vera til enn og ætla að bjóða
fram menn á mörgum stöðum við
sveitarstjórnarkosningarnar i
haust.
— En hvað sem öðru líður verð-
ur Noregur ekki aðili að EBE
nema að undangengnu þjóðarat-
kvæði. Og það er talið víst, að
það mikla mál, sem heitir „samn
ingar um aðild að EBE“ verði
ekki afgreitt fyrr en einhvern
tíma á árinu 1973. - Meira um
það í næstu grein.
Skúli Skiilason.
Rangt eftirnafn
í MORGUNBLAÐINU á fimmtu-
dag birtist minningargrein um
frú Kristínu Tait, en þar mis-
ritaðist eftirnafn hennar — var
sagt Tell. Morgunblaðið biðsit
afsökunar á þessum mistökum.
i
NÚ FÁUM VIÐ LÚÐU, LAX
OG SILTJNG
Góðfiski getum við kallað allan ís-
lenzkan fisk, sé hann veiddur á
réttum tíma, vel verkaður og fersk-
ur, eða rétt geymdur.
Vissar fisktegundir þykja þó flest-
um öðrum betri. Með þeim viljum
við smjör, því þegar reynir á bragð-
gæðin, er það smjörið sem gildir.
Draumurinn um soðinn lax með
bræddu smjöri ögrar pyngju okkar
á hverju sumri, því hvað er annað
eins lostæti og nýr lax með íslenzku
smjöri?
Matgleðin nýtur sín einnig þegar
soðinn eða steiktur silungur er á
borðum. Og enn er það smjörið
sem gildir. Til að steikja silung
dugar heldur ekkert nema íslenzkt
smjör og séu silungur eða rauð-
spretta grilluð, er fiskurinn fyrst
smurður vel með íslenzku smjöri
og síðan grillaður heill í örfáar
mínútur á hvora hlið.
Soðin lúða er herramannsmatur.
Sjálfsagt er að sjóða fiskinn í eins
litlu vatni og hægt er, ef ekki er
löguð súpa. Svolítið hvítvín útí
vatnið, eða í stað vatns, spillir ekki.
SMJÖR
fyrsta flokh isle>r£t smjör
po grömw
Sumir örlátir matmenn segja að
fiskar hafi synt nógu lengi í vatni
og séu þeir settir í pott, eigi að vera
vín í honum, en ekki vatn. En ís-
lenzkt smjör má ekki gleyma að
bera með, það væri synd. Gott er
líka að steikja þykkan lúðubita í
ofni. Við smyrjum bitann vel með
smjöri og pökkum inn í álpappír,
en setjum ekkert vatn við.
Nú er lúðu-, lax- og silungstíminn
og srnjörið er á góðu verði.
Notfærum okkur gæði lands og
sjávar. Annar eins herramannsmat-
ur og þessi býðst ekki víða annars
staðar.