Morgunblaðið - 22.01.1974, Qupperneq 17

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 22. JANÚAR 1974.
17
Stefna Bandaríkjanna
í hafréttarmálum:
12 mílna Umdhelgi,
200 mílna auðlinda-
lögsaga — og
siglingafrelsi um
alþjóðleg sund
Þeir, sem vinna olfu úr landgrunnssvæðum, vænta annars sam-
komulags en fiskimenn.
Eftir Geir H. Haarde
V
Washington, D.C,janúar.
EINS og önnur strandrfki hafa
Bandarfkin hagsmuna að gæta
á hafinu. Því hafa Bandaríkja-
ménn unnið rækilega að undir-
búningi hafréttarráðstefnu
S.Þ., sem hefjast á i Caraeas í
júní n.k. Margir ólfkir hags-
munahópar innan Bandarfkj-
anna hafa haft áhrif á stefnu-
mótun stjórnarinnar í hafrétt-
armálum, og nú að lokinni und-
irbúningsráðstefnunni í New
York í desember reyna allir
þéssir aðilar að hafa enn frek-
ari áhrif á lokaafstöðu Banda-
ríkjanna á sjálfri ráðstefnunni.
Það er augljóst mál, að t.d.
olíufyrirtæki sem vinna olíu úr
landgrunnssvæðum vænta ann
ars samkomulags í hafréttar-
málum en fiskimenn, sem veið-
ar stunda á heimamiðum.
Þeirrahagsmuniri eru svo aðrir
en þeirra, sem veiða á fjar-
lægum miðum undan strönd-
um annarra ríkja. Önnur
viðhorf hafa þeir aðilar
sem hyggja á vinnslu
málma úr hafsbotni á djup-
sævi og þeir, sem fyrst og
fremst láta sér annt um vernd-
un umhverfisins. Þeir, sem
stunda verzlunarsiglingar hafa
enn önnur sjónarntið og sömu-
leiðis þeir sem fást við hreinar
visindaathuganir á hafinu. All-
ir þessir hópar hafa haft áhrif á
stefnu Bandarikjanna í þessum
málurn að viðbættum st jörnar-
stofnununum sjálfum, t.d.
varnarmálaráðuneytinu, Penta-
gon. Það gefur því auga leið,
að stefnumörkun er ólíkt
vandasamari, þegar sætta þarf
sjónarmið þessara ólíku hags-
munahópa, en t.d. á íslandi þar
sem óhætt er að segja, að hags-
munir allra séu þeir sömu á
þessu sviði.
Nokkrir þessara hagsntuna-
hópa, einkanlega fiskimenn á
Nýja-Englandi og námafyrir-
tæki, hafa að undanförnu reynt
að beita sér fyrir einhliða laga-
setninu þingsins í sina þágu, en
stjórnvöld hafa viljað bíða fram
yfir hafréttarstefnuna. M.a.
vegna þessa þrýstings, er hér í
Washington nú lögð áherzla á
skjótan árangur ráðstefnunnar
til að tryggja reglu á hafinu.
Skjött þýðir í flestra augum hér
1975. Ef bið verður á árangri í
Caracas eru Bandarikin reiðu-
búin að taka þátt í frekari
samningum síðar á þessu ári og
öðrum hluta ráðstefnunnar á
næsta ári, sem liklegt er, að
haldinn verðl í Vín. Ef enn hef-
ur ekki náðst viðunandi árang-
ur að mati Bandarikjastjórnár
síðla árs 1975, má búast við
einhliða aðgerðum af hálfu
Bandaríkjastjörnar, e.t.v. í
formi lagasetningar unt vikkun
fiskveiðilögsögu eða leyfisveit-
inga til málmveinnslu á hafs-
botni.
Víðátta lögsögu.
Erfiðara er að spá um, hvað
talið yrði vera viðunandi árang-
ur í augum Bandrikjastjörnar.
Frá árinu 1970 þegar Nixon for-
seti setli fyrst fram stefnu
stjórnarinnar hafa línurnar
nokkuð skýrzt. i fyrsta lagi eru
Bandarikin reiðubúin að fallast
á almenna 12 mílna landhelgi
með því skilyrði, að siglingar
íim og flug yfir rúmlega 100
alþjóðleg sund, sem við út-
færslu landhelgi allra ríkja i 12
rnílur yrðu ekki lengur hluti af
opnu hafi, yrðu öllum ríkjum
alveg frjálsar, þ.e.a.s. að ekki
þurfti t.d. að leita heimildar
nærliggjandi strandrikis fyrir
kafbáta til að sigla um viðkom-
andi sund. Pentagon hefur lagt
sérstaka áherzlu á þetta atriði
vegna þeirra öryggishagsmuna,
sem það telur Banarikin hafa,
og sé hætta búin, hafi herskip
þeirra og kafbátar ekki fullt
frelsi til siglinga heimshafa á
milli.
i öðru lagi eru Bandaríkin
reiðubúin að fallast á efnahags-
lögsögú strandríkja yfir auðæf-
um hafsbotnsins frá landhelgis-
mörkum að mörkuni 200 mílur
frá landi. A þessu svæði mundi
strandrikið eitt hafa rétt til að
kanna ög nýta auðlindir hafs-
botnsins.Bandarikinleggja hins
vegar áherzlu á, að vissar skyld-
ur verði lagðar strandríkinu,' á
herðar á þessu svæði, svo sem
alþjóðlegar aðgerðir gegn
rnengun og skiptingu hluta
tekna af þessu svæði til fátæk-
ari þjóða heims. Einnig að
tryggt verði að réttindi strand-
rikisins til hafsbotnsins hafi
ekki áhrif á aðra notkun sjávar-
ins t.d. siglingar og visinda-
rannsóknar og tryggt verði, að
öll ríki standi við samninga,
sem gerðir kunna að verða við
fyrirtæki unt nýtingu auðæfa
hafsbotnsins. Þá er lögð áherzla
á, að öll deilumál, sem upp
kunna að koma varðandi út-
færslu samkomulagsins, fari
sjálfkrafa fyrir alþjöðlegan
dómstól. Aherzla er lögð á þessi
fimrn atriði til að ntæta kröfum
Stavangri í janúar.
STAVANGRIí JANÚAR
150.000 AÁRI
Um 150 þúsund Norðmenn
flytjast búferlum á hverju ári.
Mestur er flutningurinn úr
sveitum landsins eins og viðast
annars staðar. Um 1/3 hluti
þessarra éru börn og unglingar.
Flutningar skapa alltaf
vandamál. Börn eru viðkvæm
jafnframt þvi, sem þau geta
verið miskunnarlatjs. Öll breyt-
ing er erfið og boim sem full-
orðnir eiga misjafnlega auðvelt
með að þola áföll.
Mikið ;er rætt og ritað um
kynþáttamismun. Okkur er
kennt að við eigum að bera
virðingu fyrir guluin og svört-
um. En við inégum ékki gleyma
að bera virðingu fyrir þeim,
sem koma í nýtt umhverfi, nýj-
an skóla, nýjan ,vinnustað
o.s.frv.
Fyrir skömmu var viðtal við
nokkur börn í eirtum af fjöl-
miðlum landsins. Öll áttu það
sameiginlegt, að hafa flutt úr
sveit, frá friðsælum fjallahér-
uðum eða sjávarplássum í stór-
borgina Osló. Þau voru m.a.
spurð, hvað þeim þætti erfiðast
visindamanna, náttúruverndar-
manna og síðast en ekki sizt
Pentagons, sem vill auðvitað
tryggja sem viðtækast siglinga-
frelsi.
Fiskveiðar, nýting
hafsbotnsins.
Að því er varðar nýtingu fisk
stofna hafa Bandaríkin aðhyllzt
að farið verði eftir tegundum,
þannig að strandríki nytji fisk-
stofna við eigin strendur, en
alþjóðastofnun verði falið að á-
kveða hvernig hagnýttir skuli
stofnar göngufiska eins og t.d.
túnfisks. Ekki er talið líklegt,
við flutninginn og einn drengj-
anna svaraði: „Umferðin er svo
mikil, garðar og hús alls staðar.
Maður getur varla hreyft sig.
Og stundum finnst mér fólkið
hér í Oslö eins og gangandi
vélmenni."
Flestir vita og hafa reynt, að
það er erfitt að vera öðruvísi en
aðrir.
Mér koma í hug vísurnar um
Bjössa litla á Bergi eftir Jón
Magnússon, þar sem segir m.a.:
„Kæmi hann til kirkju,
klæðin bar hann rýr.
Hryggð i hvarmalogum
huldu þungar brýr.
Enginn veit, hvað undir
annars stakki býr.
Þegar byggðar börnin
brugðu sér á kreik,
glettnir gleðihlátrar
gullu hátt i leik,
Bjössi litli á Bergi
burt úrflokknum veik.
Hljóður heim að Bergi
harma sina bar.
Afl og heppni hinna
honum minnkun var.
að þessi tillaga nái frant að
ganga á ráðstefnunni heldur að
strandríki fái yfirráðarétt yfir
fiskveiðum út að 200 mílna
mörkum. Sá möguleiki veldur
nú mikilli baráttu milli banda
riskra fiskimanna. sem veiða á
heimamiðum og hafa einnig
hvatt til 200 mílna fiskveiði-
lögsögu og hinna, sem stunda
úthafsveiðar, sérstaklega
þeirra, sem stunda túnfiskveið-
ar, en þeir hafa með sér sterk
samtök og eru reiðubúnir að
berjast til hlítar gegn algerri
fiskveiðilögsögu strandrikja.
Annað málefni, sem banda-
rískir embættismenn telja, að
Orð, sem einhver fleygði,
inn i ki iku skar.“
Ef við lesum þessi orð aftur
segja þau okkur meira en marg-
ai' ræður.
VANGEFNIR í SJONVARPI
Fý'rir nokkrum vikuni fór
undirritaður í stutta heimsókn
á stórt heimili fyrir vangefna.
Þar voru á 2. hundrað manns.
ungir og gamlir. Þarna var
skóli, kirkja, íþróttahús, sund-
laug og önnur góð aðstaða, jafn-
vel húsrými fyrir aðstand-
endur, sem vildu dveljast með
börnum sínum um helgar.
Það vakti undrun flestra, sem
í heimsókn þessari voru, hversu
mikið og margt hafði verið unnt
að kenna þeim, sem þarna voru
bæði að smiða, sauma og i hvers
kyns föndri.
Við fengum eintug að skoða
„bóndabæ" heimilisins. Þar
voru um 20menn.Al lir voru í óða
önn að vinna við að ryðja svæði,
sem siðar átti að verða iþrótta-
svæði. Einn þessara sá annars
um 14 mjólkandi kýr, annar um
150 kindur, þriðji tim nokkur
hundruð hænur o.s.frv. Flestir
gæti orðið liungt i skauti á ráð-
stefnunni, er hagnýting auðæfa
hafsbotnsins utan lögsögu
strandríkja. Flestar þjóðir,
þ.á m. Bandaríkin, vilja koma á
fót einhvers konar alþjóða-
stofnun til þess að sjá um þessa
nýtingu, en mikili ágreiningur
er milli þröaðra rikja og þröun-
arlandanna um valdsvið slikrar
stofnunar. Vilja þróunarrik-
in að stofnunin annist aðeins
leyfisveitingar til vinnslu. eii
flest þróunarlöndin, að hún
hafi full yfirráð yfir vinnslu og
athugunum og hafi jafnvel vald
til að setja á framleiðslutak-
márkanir. Flest riki virðast
sammála um, að tekjur slikrar
stpfnunar skuli renna til upp-
byggingar i þróunaiiöndunum.
Mongunar.varnir,
staða smáeyja.
Mengunarvarnir verða annað
mikilvægt viðlangsefni ráð-
stefnunnar þött ekki sé líklegt
að ráðstefnan leysist upp þeirra
vegna, eins og vel er líklegt
vegna annarrra atriða. Banda-
ríkin vilja koma á bæði alþjöð-
legum mengunarstöðlum og eft-
irliti strandríkja með fram-
kvæmd þeirra, en þó ekki of
miklu af hvoru. Bandaríkin
mótmæltu t.d. harðlega þegar
Kanada setti upp 100 mílna’
mengunaiiögsögu fyrir fáum
árum.
Loks hafa Bandaríkjamenn á-
hyggjur af stöðu smáeyja og
eyjáklasa í þessu sambandi. Þar
er spurningin, hvort leyfa á
smáeyjum og eyjaklösum að
taka upp 200 mílna lögsögu,
sem niundi stórminnka ýmis
hafsvæði, sem nú éru talin vera
alþj.óðleg, t.d. við Filippseyjar
og Indónesiu. Bandarikin hafa
ekki opinberlega sett fram
stefnu sína varðandi þetta atr-
iði, en embættismenn hér við-
urkenna, að þétta atriði sé mjög
mikilvægt.
I áðalatriðum er þetta stefna
Bandaríkjanna fyrir hafréttar-
ráðstefnuna. Ögerlegt er að sjá.
hvaða lágmarksatriði Bandarik-
in munu krefjast að fá fram. en
liklegt' er, að ef ekki fæst að
þeirra mati viðunandi lausn
varðándi alþjóðleg sund og
eyjaklasa, aúðlinda liigsaga
með alþjóðlegum ákvæðum og
jafnframt skipulag á nýtingu
auöæfa hafsbotnsins ulan lög-
sögu straildrikja, sem géngur
jafnt yfir'alla. muni Bandarikin
ekki undirskrifa og löggilda
það samkomulag, sem gerl
kann að verða.
voru orðnir svo þjálfaðir í verk-
efnum þessum, að einn maður
komst vfir að hafa umsjón með
þeim.
Eg lýsi ekki nánar þessari
heimsókn, en sjálfsagt héfur
verið með marga þessa fyrrúm
eins og Bjössa á Bergi. Aldrei
var hlegið eins hátt i kátum.
hópi bai-na og þegar eiiihvér
kom, sem var öðru vísi en hinir.
Fyrir skömmu var endurtek-
inn þáttur i sjónvarpinu þar
sem vangefnir frá sérstöku
heimili í Osló konnt fram og
léku ýmsar listir i nær klukku-
tíma. Þeir spiluðu, diinsuðu,
sungu og léku stutta þætti úr
leikriti Egners, Kiu’dimommu-
bænum.
Það var stórkostfegt að sjá
gleði og fögnuð þessara leik-
enda á sviðinu og ekki liefur
gleði starfsmannanna verið
minni eftir erfiði, sem oft hefur
reynt á þolinmæði, þolgæði og
þrautseigju.
Vandamálin eru mörg i ver-
öldin ni.
Best að enda með vísum
Steins Steinarr, sem mér koma
stundum i hug, er ég hugsa um:
Framhald á bls. 31
Þórir S. Guðbergsson:
LÍTIÐ EITT um frávik, flutninga o.fl.