Morgunblaðið - 08.09.1971, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 8. SEPTEMBER 1971
Óveðursský
yfir
Balkanskaga
UGGUB hefur vaknað á ný
um sovézka íhlutun í Aust-
ur-Evrópu, um það bil þrem
ur árum eftir innrásina í
Tékkóslóvakíu, Ástandið er
þó alls ekki sambærilegt við
ástandið 1968, því að for-
sendumar fyrir sovézkri
íhlutuu eru ekki eins veiga-
miklar. Valdaeinokun komm
únistaflokkanna í Austur-
Evrópu er hvergi dregin í
efa eins og í Tékkóslóvakíu
1968, heldur þvert á móti.
Rúmenar, sem telja sig í
mestri hættu, búa við harð-
ari kommúnistastjóm en ná-
grannaþjóðirnar Ungverjar
og Pólverjar. Gremja Rússa
að þessu sinni stafar af ut-
anríkisstefnunm — en þessi
gremja virðist þó engu
minni en gremjan í garð
Tékka og Slóvaka á sínum
tíma vegna innanlands-
stefnu þeirra,
Helzta ástæðan er sú, að Kín-
verjar hafa á undanfömum
mánuðum skapað sér sterka
aðstöðu á Balkanskaga. Með
því hafa þeir vakið vonir fólks
í þessum hluta álfunnar um
aukið svigrúm og ótta valda-
mannanna í Kreml um að losn-
að geti um böndin sem tengja
löndin Sovétríkjunum. Atburð-
imir í Tékkóslóvakiu og
Brezhnev-kenningin um tak-
markað fullveldi kommúnista-
ríkja hafa, þótt mótsagna-
kennt kunni að virðast, gert
Kínverjum auðvelt að vingast
við Austur-Evrópuríkin, Nú
beita Rússar hótunum til þess
að koma í veg fyrir að Auatur-
Evrópuríkin fylgi sjálfstæðri
utanrikisstefnu.
★ VINGAST VIÐ PEKING
Júgóslavar hafa um tutt-
ugu ára skeið verið lausir við
sovézka yfirdrottnun, en standa
nú andspænis aukinni sov-
ézkri ásælni. Varsjárbandalag-
ið hefur haldið miklar heræf-
ingar í Ungverjalandi, skammt
frá júgóslavnesku landamær-
unum, og nýlokið er umfangs-
mikium heræfingum í Búlgaríu.
Júgóslavneskir útlagar i Sovét-
ríkjunum hafa staðið fyrir l
harðri áróðursherferð gegn
Titó og stjóm hans, og Rússar
hafa kynt undir ríg hinna ýmsu
þjóða, sem byggja Júgóslavíu.
Þess vegna kom það ekki á
óvart, þótt Titó gleymdi hug-
myndafræðilegum ágremingi
og hörðum árásum Kínverja
um margra ára skeið og sendi
utanríkisráðherra sinn, Tepe-
vac, til Peking fyrir skömmu.
Rúmenar, sem um árabil
hafa átt í útistöðum við Rússa
vegna óhlýðni við þá, hafa
tryggt sér stuðning Kínverja I
baráttu sinni fyrir þjóðlegu
sjáifstæði. Nicolae Ceusescu,
forseti, fór í umtalaða heim-
sókn til Peking í júni og var
kuldalega tekið á Moskuflug-
velli á heimleiðinni. „Þolinmæði
okkar er ekki takmarkalaus,“
sagði Kosygin forsætisráð-
herra við hann. Eftir heim-
bomuna virðist Ceausescu hafa
sannfærzt um að hann hefði
spennt bogann of hátt. Hann
hóf mikla herferð til þess að
auka eftirlit kommúnistaflokks
ins á öllum sviðum: hugmynda-
fræðikennsla hefur verið auk-
in í skólum og verksmiðjum,
skorin hefur verið upp herör
gegn erlendum áhrifum, hedm-
sóknum erlendra listamanna,
einkum popplistamanna, hefur
verið aflýst, frjálslyndum mönn
um hefur verið bolað burtu úr
menningarstofnunum og vest-
rænar kvikmyndir hafa verið
bannaðar, svo og sjónvarps-
þættir. Rússar eiga bersýnilega
ekki að geta sett neitt út á
stefnu Ceausescus í innanlands
málum.
Jafnvel Ungverjar og Tékkó-
slóvakar reyndu varfærnislega
um svipað leyti og Ceausescu
fór til Peking, að auka tengsMn
við Kínverja. Svoboda, forseti
Tékkóslóvakíu, lét svo ummælt
í júní, að „raunverulegar for-
sendur“ væru fyrir samstarfi
milli Tékkóslóvaka og Kín-
verja. Furðulegra var, að trygg
asta stuðningsríki Rússa,
Búlgaría, fann ýmislegt já-
kvætt í tillögu, sem Rúmenar
báru fram, með tryggingU Kin-
verja, þess efnis að Balkanrik-
in samræmdu stefnu sína til
þess að treysta sjálfstæði sitt.
Búlgarska blaðið „Otetsjestven
Front“ sagði: „Er ekki kom-
inn tími til þess að nýtt frum-
kvæði verði tekið?“
★ GRIPIÐ í TAUMANA
En ástandið breyttist þeg-
ar Rússar sáu að þeir yrðu að

misit
„Af hverju getur þú ekki leikið þér með hinuni strákunum?"
foringjar allra kommúnista-
flokkanna í Austur-Evrópu
nema þess rúmenska kvaddir
til leynifundar á Krimskaga.
Ceusescu var ekki boðið frem-
ur en til fundarins sem hald-
inn var í Bratislava 18 dögum
fyrir innrásina í Tékkóslóvakíu
fyrir þremur árum. Samkvæmt
heimildum i Búkarest var rætt
um ráðstafanir, sem gera þyrfti
ef Rúmenar segðu sig úr Var-
Ceausescu
RÚMENAR OG JÚGOSLAVAR
ÓTTAST
ÍHLUT-
UN
RÚSSA
Jenö Fock, forsætisráðherra Ungverjalands
Kortið sýnir veika hemaðarstöðu Rúmeniu
grípa í taumana. Fyrst var efnt
til fundar forsætisráðherra
Austur-Evrópuríkjanna í Búka-
rest til þess að ræða nánari
samvinnu innan Comecons,
markaðsbandalags Austur-Evr-
ópurikjanna. Rússar gerðu
grein fyrir tillögum um skjót-
an og víðtækan samruna efna-
hagskerfa landanna, en eins og
svo oft áður lögðust Rúmenar
eindregið gegn þessum tiUög-
um og héldu fast við kröfu
sína um þjóðlegt fullveldi.
Kosygin forsætisráðherra dvald
ist einum degi lengur en hann
hafði ætlað i Búkarest til að
telja Ceausescu á að sam-
þykkja, að Varsjárbandalagið
héldi heræfingar í Rúmeniu
um leið og æfingarnar i Búlga-
ríu færu fram, en Ceausescu
þvertók fyrir það.
Nokkrum dögum síðar voru
sjárbandalaginu og Comecon.
Kína var einnig á dagskrá eins
og sást á þvi að forsætisráð-
herra Mongolíu, Tsedenbal, var
boðið tU fundarins.
★ FERÐ NIXONS
Áður en þetta gerðist hafði
Nixon Bandaríkjaforseti skýrt
frá þeirri ákvörðun sinni að
fara í heimsókn ti'l Peking, og
Rúmenar hældu forsetanum
varfærnislega: „Heimsóknin er
mikilvægt skref í jákvæðri og
afar þýðingarmikiUi þróun,“
sagði flokksmálgagnið „Scin-
teia". AthygU vakti, að Ung-
verjar sýndu meiri hrifningu
en Rúmenar. Blaðið „Magyar
Nemzet" taldi heimsókn Nix-
ans staðfesta „meginreglur
friðsamlegrar sambúðar".
Tímaritið „Magyaroszag" skU
greindi hinar nýju horfur, sem
væru að skapast I togstreitu
stórveldanna, Bandaríkjanna,
Sovétríkjanna og Kína, án þess
að með fylgdu venjuleg skamm
aryrði um Kínverja. Forsætis-
ráðherrann, Jenö Fock, sagði
loks í viðtali við ítalska blaðið
„H Giorna': „AUar friðelskandi
þjóðir taka áreiðanlega vel í
ákvörðunina um. ferð Nixons."
Eftir orðum Focks að dasma
gat Breznev-kenningin engu
breytt, því að hann sagði:
„FuUveldi sósíalistarikja eru
engin takmörk sett — fuUveldi
eins sósíalistaríkis getur ekki
takmarkað fuUveldi annars."
Fundurinn í Krím var hald-
inn tiu dögum síðar, og þá kom
annað hljóð í strokkinn. Auk
Brezhnevs komu til fundarins
af Rússa hálfu þeir Podgorny
forseti, Shelest, aðalritari
kommúnistaflokksins í Okra-
inu og fjórir traustir stuðnings-
menn Brezhnevs, Katchev og
Ponomarev, miðstjórnarritarar,
og Pussakov og Zakanov, mið-
stjórnarfulltrúar. Kosygin for-
sætisráðherra og hugmynda-
fræðingurinn Suslov mættu
ekki og það fór ekki fram hjá
Rúmenum, að það voru þessir
tveir forystumenn, sem fyrst
og fremst lögðust gegn innrás-
inni i Tékkóslóvakiu 1968.
★ NÝR TÓNN
Brezhnev gerði foringjum
kommúnistaflokka Póllands,
Ungverjalands, Búlgaríu,
Tékkóslóvakiu, Austur-Þýzka-
lands og Mongóliu grein
fyrir vaxandi áhrifum Kín-
verja í Suðaustur-Evrópu. Nán-
ari samskipti Kínverja og
Bandaríkjamanna voru kölluð
„samsæri um að skipta heim-
inum.“ 1 tilkynningunni, sem
var gefin út eftir fundinn á
Krím, var varað sterklega við
„öflum endurskoðunarsinna til
vinstri og hægri.“
Ungverski kommúnistaforing
inn Kadar boðaði til skyndi-
fundar í miðstjórn flokksins
við heimkomuna. Tilkynning
sem var gefin út eftir fundinn
stangaðist harkalega á við um-
mæli forsætisráðherrans aðeins
tíu dögum áður. Þar var talað
um „tilraunir til þess að koma
af stað sundrungu í kommún-
istaheiminum og Evrópu."
Engum gat dulizt, að þessum
skeytum var beint til Rúmena
og Júgóslava. Þannig fordæmdi
málgagn pólska kommúnista-
flokksins, „Trybuna Ludu“,
hvers konar tilraunir tii þess
að „reyna að koma á sættum
við Kínverja á grundvelli and-
sovézkrar stefnu og sundrung-
ar í röðum okkar.“ Ungverska
blaðið „Magyar Hirlap" talaði
Framh. á bls. 15