Morgunblaðið - 11.01.1973, Blaðsíða 17

MORiGUNiBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11. JANÚAR 1973
17
Baldur Guðlaugss. - Öryggismál íslands í evrópsku samhengi II:
Vígbúnaðurinn á hafinu
EINS og rakið hefur verið eru aðild-
arriki Atlantshafsbaindalagsins bjart-
sýn á, að slaki þau í enigu á sam-
stöðu sinni og varnarmœtti, sé von
til, að raunhœfir saminmgar geti tek-
izt við riki Varsjárbandalagsins um
jafnan og gagnkvæman samdrátt
herafla I Evrópu. Sá hasngur er þó
á fyrirhuguðum samningaviðræðum
hvað hagsmuni Islands og annarra
ríkja við Norður-Atlaints'haí áhrærir,
að allar horfur eru á, að samningarn-
ir muni einskorðast við samdrátt her-
afla í Mið-Evrópu. Þar rikir hemað-
arjafnvægi, en sömu sögu er ekki að
segja um ástandið í Norðurhöfum.
1 margar cildir höfðu Bretar og síð-
an Bandaríkjamenn aiger yfirráð á
Atlantshafi og raunar öllum höfum.
Þetta hefur haft víðtæk áhrif á gang
manfnkynssögunnar og er skemmst
að minnast, hverju það varðaði i
heimsstyrjöldinni síðari að ráða At-
lantshafi. íslandssagan hefur og mót-
azt i rikum mæli af þessum yfirráð-
um á hafinu, þótt landanum hafi
ekki ávallt verið það fyllilega ljóst.
Þegar stofnað var til Atlantshafs-
bandalagsins á árinu 1949 voru yfir-
ráð Breta og Bandaríkjamainna á
Norður-Atlantshafi algjör og mótað-
iist öryggismálastefna Dana, islend-
inga og Norðmanna að nokkru af
þeim aðstæðum. Hornsteinn öryggis-
málastefnu þessara landa hefur allt-
af verið sá, að á ófriðartímum bærist
liðsauki austur yfir hafið. Meðan
bandalagsþjóðinnar voru allsráðandi
á hafinu, lék enginn vafi á um trú-
verðugleika þessarar stefnu. En nú
er breyting á orðin.
Sovétríkin hafa á síðustu árum
ráðizt í stórfeldda uppbyggingu
Rauða flotans. Sovézki flotinn skipt-
ist i fjóra hluta, og hefur hinn
stærsti og öflugasti þeirra, Norður-
flotinn, heimkynni í höfnum á Kola-
skaiga. Norðurflotinn ræður nú alls
yfir 100 þúsund mönnum. Í honum
eru um 500 skip, þar aí eru 170 kaf-
bátar og eru þeir flestir búnir lang-
drægum eldflaugum og um það bil
65 þeirira eru knúnir kjamorku. I
Norðurflotanum eru auk þess 30
orrustuskip og tundurspillar, 35 út-
hafsfylgdarskip, 25 landgönguskip,
25 eftirlitsbátar búnir eldflaugum og
150—200 minni skip. Þá eru um 40
flugvellir á Kolaskaga og þar eru
staðsettar nálægt 300 fluigvéiiar. Hins
vegar ræður Norðurflotiinn ekki yfir
neinum flugmóðurskipum og vantar
sárlega alla flugvalla- og flotaað-
stöðu nær vestri, eins og siðar verð-
ur vikið að.
Svo sem nærri má geta hefur það
í för með sér mikla röskun á þessu
svæði, þegar floti aí framanigreindri
stærð heldur innreið sina. Flotinn
hefur smám saman fært sig véstar
og hafa ýmsir erlenddr sérfræðingar
komizt að þeirri niðurstöðu, að
Sovétrikin telji rrú tvimælalaust, að
framvarnalína þeirra á Norður-At-
lantshafi sé milli Grænlands, íslands
og Færeyja.
Hin mikla uppbygging sovézka
flotans í Norðurhöfum hefur að von-
um valdið frændlþjóðum okkar á
Norðurlöndum áhyggjum. Á það
ekki hvað sizt við um Norðmenm,
sem verða hvað áþreifanlegast varir
við þessa þróun. í Morgunblaðinu
var nýlegia (21. desember sl.) greint
frá efni ýmissa norskra skýrslna,
sem lýsa vaxandi umsvifuim sovézka
flotanis og láta í ljós kvíða vegna
hugsanlegs brottflutninigs vamar-
liðsins frá Keflavik. Er þvi unnt að
stikla á stóru varðandi viðhorf Norð-
manna táil sovézka fiotans.
í vamarmálciskýrslu norska Stór-
þimigsins segir, að Norðmenn hafi
gert sér grein fyrir þvi, að eflingu
sovézka flotans og annars sovézks
herliðs á Kolaskaga á undanförmum
árum verði fyrst og fremst að skoða
sem lið í framlínuvömium, heims-
pólitík og hemaðarstefnu Sovétrikj-
anna. Svæðin í norðri hafi fengið
aukna hernaðarþýðingu á undanförn
um árum og það eigi meðal annars
rætur í þróun á sviði vopnatækni,
er hafi haft i för með sér, að kjarn-
orkukafbátar búnir kjarnorkueld-
flaugum hafi fengið vaxandi þýð-
ingu i þeirri viðleitni risaveldanna
að gera trúanlega þá hæfni sína að
geta svarað hættu á árás.
En þótt litið sé svo á, að aukin
vígbúnaður og aukin urnsvif Rússa
á norðurslóðum séu liður i heims-
pólitík Sovétríkjanna, hafi aukinn
máttur þeirra bein áhrif á varnar-
stöðu Noregs. Þróunin í næsta ná-
grenni norsku landamæranna og á
hafinu við strendur Noregs hafi enn-
þá undirstrikað landfræðilega og
hernaðarlega legu landsins og hafi
það i för með sér, að Noregur geti
staðið berskjaldaður, ef alvarlegt
hættuástand skapist í Evrópu. Auk
þess verði að fullyrða, að erfitt sé
að líta svo á, að venjulegt herlið
Rússa á norðurslóðum, einkum her-
iið þeirra til aðgerða á sjó, landi og
i lofti, verðd aðeins skoðað sem liður
í heimspólitik Rússa. Noregur og At-
lantshafsbandalagið verði að taka
tiilit til þessara aðstæðna.
Norskir sérfræðingar um öryggis-
mál eru flestir þeirrar skoðunar, að
staðsetning sovézkra herskipa á
svæðinu milli Grænlands, íslands og
Færeyja, hafi veikt grundvöll þeirr-
ar stefnu Norðmanna, að leyfa ekki
dvöl erlenös herliðs í landi siinu og
setja traust sitt á, að liðsauki berist
í tæka tíð yfir hafið frá bandalags-
þjóðunum. Þeir óttast, að Noregur
lendi innan áhrifa og yfinráðasvæð-
is sovézka flotans, sem geti þá hindr-
aðdrætti tiil landsins.
Þá er það sameiginlegt áhyggju-
efni Norðmanna og forráðamanna
jaðarríkja Atlaintshafsbandalagsins í
norðri og suðri (að slepptri hinni á-
hyggjuiausu rikisstjórn islands), að
samnimgar um fækkun herliðs í Mið-
Evrópu kunni að leiða til aukins liðs-
safnaðar á jaðarsvæðunum. Hafa
þau að undanförnu leitað stuðnings
annarra rikja Atiantshafsbandalags-
ins við þá afstöðu siina, að tryggt
verði með samningum við ríki Var-
sjárbandalagsins, að samdráttur her-
afla i Mið-Evrópu leiði ekki til auk-
innar spennu á jaðarsvæðunum.
Hefur Danmörku, Noregi, Grikk-
landi, Tyrklandi og Ítaliu nú tekizt
að tryggja sér beina aðidd að undir-
búningsfundunum um samdrátt her-
aifla, sem hefjast eins og fyrr segir
væntanlega 31. þ. m.
Litlar sem engar likur eru á því,
samt sem áður, að samið verði um
samdrátt herstyrks á norðurslóðum.
Til slikrar samningsgerðar munu
Sovétmenn alls ófúsir eins og sakir
standa, þar sem þeir hafa ótvíræða
hemaðaryfirburði á þessum slóðum.
Eima von jaðarríkja Atlantshafs-
bandalagsins í norðri og suðri er, að
það takist að setja það skilyrði fyr-
ir samnimgum um fækkun herliðs í
Mið-Evrópu, að heraflinn verði ekki
fluttur beinustu ledð út á jaðarsvæð-
in og þar með aukið enn við þá
spennu, sem þar ríkir nú.
Svo sem nú hefur verið rakið
stainda aðildarriki Atlantshaísbanda-
iagsins saman uim viðleitnma til að
draga úr spennu í Evrópu og koma
samskiptum austurs og vesturs i
eðiilegrt horf. Þetta telja þau því að-
eins mögulegt, að bandalagið haldi
vairnarmætti sínum og varðveiti ó-
rofa samstöðu sdna. Einhliða tilslak-
anir af hálfu vestrEenna ríkja eru
taldar mundu geta stofnað árangri
þíðunmiar í tvisýnu. Þetta aknemna
viðhorf á þeim mun fremur við um
viðbúnað bandalagsrikjanna á norð-
urslóðum, þair sem ekkert hemaðar-
jafnvægi rikir, heldur Sovétrikim
þvert á móti i miklum uppganigi. All-
ar einhliða tilslakamir á þeim slóðum
veikja þvi ekki eingöngu stöðu
bandalagsins i heild, helduir geta þær
haft afdrifaríkar afleiðimigar fyrir ör-
yggi einstakra ríkja.
Það sem nú hefur verið fjallað um
er nauðsynlegur bakgrunnur um-
ræðna um öryggismá! Íslands. 1
þriðju og siðustu grein verður vi'kið
að hlutverki varnarliðsins á Kefla-
víkurflugvelli og hugsamlegum af-
leiðingum þess fyrir islendinga og
aðrar þjóðir, ef því yrði vísað úr
landi.
Gréta Sigfúsdóttir:
Óla Jónssyni
til glöggvunar
I tilefni ritdóms sem birt-
ist í d&gblaðinu Vísi í dag
(8.1.), get ég ekki orða bund
izit. Gagnrýnandi og forfalla
ritstjóri blaðsins gefur mér
þar þá eimkunn að ég sé
ómerkur reyfarahöfundur,
eins og hann raunar gerir í
hvert skipti sem ég sendi frá
mér bók. Hvað liggur á bak
við þetta órcunhæfa mat er
ekki gott að vita. Margt get-
ur kornið til greima, t.d.
hræðsla við að skyggt verði
á eittfhvert „goða“ hans, eða
sú fæð sem hanm leggur á
aðra rithöfunda en þá sem
hama að einhverju leyti
skapar sjálfur og aðhyllast
þrönga bókmenmtastefrtu
hans.
Það hefur einniig vakið
furðu mima að fyrrnefndur
gagmrýnandi virðist leggja
Almenna bókafélagið í eimelti
með því að hella úr skál-
um reiði simmar yfir bækur
úfigefnar af félaginu eða á
vegum þess. Mætti því ætla
að í byrjum misheppnaðs rit-
höfundarferils gagnrýnandans
hafi féLaigið hafnað einhverju
handrita hans. Mér er spurn?
Eða er skýringin einungis
sú að maðurinn er óvenju
þröngýnn og grunnhygginn?
Þegar ég byrjaði á síðustu
skáldsögu minni Fyrir opnum
tjöldum, vakti fyrir mér að
lýsa aðsteðjandi vandamálum
nútimans: mengun umhverfis
og hugarfars, dansinum krimg
um gullkálfinn, auk þess lang
aði mig að gagnrýna eim-
hliða og hlutdrægan áróður
sigurvegaranna í stríðslok.
Auðvitað eru fl'eiri en eim og
fleiri en tvær hliðar á hverju
máli og himn svokallaði sann
leikur afstætt hugtak, sem
höfundi ber að gera skil frá
óliikum sjónarmiðuim. Ég álít
það köflun mina að bera sann
leikanum vitni eins og hann
kemur mér fyrir sjómir
hverju simni er ég skrifa.
Það er því fráleitt að af-
skrifa mig í bókmenntuim sem
reyfarahöfund, til þess vel ég
mér of viðkvæim og umdeild
málefni til meðferðar.
Gagnrýnandimm Óli Jóms-
som virðist mér hnepptur í
spennitreyju þráhyggju og
fordóma. Sumir halda þvi
fram að nafngift móti pers-
ónuleikann, og fer ekki hjá
því að margt megi fimina sam-
eiginlegt með Óla íslenzka og
nafna hans Óla norska, and-
hetju sögunnar Bak við
byrgða glugga. Hjá báðum
gætir sams konar stöðnumar
og sljóieika, og báðir eiga
jafnerfitt með að setja sig
inn í hugsanaferil annarra. -
Sem gagnrýnandi þykist
Óli íslenzki hafa mætur á
táknrænni túlkun. Þó virðist
hann ekki geta skilið tákn-
mál skáldrita nema cð „braki
í tengslum tákmanna", eins
og útlendur gagnrýnandi
komst að orði um eftirlætis-
skáidrit Óla. Eftir margc.r og
langvarandi vangaveltur var
honum t.d. ómögulegt að
skilja hvað ég átti við með
nafni skáldsögu minnar í
skugga jarðar, sem hann
taldi afþreyingarsögu, þótt
hún hafi verið hugsuð og sam
in sem póiitisk ádeila. Rýn-
andanum til glöggvunar læt
ég þess hér með getið að
nafn bókarinnar þýðir ein-
faldlega það, að mannfólkið
leggur út i geiminm með
skugga glæpa sim-na og
hryðjuverka að veganesti.
ÞUNGT FYRIR BR.IÓSTI
Þó tekur út yfir skilnimgs-
leysi rýnandans á sögulokum
skáldsögunnar Fyrir opnum
tjöldum. í ritdóminum segir
hann: „Af einhverjum ástæð-
um er Barböru svo þungt fyr
ir brjósti." Barbara (eða
Irma) er hugsuð sem pers-
ónugervingur nútimamamm-
eskjunnar, sem stendur ráð-
villt gagnvart umhverfi sínu
og er haldin ugg um það sem
framtiðin ber í skauti sér. Óli
íslenzki virðist taka frásögm-
ina bókstaflega og honum
tekst ekki að lesa á milli Lín-
anna, sem ætti að vera fyrsta
skilyrðið fyrir þvi að geta tal
izt gagnrýnandi.
Rýnandinn leyfir sér að
halda því fram að sagan fram
fleyti sér á spennandi frá-
sögn ólikimdalegrar atburða-
rásar. Þeir sem til þekkja,
vita að ótrúlegustu atburðir
áttu sér stað i Þýzkalandi
skömmu fyrir og eftir hrun
Þriðja ríkisins, enda hefur
sagan við sannsöguleg rök
að styðjast. Gögnim sem ég
Ólafur Jónsson.
notaði við samningu hennar
eru heimil hverjuim þeim sem
óska mætti að kynna sér þau.
1 tveim síðari skáldisögum
minum hef ég verið að fást
við tilraum til að gera skáld-
söguna aðgengilegri og
skemmtilegri með þvi að gefa
tesenduim kost á að beita
að nokkru ímyndunarafli við
lestur bókanna. Það eru fleiri
höfundar en ég (og þeir
óátaldirX sem færa sér í nyt
spennu frásagnar til að ná til
lesenda.
„Efni sögunnar í heild er í
raun ferðasaga mann frá
manni“, segir rýnandinn um
skáldsögu mina Fyrir opnum
tjöldum. Ég leyfi mér að full-
yrða að inntak sögunnar er
leit að glötuðum verðmætum
í tómleika efnishyggjunnar
eins og annar gagnrýnandi
en Óii íslenzki hefur skiíið til
fulls. Óli getur heldur ekki
skilið timanna tákn, þ.e.
stökkbreytingu, þó að hún
hafi gerzt á jafnlöngum tíma
og 26 áru-m. Hann fær ekki
skilið að glæsibúin heimskon-
an í Fyrir opniun tjöldum
geti komið heim og saman
við lýsingu hinnar fátæku
verkamannskonu í Bak við
byrgða glugga. Óla hinum is-
lenzka sést yfir þá alkunnu
staðreynd að aðstæðurnar
móta manninn.
Og þá minnist ég þess að
hann gat ekki fremur kyngt
því atriði sögunnar I skugga
jarðar að hinar misheppnuðu
persónur hefðu allar átt erf-
iða æsku, en það var einmitt
vísvitandi liður í ádeilu minni
á þjóðfélagið. M.Ö.O.: rýn-
andinn virðist ekki fær um
að skilja efni þeirra bóka
sem hann fjallar um nema
honum sé gefið það inn með
teskeið. Það er engu minni
vandi að gæða sögupersónur
og umhverfi lífi og lit með ör
fáum pennadráttum en eyða í
lýsingarnar bálkum af útskýr
Framhald á bls. 27.