Morgunblaðið - 03.01.1973, Qupperneq 15

MORGU>rBíLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 3. JANÚAR 1973
15
i
Skylda vor að varðveita
lífríki Islandsmiða
— sjálfum oss og öðrum til farsældar
Góðir áheyrendur,
Tólf eru á ári tunglin greið,
segir í gamalli íslenzkri vísu, til
ber að þrettán renni, sólin geng-
ur sína leið svo sem guð bauð
henni. Þess háttar gamlir þokka
fullir smámunir rifjast upp um
áramót. Fyrir mér rifjast það
einnig upp að um þetta leyti árs
fyrir fjórum árum beindist meiri
athygli að þessu góða gamla
tungli en nokkurn tíma áður síð
an guðirnir sköpuðu það og
vörpuðu því upp á himin
til þess að mennirnir gætu talið
tímann. Mönnum hafði þá tekizt
að fara kringum tunglið og heim
aftur til jarðar. Og þess
var þá ekki heldur langt að bíða
að uppfylltist gamall draumur
og spádómur um að mönn-
um auðnaðist að stíga fæti á
tunglið sjálft. Milljónir
manna um allan heim fylgdust
einhuga með þessum atburði, og
það var ekki siður áhrifarikt
en tækniundrið, mánalending-
in sjálf. Margir létu sér þó fátt
um finnast og sögðu að annað
væri meira aðkallandi en
að þjóta til annarra hnatta, hin-
um fjölmennu og voldugu þjóð-
um heims væri nær að beita of-
urkröftum sínum að því að gera
iífið þolanlegra hér á jarðhnetti
vorum en að þreyta kapphlaup
um tunglferðir. Öðrum þótti
þetta dásamlegasta ævintýri
vorra tíma.
Nú eru menn einu sinni enn
komnir úr langri ferð til tungls-
ins. Enn hafa nokkrir menn átt
þess kost að horfa á alla
jörðina í sama svip, þennan litla
hnött, sem svífur í óendanlegum
geimnum, reikistjörnuna bláu
eða geimskipið Jörð, með
sína mörgu og sundurþykku far-
þega um borð. Með augum geim
faranna horfum vér hinir einn-
ig á þessa sömu sýn, og hún ætti
að glæða tilfinninguna fyrir því
að jörðin er ein og mannkynið
eitt, eins og áhöfn á skipi, og
getur þá og þegar staðið and-
spænis tveimur kostum, að koma
sér saman eða farast ella. Það
er ekki um fleiri gististaði að
ræða, eins og Tómas Guðmunds-
son kvað þegar fyrir löngu. Ef
tala má um einhvern boðskap
eða heimspeki geimrannsókna og
tunglferða, þá er það þetta, og
það er ekkert lítið.
Ejjki veitir af að halda til
haga þeim vonarneistum, sem
hægt er að koma auga á mitt i
öllum þeim hrakspám um fram-
tíð manns og heims, sem yfir
dynja sýknt og heiiagt. Þær eru
að vísu ekki nein tilbúin grýla,
háskinn vofir yfir, en þess sjást
líka greinileg merki að mann-
kynið er að snúast til varnar
gegn þeim eyðingaröflum, sem
ógna heimkynni þess, jörðinni.
Þetta sést bezt af því tákni
vorra tíma, sem nefnist umhverf
isvernd í víðasta skilningi, það
er verndun náttúrunnar í sinum
margbreytilegu og samstilltu
myndum, sem gerir jörðina að
lífvænlegum bústað, og verndun
mannaverka og minja fyrri kyn
slóða, sem gera hana að skemmti
legri og fjölbreytilegri bústað.
Þetta á allt að haldast í hendur.
Annars skal ég ekki fjölyrða um
þetta efni, sem allir eru að tala
um alls staðar, og það eins fyr-
ir því þótt það sé fullkomlega
min skoðun að þetta, með öllu
sem því er tengt, sé mesta stór-
mál jarðarbúa og muni síð-
ar meir verða talin heimssögu-
En um leið verður oss íslend-
ingum hugsað til þess að vér er-
um allt í einu komnir í eins
konar landamæratogstreitu. Það
er framhald þess sem mest var
hugsað og talað um í fyrra, þeg-
ar vér heilsuðum nýju ári. Það
var þá orðið öllum ljóst
að draga mundi til stórra tíð-
inda í sögu landsins (á árinu
1972, þeirra að ekki yrði leng-
ur beðið með að láta koma til
framkvæmda gamla og yfirlýsta
ákvörðun þjóðarinnar um að
helga sér viðara hafsvæði kring-
um landið en vér höfum áður
ráðið yfir. Sama markmið vakti
fyrir öllum landsmönnum í
þessu efni, þótt skoðanir hafi ef
til vill verið eitthvað skiptar um
leiðirnar að markinu, 'svo sem
Nýjársávarp
forseta
*
Islands,
herra
Kristjáns
Eldjárns
I leg hreyfing á sama hátt og sitt-
hvað annað, sem látið er skipta
mannkynssögunni í tímabil. Það
verður taiað um hina vistfræði-
legu vakningu á tuttugustu öld.
Sá er og draumur margra
góðra manna, að einnig verði
hægt að tala um friðarsókn eða
ffiðarvakningu mannkynsins á
seinni hluta tuttugustu ald-
ar, enda væri sú vakning mjög
j nákomin hinni vistfræðilegu
j vakningu. Það er að vísu
ekki ráðlegt að reyna að gera
i sig að spámanni, og verða þá
5 kanski fyrr en varir orðinn eins
og skýjaglópur í staðinn. En það
: er eðlilegt að beina huganum að
I því nú við áramót, að liðna ár-
ið hefur verið viðburðaríkt á
J marga lund á sviði alheims-
jnála og fengið mönnum margt að
hugsa. Ef til vill er ofdirfsku-
fullt að segja að við þessi ára-
móit sé friðvænlégra um að lit-
ast í heiminum en verið hefur
um nokkurt skeið, enda er kyn-
slóð hins kalda stríðs tortrygg-
in og marghvekkt og trúir var-
lega, þótt teikn sjáist á lofti, sem
virðast spá góðu.
j Engu að síður hefur þvi verið
almennt fagnað, að margt hefur
gerzt á síðastliðnu ári, sem
í svip hefur orðið til þess að
slaka á strengdum taugum hins
kalda stríðs milli valdaþjóða
heims og höfðingja þeirra. í fbrn
um spekimálum segir að hrísi
vaxnir og háu grasi séu þeir veg
ir manna í milli, sem enginn treð
ur. Með töluverðri vongleði hafa
menn veitt þvi athygli að for-
ustumenn fjölmennisþjóða hafa
haft óvenjumikla tilburði á
liðnu ári til að troða niður því-
líkan ónytjagróður. Þeir
hafa farið i kynnisferðir hver til
annars og skipzt á vinmælum.
Þá sætir það og miklum tíðind-
um, að alþýðulýðveldið í austri,
með hátt í fjórðung mannkyns
að baki sér, hefur setzt á bekk
með hinum sameinuðu þjóðum.
Haldinn hefur verið góður und-
irbúningsfundur undir ráð-
stefnu um öryggismál Evrópu.
Að ógleymdu því sem einna mest
an fögnuð hefur vakið hér á
landi, að sáttargerð hefur verið
staðfest milli Vestur- og Austur-
Þýzkalands. Það var athyglis-
vert að hér á landi fögnuðu all-
ir glæsilegum kosningasigri þess
manns sem er frumkvöðull
og höfuðsmiður þessarar sáttar-
gerðar, hvar í flokki sem þeir
stóðu.
Menn höfðu bundið mikl-
ar vonir við allt þetta og margt
fleira af stórtíðindum liðins árs,
og gera það enn, þótt önnur tíð-
indi og dapurlegri hafi ekki lát-
ið sig vanta. Þess er skemmst að
minnast að mönnum virtist frið-
argerð í Víetnamstríðinu væri á
j næsta leyti. Það átti að vera
stærsta jólagjöfin. En hér
j brustu vonirnar enn einu sinni.
j Enn einu sinni hafa kristnir
menn haldið friðarhátíð sína við
J dyninn af sprengjunum sem
falla austur þar. Það var átak-
anleg sönnun þess hversu mikið
I skortir enn á að friður
1 sé á jörðu og velþóknun meðal
j manna. Sá forni draumur er enn
j býsna fjarlægur, en þó er enn
I sem fyrri betiur dreymt en
1 ódreymt, eins og fornkveðið er,
! og þrátt fyrir allt verður enn
að vona að úr rætist, og þegar
á allt er litið byrjar þetta ár á
ýmsan hátt með meiri vonum og
meira trausti til framtíðarinnar
en verið hefur oft áður.
eðlilegt er þegar um flókið og
vandasamt úrlausnarefni er að
ræða-. Einmitt þess vegna var
það mikið fagnaðarefni þegar al
þingismenn af öllum stjórnmála-
flokkum komu sér saman um
ágreiningslausa ályktun um út-
færslu fiskveiðilögsögunnar. Af j
atburðum ársins 1972 hér á j
landi kynni sú samstaða að
verða lengst í minnum höfð. j
Ekkert sigurvænlegra gat j
fylgt örlagaríkri ákvörðun að |
heiman. Síðan hefur margt í
| skorizt og vér erum mik-
illi reynslu ríkari. Fiskveiðilög-
sagan var færð út hinn 1. sept-
| ember og það hefur ekki reynzt
neinn leikur að fá hana viður-
J kennda. Auðsætt er nú, að það
mun þurfa að taka á þolinmæð- j
inni. En hvernig sem þessi mál !
skipast, hijótum vér að óska og ;
vona á þessum nýjársdegi, að ;
, ekki rofni sú samstaða, sem all- j
; ir stjórnmálaflokkar náðu sín í ;
j milli hinn 15. febrúar síðastlið- j
J inn, hvort heldur blítt eða strítt
J oss ber til handa á næstu mán- j
uðum eða allan þann tima, sem ;
líða kann þangað til takmarki
voru er náð. Með kappi og for-
sjá mun það nást, þannig er rétt
mál rekið.
1 Darraðarljóðum standa
þessi merkilegu og skáld- !
legu oi’ð; Þeir munu lýðir lönd- j
um ráða, er útskaga áður um
byggðu. Ef til vill hefur hinn
forni maður ort betur en hann
sjálfur vissi. Kanski var hann
bara að segja að Norð-
menn mundu brjótast til landa
á eyjunum fyrir vestan haf. Þó j
eru það hans verðleikar að auð-
gert er að leggja miklu almenn-
ari skilning í orð hans. Þess eru
dæmi i veraldarsögunni, að lítt
þekktar þjóðir frá löndum sera
kalla mætti útskaga, færast all1
í einu í aukana, svo að hrikth
í valdastólum þeirra sem höfðu
áður jafnvel kallað sig herra
heimsins. Ekkert væri þó fráleil
ara en að heimfæra eitt
hvað slíkt upp á oss íslendinga,
sem aldrei höfum ætlað oss að
ráða löndum nema þessu eina
sem vér tókum ekki frá neinum,
og þvi sem vér telium réttilega
eiga að fylgja þvi. Það er að
segja, vér tókum það ekki frá
neinum mönnum, en for
feður vorir tóku það frá Rán
og Ægi og öðrum harð
snúnum náttúruvættum norðurs
ins. tóku það í auðn og fjarska
og gerðu að mannabústað.
Það er þeirra sæmd og hrós og
afrek, og síðan niðja þeirra að
hafa haldið þar uppi manna-
byggð og menningu fram á þenn
an dag. Og enn er það ætlun
vor að halda áfram að byggja
útskaga og teljum oss hafa nátt-
úrlegan óg sögulegan rétt til að
nýta það bjargræði, sem honum
heyrir. Landhelgi fyrri tíð-
ar smáskipa, sem damlað
var með ströndum fram, er fyr-
ir löngu orðin eins og hver önn-
ur rökleysa. Oss er nauðsyn að
sjá hag vorum og lífi í þessu
landi betur borgið, og það er
skylda vor og ásetningur
að varðveita náttúru landsins og
þar með lífríki íslandsmiða sjálf
um oss og öðrum til farsældar.
Það verður þáttur vor í hinni
vistfræðilegu vakningu og
endurreisn, sem ég sagði áður að
kennd mundi verða við þessa
öld.
En þó að vér byggjum
útskaga, er ekki þar með sagt að
vér viijum lifa í einangrun. Það
er ekki hægt að vera einyrki
meðal þjóða. Eins og allir aðrir
hliótum vér að leggja stund á
að vera „heimsins góðir borg-
arar“, eins og séra Björn í Sauð-
lauksdal kvað þegar hann var
að rækta fyrstu kartöflurnar á
íslandi. Það merkir að vér vilj-
um taka þátt i öllu góðu sam-
starfi þjóða, og það höfum vér
sýnt í verki eftir því sem ástæð-
ur hafa ieyft. En það liggur i
hlutarins eðli, að af landfræði-
legum og sögulegum ástæð-
um standa sumir oss nær en aðr-
ir. Það er eðlilegt og æskilegt
að geta rækt sem nánust menn-
ingar- og við.skiptasambönd við
næstu nágranna vora. Hug-
ur manna flýgur nú víða. Marg-
ir, og ekki sízt ungir menn, eru
tortryggnir á hin gamal-
grónu forustulönd og for-
réttindalönd bæði austan hafs
og vestan. Áhugi þeirra og sam-
úð beinist fast að baráttu og þró
un hinna fátæku og fjölmennu
þjóða, sem byggja önnur jarð-
arhvel. Þetta er eðlilegt og í
fullu samræmi við vaxandi tjl-
finningu fyrir þvi, á öld hraða
og fjarskipta og geimsiglinga, að
jörðin sé ein og mannkynið eitt.
Enn má vitna i gömlu vísuna.
Þeir sem útskaga áður um
bvggðu, vanræktir og rændir,
skulu fá sinn rétt. Kolbíturinn
rís úr öskustó, og sjá, hann er
maður og með mannsrétt eins og
allir aðrir og getur ráðið og
mun ráða löndum eins og hver
annar. Það er engin furða þótt
menn heillist af að horfa á þetta
ævintýri vorra tíma gerast og
vilji eiga sinn hlut að þvi. En
Framhald á bls. 17.