Morgunblaðið - 27.11.1973, Page 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 27. NOVEMBER 1973
Ellert B. Schram:
Einokun óæskileg,
hvort sem er í
höndum ríkis
eða auðhrings
Á FUNDI neðri deildar s.l.
fimmtudag flutti Ellert B.
Schram framsögu fyrir lagafrum-
varpi, sem hann flytur um eftirlit
með einokun, hringamyndun og
samkeppnishömlum. Fer hér á
eftir stuttur kafli úr ræðu Ellerts.
„Þegar ég nú flyt þetta frum-
varp vildi ég vekja athygli á því,
að hér er fyrst og fremst gerð
tilraun til þess að koma til móts
við neytendur og hagsmuni
þeirra. í frumvarpinu á að felast
aukin vernd fyrir neytendur.
Þetta er neytendafrumvarp.
A síðari árum hefur skilningur
farið vaxandi á þörfum og kröfum
neytenda. Fram til skamms tíma
höfðu menn einblínt á hina fjár-
hagslegu eignaraðild verslunar-
rekstursins og velt fyrir sér mis-
munandi álagningu og rekstrar-
formi með hliðsjón af arðsemi.
Það gleymdist of oft, að verslun
er þjónusta, er ekki rekin vegna
eigandans, heldur fyrir viðskipta-
vininn. Það er í þágu neytandans,
sem þjónustan er bætt, ef sam-
keppni þrífst með eðlilegum
hætti og aðhald skapast af þeim
sökum. Einokunarfyrirtæki þurfa
ekki að hafa áhyggjur af því,
hvort þjónusta sé góð eða varan
aðgengileg. Neytandinn neyðist
til þess að kaupa, hvort sem hon-
um líkar betur eða verr. Einokun-
arfyrirtækið þarf ekki að velta
fyrir sér, hvort verðlag vörunnar
sé hærra eða lægra, ef önnur
vörutegund eða önnur þjónusta
er ekki til samanburðar. Sam-
keppni á heilbrigðum grundvelli
leysir slfkt af sjálfu sér. I nálæg-
um löndum hefur samtökum neyt-
enda vaxið mjög fiskur um hrygg.
Þau samtök veita fyrirtækjum
sterkt aðhald um gæði, vernd og
vöruúrval. Þau eru sterkasta eft-
irlitið með vöruverði og álagn-
ingu og heilbrigð samkeppni
markaðarins hefur skapað neyt-
endum aðstöðu til að beita áhrif-
um sínum þannig, að þjónustufyr-
irtækin þurfa að taka þar fullt
tillit til. Slíkt er þó ekki unnt,
nema löggjöfin standi með neyt-
andanum og verndi hann gegn
samkeppnishömlum, einokun og
hringamyndun. Með vaxandi fjár-
magni og umsvifum stórra fyrir-
tækja hefur skapast aukin hætta
á einokunaraðstöðu slikra fyrir
tækja. Hér er einkum um að ræða
fjölþjóðleg fyrirtæki, sem teygja
anga sína í ýmsum myndum í
skjóli markaðsbandalaga og frí-
verslunar, en sama hætta er auð-
vitað fyrir hendi, þótt í smærri
stíl sé, innan landamæra hverrar
þjóðar og jafnvel á einangruðum
markaði. Slík einokunaraðstaða
stríðir gegn Iögmálum samkeppn-
innar og þeim sjónarmiðum, sem
liggja þar til grundvallar. Þeir,
sem berjast fyrir frjálsri verslun,
eiga að átta sig á þeirri hættu,
sem þessu er samfara.
Verslunarfrelsi stafar jafnt
hætta af hringamyndun og duld-
um samkeppnishömlum kapi-
taliskra stórfyrirtækja sem óeðli-
legum afskiptum hins opinbera.
Með flutningi þessa frumvarps
hef ég viljað leggja áherslu á þá
skoðun mfna, að frjáls verslun
geti þvf aðeins þrifist, að menn
séu á varðbergi gagnvart þessu
hvoru tveggja. Einokun er jafn
óæskileg, hvort heldur hún er í
nafni ríkis eða auðhrings.“
AlÞinGI
Fyrirspum á þingi um
föður Ashkenazys
HEIMIR Hannesson, sem er vara-
þingmaður Framsóknarflokksins
í Norðurlandskjördæmi eystra,
Breyting á
lögum um
Verzlunar-
bankann
afgreidd
A FUNDI efri deildar f gær var
afgreitt sem lög frá Alþingi frum-
varp um breytingu á lögum um
Verzlunarbanka Islands. I lögum
þessum er gert ráð fyrir, að
fjölgað verði í bankaráði bankans
um 2 aðalmenn og jafnmarga til
vara, og kjörtíma bankaráðs-
manna er ennfremur brejd:t.
Frumvarpið var í gær afgreitt
með afbrigðum í gegnum 2. og 3.
umræðu í efri deild, en áður hafði
það hlotið afgreiðslu í gegnum 3
umræður i neðri deild.
hefur flutt á þingi fyrirspurn til
utanríkisráðherra um, hvort
fslenzk stjórnvöld vilji taka upp
að nýju óskina til sovézkra stjórn-
valda um að faðir Vladimirs
Ashkenazys fái að koma til
tslands f heimsókn til sonar sfns.
Fyrirspurnin í heild er svo-
hljóðandi:
1. Vilja íslensk stjórnvöld taka
uppaðnýju við sovézk stjórn-
völd þá beiðni föður Vladimirs
Ashkenazys, að hann fái að
heimsækja son sinn og fjöl-
skyldu hans á íslandi?
2. Hver voru svör sovézku stjórn-
arinnar á sfnum tíma við sömu
ósk?
Við því er að búast, að fyrir-
spurn þessi verði á dagskrá I
sameinuðu þingi ídag.
Varaþing-
maður
tekur sæti
BJARNFRtÐUR Leósdóttir 2.
varaþingmaður Alþýðubandalags-
ins í Vesturlandskjördæmi hefur
tekið sæti á Alþingi í forföllum
Jónasar Árnasonar, sem farinn er
til Bandaríkjanna til setu á alls-
herjarþingi Sameinuðu þjóðanna.
Fyrirspurnartími
Fyrirspurnartími var á Al-
þingi sl. þriðjudag. Fer hér á
eftir stutt frásögn af fyrir-
spurnum og svörum ráðherra.
ASATRÚARMENN
Fyrir lá fyrirspurn frá Hall-
dóri Blöndal (S) til kirkjumála-
ráðherra, en þar sem Halldór
hefur nú vikið af þinginu tók
Magnús Jónsson (S) upp fyrir-
spurnina. Fyrirspurnin varsvo-
hljóðandi: Af hverjru var Ása-
trúarmönnum veitt löggilding
sem trúarsöfnuði?
Magnús Jónsson kvað það
hafa vakið furðu, að þessum
félagsskap skyldi hafa verið
veitt viðurkenning sem trúar-
söfnuði.
Ólafur Jóhannesson sagði, að
ekki fengi trúarsöfnuðurinn
sjálfur löggildingu heldur væri
einungis um það að ræða að
löggilda forstöðumann hans til
að framkvæma vissar athafnir.
Stofnun hvers kyns félaga væri
frjáls og þyrfti enga löggild-
ingu til. 1 stjörnarskránni væri
heimilað að stofna félög í sér-
hverjum lögmætum tilgangi. I
63. gr. stjórnarskrárinnar væri
ákvæði um stofnun félaga til að
þjóna guði, og væri það stað-
fest, að stofnun félaga í þeim
tilgangi væri ávallt lögmæt og
því óheimilt að setja í lög al-
mennt bann við stofnun trúfé-
laga. I stjórnarskránni væri svo
hinni evangelísku-lútersku
kirkju veitt sérstök vernd og
stuðningur ríkisins.
Ráðherra sagði það vera
erfitt mat, hvaða forstöðumenn
trúarsafnaða ætti að löggilda.
Ekki væru til um það neinar
reglur. Boðaði ráðherra nýtt
frumvarp síðar á þessu þingi
um utanþjóðkirkjumenn, þar
sem nákvæmari reglur yrðu
settar um réttarstöðu þeirra.
Gat hann þess einnig, að hann
hefði farið þess á leit við
kirkjuþing, að endurskoðuð
yrði löggjöf um þjóðkirkjuna.
Ólafur Jóhannesson sagði að
lokum, að meginregla væri hér
á landi, að trúfrelsi væri, en
ekki trúarnauðung. A hinn bóg-
inn væru einu trúfélagi veitt
viss forréttindi fram yfir
önnur.
Magnús Jónsson kvað það
einungis vera formsatriði, að
forstöðumaðurinn væri löggilt-
ur, en ekki félagið. Með þessu
fengi félagið rétt til að fram-
kvæma skírn, greftrun og
hjónabönd.
Magnús sagðist vera allsendis
ósammála ráðherra um lögskýr-
ingar hans. Trúfrelsi væri
viðurkennt skv. stjórnar-
skránni að svo miklu leyti, sem
um væri að ræða guð. Hér væri
átt við ýmsar tegundir kristin-
dóms og svo að öðru leyti þá,
sem hefðu eingyðistrú. Á hinn
bóginn væri um skurðgoða-
dýrkun að ræða hjá Ásatrúar-
mönnum. Félli löggilding
þeirra því ekki undir stjórnar-
skrána og væri ólögleg.
Ólafur Jóhannesson sagði, að
deilur hefðu verið uppi um það
meðal fræðimanna í lögfræði,
hvort. átt væri við eingyðis- eða
fleirgyðistrú í stjórnarskrár-
greininni.
Gunnar Thoroddsen sagði
það óviðfelldið, að forstöðumað-
ur safnaðarins skyldi kalla sig
allsherjargoða. Það hefði verið
tignarheiti, sem afkomendur
Ingólfs Amarsonar höfðu til
forna, og hefðu þeir helgað Al-
þingi, þ.e. sett þingið. Ef ein-
hver ætti rétt á að kalla sig
þessu heiti, væri það forseti
sameinaðs þings, enda leiddí
hann þá sönnur að þvf, að hann
væri f rá Ingólfi kominn.
FERÐIR HERMANNA
Jónas Ámason (Ab.) spurði
utanríkisráðherra: Hvaða regl-
ur gilda um ferðir hermanna út
af Keflavikurflugvelli tii ann-
arrastaðaá íslandi?
Einar Agústsson sagði, að
ókvæntir hermenn yrðu að
sæta takmörkunum á ferða-
frelsi á þéttbýlisstöðunum í
nánd við flugvöllinn. Þar
mættu þeir ekki vera á opinber-
um samkomustöðum eða á
götum úti, nema á leið heim.
Þessar reglur giltu ekki um
kvænta menn eða fjölskyldur
þeirra. Þessar reglur kvað ráð-
herrann hafa gilt frá 1954. Sam-
komulag væri um það við varn-
arliðsmenn, að birta þessar
reglur ekki f snáatriðum.
Svava Jakobsdóttir (Ab.)
spurði, hvaða reglur giltu um
kvænta hermenn, sem ekki
hefðu konur sínar hjá sér hér á
landi. Sagðist hún hafa hitt
einn slfkan í nokkurra daga
ferðalagi á Bárðarbungu sl.
sumar og hefði sá virzt hafa
fullt ferðafrelsi.
Þá tók Jónas Ámason til máls
aftur.
SKATTALÖG
Karl Steinar Guðnason (A)
spurði f jármálaráðherra:
1) Hefur ríkisstjórnin í
hyggju að veita fólki, er starfar
við fiskvinnslu, sérstaka skatta-
lækkun?
2) Eru aðrar skattalækkanir
fyrirhugaðar í því skyni að
koma til móts við kröfur verka-
lýðssamtakanna f þessum
efnum?
Halldór E. Sigurðsson svaraði
því til, að hann hefði lýst því f
fjárlagaræðu sinni, að hann
ætlaði ekki að veita neinar und-
anþágur frá skatti. 2. tl. fyrir-
spurnarinnar svaraði hann á
hinn bóginn játandi.
Ragnhildur Helgadóttir (S)
benti ráðherra á, að hann réði
því ekki hvaða undanþágur
væru veittar frá skatti. Það
væri ákveðið með lögum frá
Alþingi.
Karl Steinar Guðnason kvað
lítið koma út úr svörum ráð-
herra, en fagnaði svari hans við
síðari hluta fyrirspurnarinnar.
Halldór E. Sigurðsson sagðist
mega hafa sfnar eigin skoðanir
á hlutunum.
STAÐSETNING OPINBERRA
STOFNANA
Magnús Jónsson (S) spurði
forsætisráðherra: Hvað líður
athugun og tillögugerð um
dreifingu opinberra stofnana
um landið?
Ólafur Jóhannesson sagði, að
7 manna nefnd hefði verið í
málinu og hefði formaður
hennar, Ólafur Ragnar Gríms-
son prófessor, samið svarið við
fyrirspurninni. Margs konar
erfiðleikar væru á flutningi op-
inberra stofnana. Hefði nefnd-
in tekið til athugunar 150 opin-
berar stofnanir og rætt við for-
stöðumenn 100 þeirra. Búið
væri að taka afstöðu f nefnd-
inni til 50 stofnana og væri við
því að búast, að nefndin hefði
lokið störfum eftir 2 mánuði.
Helgi Seljan sagði rétt að
taka svo myndarlega á málum,
sem hér væri gert og hefði
Ólafur Ragnar gefið rétta tón-
inn í málinu.
Magnús Jónsson (S) tók und-
ir nauðsyn þess að taka á máli
þessu með skipulegum hætti.
Sagði hann fyrirsjáanlegt, að
það yrði ekki auðvelt verk að
hrófla við mörgum þeim
opinberum stofnunum, sem
staðsettar væru á höfuðborgar-
svæðinu.
ÁÆTLANAGERÐ
Ellert B. Schram (S) spurði
forsætisráðherra: Að hvaða
áætlunum hefur Framkvæmda-
stofnun rfkisins unnið?
Ölafur Jóhannesson sagði, að
áætlanirnar greindust í þrjá
f lokka. I fyrsta lagi væri um að
ræða áætlanir um uppbyggingu
og þróun höfuðatvinnuveganna
og þjóðarbúsins. Þar nefndi
hann fiskiskipaáætlun, hrað-
frystihúsaáætlun, landbúnaðar-
áætlun, iðnþróunaráætlun og
almennar atvinnuvegaáætlanir.
I öðru lagi voru áætlanir um
þróun byggða og atvinnulífs út
um land, svokallaðar byggða-
áætlanir. Þar nefndi hann sam-
gönguáætlun Norðurlands, at-
vinnu- og byggðaþróunaráætl-
un fyrir Norðurland vestra,
byggðaþróunaráætlun fyrir
Austurland, byggðaþróunar-
áætlun fyrir Vestfirði og Vest-
urland, endurreisnaráætlun
fyrir Vestmannaeyjar og áætl-
un um leiguíbúðir sveitarfélaga
og almenn húsnæðismál. Loks
væru áætlanir, sem gerðar
væru skv. sérstöku samkomu-
lagi við viðkomandi ráðuneyti,
einkum fjármálaráðuneyti.
Taldi hann þar upp árlegar
framkvæmda- og fjáröflunar-
áætlanir og langtímaáætlanir
um opinberar framkvæmdir.
Ellert B. Schram kvaðst vilja
vekja athygli á því, hversu
margar áætlanir væru í deigl-
unni í einu og væri um margar
þeirra svo, að langt væri að bíða
niðurstaðna, hvað þá fram-
kvæmda. Lagði hann áherzlu á,
að áætlanir hefðu hagnýtt gildi,
en ekki væri áætlað bara til að
áætla.
Þorvaldur Garðar Kristjáns-
son (S) sagði, að í ljós hefði
komið f svari ráðherra, að búið
væri að sameina Vestfjarða-
áætlun og áætlun fyrir Vestur-
land og ætti nú að fara að byrja
á Vestfjarðaáætluninni. I
nóvember 1971 hefði ráðerrann
svarað því til, að gerð Vest-
fjarðaáætlunar yrði eitt af
fyrstu verkefnum Fram-
kvæmdastofnunarinnar og yrði
hún framkvæmd á 5—6 árum.
Nú væri ætlunin, aðgerð þeirr-
ar áætlunar tæki 5—6 ár og
hvað yrði þá um framkvæmdir?